«Ֆիլմը եղբորս մասին է. նա որոշեց հեռանալ կյանքից»

Հոլանդացի ռեժիսոր ՌԵՆԵ ՀԱՈՒՎԵՆԻ «Հերոին» ֆիլմը ընդգրկված էր «Ոսկե ծիրան» 10-րդ միջազգային կինոփառատոնի խաղարկային ֆիլմերի ծրագրում (գլխավոր դերում` Մադս Վիտերմանս):
Յոսը որոշում է փոխվել. նա այլևս չի խմի, չի ծխի, կոկաին, հերոին կամ այլ թմրանյութեր չի օգտագործի: Ֆիլմը սկսվում է կարճ, հպանցիկ ինտրիգով ու շարունակվում ոչ մի տեղ չտանող միապաղաղ, չընդհատվող վազքով: Վազք, որ հեռացնում է անօթևանների կացարանից, հերոինից, անփողությունից, մթերային խանութից, սեփական տեսակի հետ հաշտ թափառական ընկերներից: Ֆիլմի վերջում նիդերլանդական առավոտը բացվում է առանց Յոսի:
«Հերոինը» Ռենե Հաուվենի առաջին լիամետրաժ աշխատանքն է: Հաուվենը 30 տարի աշխատել է երաժշտության ասպարեզում` որպես երաժիշտ, 2007-ին լիովին հեռացել է երաժշտության ոլորտից, իսկ մեկ տարի անց սկիզբ է առել նրա համագործակցությունը երիտասարդ կինեմատոգրաֆիստ Թեյս Գլոգերի հետ: Միասին հիմնել են Schaftkip Films ընկերությունը` փոքր բյուջեով ֆիլմեր նկարահանելու համար:
Հոլանդացի ռեժիսորը այսպես ներկայացրեց ֆիլմի նախապատմությունը. «30 տարի առաջ եղբայրս մահացավ հերոինի չարաշահումից,- ասաց նա:- Ֆիլմի ստեղծման պատճառներից մեկը այդ տխուր հուշն էր: Տարիներ շարունակ մտածում էի, որ եղբորս կյանքի տասը տարիների մասին ֆիլմ պիտի նկարահանեմ: Երբ սկսեցի աշխատել, հասկացա, որ ճիշտ կլինի ոչ թե նրա ապրած տարիները ցույց տալ, այլ մեկ օրը: «Հերոինի» ստեղծման երկրորդ պատճառն այն էր, որ շատ էի ուզում ֆիլմի գլխավոր դերակատարի հետ աշխատել: Դերասանն ինքը կյանքի վերջին տարիներին խնդիր ուներ թմրանյութերի հետ»:
Մնացած դերերում սովորական մարդիկ են, Հաուվենը նրանց գտել է փողոցում: Ասաց, որ սիրում է, երբ մարդիկ տեսախցիկի առաջ մտածում են ինչպես խաղալ, երբ պայքարում են իրենք իրենց դեմ: «Հերոինը» նկարահանել է երեք ամսում, քիչ գումարով և գոհ է իր աշխատանքից: «Ինձ հարցնում են` եթե ժամանակ լիներ և ավելի շատ գումար, կկարողանայի՞ք ավելին անել: Հիմա որ նայում եմ, հասկանում եմ, որ` ոչ, ուրիշ ֆիլմ կստացվեր, այսպես լավ է»,- ասաց ռեժիսորը:
-Ինչո՞վ էր պայմանավորված անցումը երաժշտությունից կինո:
-Երաժշտությունը գրում էի ուրիշների համար, շատ պատվերներ ունեի, բայց մի տեսակ ձանձրացել էի ուրիշների համար աշխատելուց և սկսեցի զբաղվել կինեմատոգրաֆիայով: Ֆիլմ նկարահանելու ցանկություն շատ վաղուց ունեի, բայց մեծ ֆինանսների հետ էր կապված: Այսօր արդեն ժամանակակից տեխնոլոգիաները, թվային տեսախցիկները թույլ են տալիս ֆիլմ նկարահանել ավելի փոքր գումարով:
-«Հերոինը» Ձեր առաջին լիամետրաժ ֆիլմն է, նկարահանել եք 2013-ին, սակայն կինեմատոգրաֆիայով զբաղվում եք 2008-ից: Այլ աշխատանքներ ունե՞ք:
-Մինչ «Հերոինը» հինգ ֆիլմ եմ նկարահանել, բայց ոչ որպես ռեժիսոր, այլ պրոդյուսեր:
-«Հերոինը» ցուցադրվե՞լ է Հոլանդիայում, եթե այո, ի՞նչ արձագանք է գտել:
-Հոլանդիայում դեռ ոչ ոք չի տեսել այս ֆիլմը: Պրեմիերան տեղի է ունեցել Մոսկվայում, սեպտեմբերին կներկայացվի Հոլանդիայում կայանալիք փառատոնում: ՈՒզում եմ այս ֆիլմով շատ հեռու գնալ: Հոլանդիան փոքր երկիր է, մարդիկ կարող են լավ կարծիք հայտնել ֆիլմի մասին զուտ այն պատճառով, որ ինձ ճանաչում են: Այլ երկրներում արձագանքները կլինեն շատ ավելի օբյեկտիվ:
-Ինչպե՞ս որոշեցիք «Հերոինը» ներկայացնել «Ոսկե ծիրանում», ի՞նչ գիտեիք փառատոնի մասին:
-Երբ մտածում էի որտեղ ներկայացնեմ ֆիլմը, հաշվի էի առնում, թե ինչպիսի ընտրություն է տեղի ունենում փառատոների ծրագրում: «Ոսկե ծիրանի» նախորդ տարիների ընտրած ֆիլմերը ուսումնասիրելով, հասկացա, որ արժե ֆիլմը ներկայացնել Հայաստանում: Մոտ 1000 փառատոն կա կինոաշխարհում, և իրականում դժվար է ընտրություն կատարելը:
-Ֆիլմում կային իրենց կենսակերպին հարմարված թմրամոլներ, թափառաշրջիկներ: Յոսը պայքարում էր, բայց, ի վերջո, տեղի տվեց: Ինչո՞վ էր պայմանավորված Ձեր ընտրած վերջաբանը:
-Ֆիլմը եղբորս մասին է: Նա որոշեց հեռանալ կյանքից: Մենք հաճախ ենք հանդիպում մարդկանց, ովքեր ունեն որոշակի կախվածություն: Կարծում եմ, պետք է ազատ թողնել այդ մարդկանց, որ կարողանան որոշում կայացնել: Ֆիլմը նկարահանելիս հենց այդ տեսակետով եմ առաջնորդվել: Պատմությանը ծանոթ էի, եթե այլ լուծում տայի, կլիներ արհեստական:
-Երբեմն թմրամոլի մասին պատմող ֆիլմը անուղղակի գովազդում է թմրանյութի գործածումը, մանավանդ եթե հերոսը հայտնի անձնավորություն է, կամ շահում է հանդիսատեսի համակրանքը: Մտածե՞լ եք այդ մասին և ինչպես եք կարողացել պահել այդ սահմանը:
-Նախ ես մի հարց տամ` Դուք սիրեցի՞ք ֆիլմի հերոսին:
-Այո, թեև երբեմն հիասթափեցնում էր: Հետո երկար ժամանակ չէի կարողանում մոռանալ նրան: Այս ֆիլմը ստիպում է մտածել:
-Ֆիլմի սկզբում ներկայացվում է անօթևանների կացարանը, ու ոչ ոք չգիտի, որքան ժամանակ է Յոսը այդ կացարանում, ի՞նչ կյանքով է ապրել, ինչքա՞ն ժամանակ է թմրանյութ գործածել և այլն: Քանի որ իրադարձությունները զարգանում են այդ կետից, հենց դա էլ ապահովում է պրոպագանդայի բացակայությունը:
-Ձեր բարձրացրած խնդիրն առկա է ամենուր: Հոլանդիայում որոշ թմրանյութեր ազատ վաճառվում են, կարելի՞ է ասել, որ խնդիրն ավելի սուր է ձեր երկրում, ու ֆիլմը ստեղծվել է նաև այդ պատճառով:
-Այո, մեզ մոտ որոշ թմրանյութեր ազատ վաճառվում են, բայց դա չէ խնդիրը, կախվածությունը կարող է նաև ալկոհոլից լինել, ոչ մի տարբերություն չկա: ՈՒ եթե մարդն ուզում է մի բան անել, կանի, անկախ նրանից` դա օրենքով թույլատրվո՞ւմ է, թե՞ ոչ:
-Ձեր հետագա ֆիլմերում ի՞նչ խնդիրներ եք արծարծելու:
-Նոր ֆիլմի գաղափար ունեմ, որ հիմնված է իրական պատմության վրա: Մոտ երկու տարի առաջ միջին տարիքի մի գերմանացի նավով եկավ Հոլանդիա և երկու տարի ապրեց լճի վրա: Մարդիկ անհանգստանում էին, ուզում էին մի բան անել, հոդվածներ էին գրում և այլն, բայց այդ մարդն ուզում էր իր կյանքով ապրել, չէր ուզում որևէ մեկը խանգարի իրեն: Ես կարծում եմ` հասարակությունն ուզում էր այդ մարդուց ազատվել, ուզում էր, որ նա չառանձնանա իրենից: Դա կարծես ցուցադրական պայքարի ձև էր, և հասարակությունը նեղվում էր դրանից:
-Ֆիլմը վավերագրակա՞ն է լինելու` իրական կադրերով:
-Ոչ, գեղարվեստական ֆիլմ է լինելու:
-«Ոսկե ծիրան» փառատոնին ներկա էին հայ անվանի արվեստագետներ Փելեշյանը, Ազնավուրը և այլք: Ի՞նչ գիտեք Հայաստանի, հայ նշանավոր մարդկանց մասին:
-Հայկական կինեմատոգրաֆիային ծանոթ չէի, բայց ծանոթ եմ 1900-ականների պատմությանը, ոչ միայն Հայաստանի, առհասարակ, Կովկասյան տարածաշրջանի: Փարաջանովի «Նռան գույնի» մասին լսել եմ, բայց չեմ տեսել, անպայման կդիտեմ ֆիլմը: Ինչ վերաբերում է Ազնավուրին, չգիտեի, որ նա հայ է, կարծում էի` ֆրանսիացի է:
-1900-ականների պատմությանը եթե ծանոթ եք, ուրեմն գիտեք նաև Ցեղասպանության մասին:
-Այո, գիտեմ:
-Հայաստանի մասին ի՞նչ կասեք, Ձեր այցելության ընթացքում ի՞նչն է տպավորվել:
-Ես Ռուսաստանից եկա Հայաստան: Աննկարագրելի էր Մոսկվան մեքենաների արագ ընթացքի առումով: Մոսկվան մեգապոլիս է, երբ եկա Երևան, չգիտեի` ինչ է սպասվում, բայց եկա ու իմ հայրենի քաղաքի նման ջերմություն զգացի:
Սիրում եմ, երբ քաղաքի փոքր կենտրոնը հնարավորություն է տալիս շատ բաների ծանոթանալու: Երևանը տվեց այդ հնարավորությունը, քաղաքի կենտրոնում քայլելով շատ բաների ծանոթացա, շատ հավանել եմ ձեր քաղաքը:
-Հայաստանի իրական ծիրանին ծանո՞թ եք:
-Ոչ, դեռ չեմ հասցրել ճաշակել: Անպայման կփորձեմ:

Զրույցը` Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ
Թարգմանությունը` Աննա ՍԵԹԱՂՅԱՆԻ

Լուսանկարներ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ