Պատերազմի նախօրեին՝ 2020 թ. սեպտեմբերի 26-ին, կինոօպերատոր Գեորգի Ղազարյանի հետ նկարահանումներ էինք կատարում Շուշիում: Ծրագրել էինք վավերագրական ֆիլմ պատրաստել ռուս ականավոր բանաստեղծ Օսիպ Մանդելշտամի՝ հայոց բերդաքաղաք այցելության մասին:

Պատմության ծանր շրջափուլեր հայ ժողովուրդը շատ է ունեցել: Սակայն, երբեք չի կորցրել իր հոգևոր նկարագիրը: Փորձեք թերթել ավելի քան մեկ դար առաջ լույս տեսած հայ մամուլի հին էջերը. դուք կհանդիպեք 1915-ին՝ Հայոց ցեղասպանության օրերին լույս տեսած բազմաթիվ հոդվածների, որոնց հեղինակները եղել են հայ մշակույթի և թատրոնի գործիչները:

Ամառ էր: Ճանաչողական այցով Երևան էր ժամանել ԽՍՀՄ-ում ԱՄՆ-ի արտակարգ և լիազոր դեսպան Արթուր Հարթմանը: Ինձ հանձնարարված էր լուսաբանել նրա ծրագրում ընդգրկված հանդիպումներից մի քանիսը:

Հայ պոեզիան զարգացման երկարատև ու արգասաբեր ճանապարհ է անցել։ Սկզբնավորվելով թերևս քրմական ու գուսանական միջավայրերում, այն գրականության զարգացման բոլոր փուլերում՝ իր գրավոր ու բանահյուսական դրսևորումներով, ստեղծել է բանաստեղծական մնայուն ու բարձրակարգ գործեր․ Գողթան երգեր, շարական, տաղ, գանձ, խաղ, հայրեն ու խաղիկ, ապա նաև բանաստեղծության դասական ու նոր գրթե բոլոր տեսակները։ Art365-ը ներկայացնում է հին ու միջնադարյան հայ պոեզիայի և պոետների վերաբերյալ անհայտ ու հետաքրքրի փաստեր։

Թուրքերը շարունակում էին Անգլիային և ԱՄՆ-ին պատվախնդրական գործողությունների հրահրել և ոչ՝ անհետևանք։ Հուլիսի 7-ին Մոսկվայում Մեծ Բրիտանիայի դեսպան Արչիբալ Քերրը բողոքի նոտա ներկայացրեց Մոլոտովին. «Իմ կառավարությունը շատ է զարմացել՝ իմանալով, որ խորհրդային կառավարությունը բանակցությունների ընթացքում Թուրքիային տարածքային պահանջներ է ներկայացրել և քննարկել նաև նեղուցներում ռագմահենակետ ունենալու հարցը։ Դրանք հարցեր են, որ պետք է լուծեն ոչ թե ձեր երկու երկրները, այլ միջազգային կազմակերպությունները»։

Մեծն Շիրազը հրավիրված է լինում հարսանիքի: Հանկարծ աղմուկ է բարձրանում, թե հարևան շինությունն այրվում է: Մարդիկ դուրս են նետվում սրահից և հավաքվում բակում: Մի կուսակցական մոտենում է Վարպետին ու ասում. -Գիտե՞ս, որ մենք՝ ընկեր կոմունիստներով, վերջում դուրս եկանք, իսկ դու'ք, փաստորեն, այդքան մտահոգվեցիք ձեր կյանքի համար:

Հայոց Աբաս Առաջին արքան Կարսի անառիկ բերդի ամենաբարձր աշտարակից հմայված նայում էր նորակառույց Սուրբ Առաքելոց եկեղեցուն:

Ինչ մնում է Հայաստանի և Վրաստանի՝ Թուրքիային ներկայացրած վերջնագրին, ցավոք, այն զավեշտի վերածվեց։ Թուրքիայի այն ժամանակվա արտգործնախարար, հետագայում վարչապետ Սարաջիօղլուն բառացիորեն հետևյալ պատասխանը տվեց. «Մենք գիտենք, որ դա Հայաստանի տարածքն է և պատրաստ ենք սկսել հետքաշման գործընթացը: Սակայն մեզ անհասկանալի են Վրաստանի հավակնությունները: Լավ կլիներ, որ Խորհրդային Միությունում իրար հետ նախ լեզու գտնեին, նոր միայն բաժանեին դեռ չսպանված արջի մորթին»։

Խրիմյան Հայրիկի Նամակը անցյալից, որը պետք է կարդա յուրաքանչյուրը։

Կրթական համակարգի փլուզումը բազմանպատակ պրոցես է, որի հիմնական նպատակը հասարակության մեջքը կոտրելն է ու ժողովրդի դիմադրությունը հնարավորինս փոքրացնելը` այդպիսով հեշտացնելով նրանց կառավարումը։