Մասոնները` Միքելե Մորամարկոյի վկայությամբ (մաս 5-րդ)

(սկիզբը` այստեղ)

ՊԻԵՏՐՈ ՄԱՐՈՆՉԵԼԻ (1795-1846)

Հայրենասեր երաժիշտ: Բրեշիայի «Ամալիա Ռեալե» լոժայի անդամ, կարբոնարի է դարձրել Սիլվիո Պելիկոյին: Դատապարտվել է մահվան, դատավճիռը փոխվել է 20 տարվա ազատազրկման: Մարոնչելիին և Պելիկոյին ներում է շնորհվել: 1830 թ. Մարոնչելին մեկնել է Փարիզ, այնտեղ էլ գրել է «Հավելում «Իմ բանտերին»` Սիլվիո Պելիկո» գիրքը:

ՋՈՒԶԵՊԵ ԳԱՐԻԲԱԼԴԻ (1807-1882)

Իտալական Ռիսորջիմենտոյի առաջնորդներից մեկը: Երիտասարդության օրերին Գարիբալդին եղել է գաղտնի կազմակերպության անդամ, 1834 թ. վտարանդվել է Լատինական Ամերիկա, պայքարել Բրազիլիայի և Ուրուգվայի անկախության համար: 1848 թ. գլխավորել է Լոմբարդիայի կամավորականներին, հաջորդ տարի հանդես է եկել ի պաշտպանություն Հռոմի Հանրապետության: 1851-1853 թթ. իբրև տարագիր ապրել է Քլիֆորդում (Նյու Յորք), զբաղվել մոմ պատրաստել ու վաճառելով: 1859 թ. հաղթական արշավանքի արդյունքում, որ ավարտվեց Վիլաֆրանկյան հաշտությամբ, Գարիբալդին գլխավորել է Հազարի երթը, որ արտաքսեցին Բուրբոններին Հարավային Իտալիայից: 1862-ին և 1867-ին բազմիցս փորձել է ազատագրել Հռոմը պապական գերիշխանությունից, բայց հաջողության չի հասել: Ջուզեպե Գարիբալդին մասոն է դարձել 1844 թ. Բրազիլիայի «Խիզախության ապաստան» լոժայում, ապա փոխադրվել է Մոնտևիդեոյի «Հայրենիքի բարեկամներ» լոժան: Նա եռանդուն մասոն էր: Վտարանդված լինելով ԱՄՆ, Գարիբալդին ակտիվ մասնակցել է Նյու Նորքի նահանգի Ստեյպլտոնի «Թոմպլինս» № 471 լոժայի աշխատանքներին: 1863 թ. Իտալիայում Գարիբալդին ընտրվել է Պալերմոյի Գերագույն Խորհրդի ղեկավար: 1864 թ. նա դարձել է Իտալիայի Մեծ Արևելքի Մեծ Վարպետ, 1872 թ.` ցմահ պատվավոր Մեծ Վարպետ: 1881 թ. Գարիբալդին ընտրվել է մեմֆիսյան ծիսակարգի եգիպտական ճյուղի ղեկավար: Շոտլանդական ծիսակարգի Գերագույն Խորհրդին ուղղված նամակում 1867 թ. հունիսի 11-ին նա պնդում է, որ Տիեզերքի Մեծ Ճարտարապետի ուսմունքը «նշանակում է ժողովուրդների միջև համաշխարհային եղբայրության հաստատում»: Մի քանի տարի անց Մեծ Վարպետ Մացոնիին ուղղված նամակում` պանթեիզմով համակված գեներալը Տիեզերքի Մեծ Ճարտարապետին համեմատում է Աստծո հետ, ում մեջ խոսում է Մաձինին: 1872 թ. գրված այդ նամակում, երբ իտալական քաղաքական ասպարեզում հայտնվել էր առաջին ինտերնացիոնալը, Գարիբալդին ընդգծում է. «Աշխատավոր եղբայրությունը մասոնական կազմակերպություն է, նրա բոլոր խորհրդանիշները մասոնական են: Ինչու՞ աշխատավորական կոնգրեսները անցնում են իրենց ծնած հիմնադիր-կազմակերպության գրկից դուրս: Մի՞թե ժողովրդավարությունը, այսինքն` տառապյալ դասակարգերը, իրենց գոյությամբ պարտական չեն աշխարհի մեծագույն կազմակերպությանը, որն առաջինն է հռչակել բոլոր աշխատավորների եղբայրության կարգախոսը»:

ԱՆՏՈՆԻՈ ՄԵՈՒՉԻ (1808-1889)

Ֆիզիկոս և գյուտարար, որ բնակություն է հաստատել ԱՄՆ-ում 1845 թ.: 1857 թ. նա առաջինն է հայտնագործել հեռախոսը: Մեուչիի հայտնագործությունը փորձել է յուրացնել Գրեհեմ Բելը: 1886 թ. ԱՄՆ-ի Գերագույն դատարանն ընդունեց Մեուչիի գյուտի ժամանակագրական առաջնությունը: Մեուչիի մասոնական ճանապարհի գագաթնակետը 1888 թվականն է, երբ նա ստացել է շոտլանդական ծիսակարգի 33-րդ աստիճամ: Նյու-Յորքում, Իտալիայի Մեծ Արևելքի Մեծ Վարպետի հանձնարարությամբ Մեուչին ղեկավարել է իտալացի դիվանագետներից մեկի հավաքագրումը:

ՖՐԱՆՉԵՍԿՈ ԴԵ ՍԱՆՏԻՍ (1817-1883)

Քննադատ և քաղաքական գործիչ: Նշանավոր «Իտալական գրականության պատմության» հեղինակը, հանրահայտ քննադատներից մեկը: Ֆրանչեսկո դե Սանտիսը քննադատել է Հեգելի գեղագիտությունը, ձևակերպելով ձևի և բովանդակության միասնության հայեցակարգը գեղարվեստական ստեղծագործության մեջ: Մի քանի կառավարություններում նա եղել է ժողովրդական կրթության նախարար: Ֆրանչեսկո դե Սանտիսը եղել է 1869 թ. Ֆլորենցիայի մասոնական հիմնադիր ժողովի մասնակից: Նույն թվականին նրան շնորհվել է շոտլանդական ծիսակարգի 18-րդ աստիճան:

ԼՈՒԻՋԻ ԿՐԵՄՈՆԱ (1830-1903)

Մաթեմատիկոս, հանրահաշվական երկրաչափության հիմնադիր: Լուիջի Կրեմոնայի մասոնությունը հաստատում է 1903 թ. «Մասոնական տեսությունը»:

ՋՈԶՈՒԵ ԿԱՐԴՈՒՉԻ (1835-1907)

Բանաստեղծ, 1906 թ. Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր: Ջոզուե Կարդուչին երկրային գոյության հակադրությունների բանաստեղծ է, այդ թեման արտահայտել է անձնական վշտալից հանգամանքների թելադրանքով, որոնք բացահայտում են մարդու զգացումների խառնաշփոթը, երբ նա պատասխանում է ինչ է կյանքը և ինչ է մահը հարցերին: Մարդու ողբերգությունը, որ Կարդուչին պատմել է խորհրդանշային պայմանականությամբ, հավերժացել է նրա սքանչելի պոեզիայի անմահ կերպարներում` լույս և խավար, արև և ստվեր, ձայն և լռություն, տաք ու պաղ, գարնանը կենդանացող կանաչ բլուրներ և դաշտերի մութ լռություն, որ վկայում են կյանքի պարտությունը: Ջոզուե Կարդուչին մասոնական պարտականությունները ստանձնել է 1862 թ.` Բոլոնիայի «Հյուսիս» լոժայում: 1866 թվականից Բոլոնիայի «Ֆալիեինեա» լոժայի անդամ է եղել: 1888 թ. հունվարի 21-ին նրան շնորհվել է շոտլանդական ծիսակարգի 33-րդ աստիճան: 1892 թ. ապրիլի 8-ին «Ռիենցի» և «Ունիվերսո» լոժաները ընդունելություն են կազմակերպել նրա պատվին, այդ առիթով Կարդուչին կարդացել է իր նշանավոր մասոնական դասախոսությունը: Կարդուչին արժանացել է մասոնական հուղարկավորման պատվին, պահպանվել են թերթերի լուսանկարներ, որտեղ Ջոզուե Կարդուչին մահվան մահճում է մասոնական բոլոր պատվանշաններով:

ՋՈՎԱՆԻ ՊԱՍԿՈԼԻ (1855-1912)

Իտալացի բանաստեղծ, Ջոզուե Կարդուչիի ամենահայտնի սանը, մասոն է դարձել 1882 թ. սեպտեմբերի 22-ին Բոլոնիայի «Ռիցոլի» լոժայում:
ՈՒԳՈ ՅԱՆՆԻ (1869-1938)

Սկզբում հինկաթոլիկների (ուտրեխտյան եկեղեցու հետևորդ, որ կաթոլիկությունից հեռացել է 1702 թ. պապի բավարձակ անմեղության դոգմատը չընդունելու պատճառով) կրոնական համայնքի հոգևորական, 1902 թվականից վալդեական եկեղեցու անդամ: Ուգո Յաննին պանքրիստոնեական շարժման անդամ էր, որ սկզբանավորել է շվեդ բողոքական եպիսկոպոս Նաթան Զադերբլոմը: Շարժումը ստացել է էկումենիկ և ազատական բնույթ, իբրև իր խոսափող օգտագործելով «Հավատ և կյանք» ամսագիրը: Ուգո Յաննին ուներ գնոստիկության հակումներ, զբաղվում էր հետազոտական աշխատանքով աշխարահաստեղծման ոլորտում, գիրք է գրել «Կյանքը մահից հետո» թեմայով, որտեղ հերքում է դոգմատները: Յաննին Սան Ռեմոյի «Մաձինի» լոժայի անդամ էր:

ՋՈՎԱՆԻ ԱՄԵՆԴՈԼԱ (1882-1926)

Լրագրող, քաղաքական գործիչ, մի քանի կառավարություններում եղել է նախարար: Ջովանի Ամենդոլան գլխավորել է հակաֆաշիստական ավենտինյան ընդդիմությունը խորհրդարանում` հիմնելով ժողովրդավարական ազատական միությունը: Նա վախճանվել է տարագրության մեջ` ֆաշիստների հետ բախման ժամանակ ստացած վերքերից: Ամենդոլայի մասոն լինելը ուղեկցվել է ոգեհարցության ամենախոր գիտելիքներով: Նա առանձնացել է իր ժամանակակիցներից հումանիստական մշակույթին բնորոշ քննադատական վերաբերմունքով: Մեծ փորձ է կուտակել` շնորհիվ աստածաբանական խմբակների գործունեությանն անմիջական մասնակցության: Իտալիայի Մեծ Արևելքին պատկանող փաստաթղթերը վկայում են, որ Ջովանի Ամենդոլան մասոնություն ընդունել է 1905 թ. մայիսի 24-ին Հռոմի «Ռոմանիոզի» լոժայում:

ԱՈՒԳՈՒՍՏՈ ՄՈՒՐԻ (1841-1932)

Նշանավոր բժիշկ, Բոլոնիայի համալսարանի պրոֆեսոր 1877-1916 թթ., առաջարկել է մի շարք հիվանդությունների, այդ թվում օնկոլոգիական, բուժման ֆիզիոպատիկ մեթոդներ: Միջազգային ճանաչում է ունեցել իբրև ախտորոշող: Աուգուստո Մուրին Իտալիայի խորհրդարանի պատգամավոր է եղել, անդամակցել է Հռոմի «Մասոնական քարոզչություն» լոժային:

ՋՈՒԶԵՊԵ ՌԵՆՍԻ (1871-1941)

Փիլիսոփա, հավատացյալ սկեպտիկ, հակաֆաշիստ, քանիցս ձերբակալվել է հակաֆաշիստական գործունեության համար, զրկվել է փիլիսոփայության ամբիոնի վարիչի պաշտոնից: Ջուզեպե Ռենսիի փիլիսոփայական հայացքները բավականաչափ հայտնի չեն մեր ժամանակներում, նրա աշխատություններն առանձնանում են հակաֆաշիստական պաթոսով, մշակույթի խնդիրների խոր իմացությամբ: Մերժելով Աստծո գոյության «ավանդական ապացույցները»` Ռենսին շարադրում էր իր պատկերացումները իբրև խոստովանություն. «Ես չեմ տեսնում Քեզ և հերքում եմ Քեզ, Տեր: Գուցե Դու ներկա ես իմ մեջ, այն ներքին կենարար ուժն ես, որ ինձ գոյության իրավունք է տալիս: Գոյություն ունի՞ այդ ուժը նրանց մեջ, ովքեր չեն հերքում Քեզ` բարբառելով Քո գոյության ապացույցների մասին: Դու Հավերժական Ճշմարտություն ես, Դու ստիպում ես ինձ չտրվել աշխարհիկ կրքերի, այլ գործել հասարակական կարծիքի դեմ, հետևել նրան, ինչ ես համարում եմ ճշմարտություն: Դու իմ հերքումն ես` Քո գոյության»: Ջուզեպե Ռենսին Ջենովայի «Մաձինի» լոժայի անդամ էր:

ԱԼՖԱՆՈ ՖՐԱՆԿՈ (1876-1954)

Երաժիշտ, 20-րդ դարի Իտալիայի երաժշտական մշակույթի նորացման շարժման մասնակից: Նրա ստեղծագործությունները համապատասխանում են ժամանակակից եվրոպական ճաշակին: Սկսելով իբրև վերիստ «Հարություն» սիմֆոնիկ պոեմով /1904/, Ալֆանոն մշակեց առավել դինամիկ և պոլիխրոմ ոճ` իր ստեղծագործության մեջ հիմք ընդունելով «հնդկական Արևելքի նրբությունը, Թագորի քնարական բանաստեղծությունները»: Ատեղծագործական ճանապարհի վերջում Ֆրանկո Ալֆանոն վերադարձավ ավանդական եվրոպական ձևերին: Լինելով Պուչինիի սանը` Ալֆանոն ավարտել է նրա «Տուրանդոտ» պարտիտուրան, հրաժարվելով իր անունը գրել օպերային վերջնական խմբագրման մեջ: Նեապոլիտանական մասոնության ակտիվ ու եռանդուն անդամ է եղել, շոտլանդական ծիսակարգում հասել է 33-րդ աստիճանի:

ԷՆՐԻԿՈ ՖԵՐՄԻ (1901-1954)

Ֆիզիկոս, Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր: Հանճարեղ ունակությունների վաղ դրսևորման շնորհիվ` Էնրիկո Ֆերմին արդեն 23 տարեկանում նշանակալից ավանդ է ունեցել ժամանակակից ֆիզիկայի կայացման մեջ` մշակելով Ֆերմի-Դիրակայի քվանտային վիճակագրությունը: Ֆերմին կառուցել է առաջին միջուկային ռեակտորը: 1942 թ. նրան և մի խումբ գիտնականների հաջողվեց իրականացնել միջուկային ամբողջական ռեակցիա` սկիզբ դնելով ատոմային դարաշրջանին: Էնրիկո Ֆերմին մասոն է դաձել 1923 թ. «Լեմի» լոժայում, որ գտնվում է Հռոմի Ջեզու հրապարակում:

ՏՈՏՈ (ԱՆՏՈՆԻՈ ԴԵ ԿՈՒՐՏԻՍ, 1898-1967)

Նշանավոր կինոդերասան, նկարահանվել է բազմաթիվ ֆիլմերում, որոնց մեծ մասը, քննադատների գնահատականով, չի համապատասխանում նրա մեծ տաղանդին: Տոտոն մասոն է դարձել 1944 թ. «Պալինջենեսի» լոժայում, որ ենթարկվում է Հռոմի Ջեզու փողոցում գտնվող լոժային: Տոտոն «Արվեստ և աշխատանք» լոժայի հիմնադիրներից մեկն էր, նրա Հարգարժան վարպետը: Տոտոյին շնորհվել է շոտլանդական ծիսակարգի 30-րդ աստիճան: Տոտոյի մասոնական հայացքների դրսևորում կարելի է համարել նրա բանաստեղծությունների ժողովածուն, որ վերնագրված է «Դեպի մակարդակ»: Բանաստեղծության լեզվով հեղինակը գրում է մահվան առաջ բոլոր մարդկանց հավասարության մասին: Մասոնության մեջ «մակարդակը» հավասարության խորհրդանիշ է:

ՍԱԼՎԱՏՈՐԵ ՔՎԱԶԻՄՈԴՈ (1901-1968)

Բանաստեղծ, գրականության Նոբելյան մրցանակի 1959 թ. դափնեկիր: Երկաթուղային մասոնի որդի Սալվատորե Քվազիմոդոն մասոն է դարձել 1922 թ. մարտի 31-ին Լիկատի «Առնալդո դի Բրեշիա» լոժայում: Նա նաև հայտնի թարգմանիչ էր` հին հունարական պոեզիայի, Շեքսպիրի, Հովհաննեսի Ավետարանի, որ խորանի վրա էր լինում մասոնական ծառայության ժամանակ: Քվազիմոդոյի ստեղծագործությունը ներծծված է առաջասպելաբանական և սպիրիտուալիստական մոտիվներով, որ միավորված են ամբողջական սոցիալ-էթիկական հիմքի վրա: Քվազիմոդոն միշտ պաշտպանել է հետապնդումների ենթարկվող բանաստեղծներին ու գրողներին:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ