«Լուսանկարում եմ այնպես, ինչպես գեղանկարչական կտավը կնկարեի» (ֆոտոշարք)

«Իրատես de facto»-ի հյուրը գեղանկարիչ, լուսանկարիչ, բանաստեղծ ՍԱՄՎԵԼ ՍԵՎԱԴԱՆ է:

-Լուսանկարչությամբ այսօր շատերն են հետաքրքրվում: Ինչո՞վ է պայմանավորված այդ բումը:
-Պայմանավորված է տեխնիկայի զարգացումով: Նախկինում լուսանկարչությունն առանձնահատուկ մասնագիտութուն էր համարվում: 100-հոգուց երեքը չունեին լուսանկարչական սարք, հիմա բոլորը ունեն, հիմա բոլորը հեռախոս ունեն, հեռախոսի մեջ նկարելու հարմարանք:
Մարդկանց թվում է, դա հեշտ միջոց է ինքնարտահայտվելու: Նկարում են անսահմանափակ, նկարներից մեկ-երկուսն առանձնացնում են ու իրենց պոտենցիալ լուսանկարիչ են համարում: Արդեն մտածում են թանկարժեք տեխնիկա ունենալու մասին: Ինձ շատ են դիմում, հարցնում են` ի՞նչ սարք ձեռք բերենք: Ես նայում եմ գործերը և մեղմ ձևով խորհուրդ եմ տալիս, որ առայժմ պետք է ոչ թե թանկարժեք սարք գնես, այլ աշխատես քեզ վրա:
-Սենսացիայով համեմված լուսանկարները մեծ վարկանիշ ունեն: Լուսանկարչական արվեստի հետ դրանք որևէ կապ ունե՞ն:
-Իհարկե` ոչ: Լուսանկարչական արվեստը բաժանվում է մի քանի ճյուղերի, Ձեր ասած սենսացիոնը ուրիշ մասնագիտություն է:
-ՈՒնե՞ք նման բնույթի աշխատանքներ:
-Ես ռեպորտաժային լուսանկարներ երբեք չեմ արել և չեմ անում: Ավելի շուտ արվեստի գործեր եմ ստեղծում: Լուսանկարում եմ այնպես, ինչպես գեղանկարչական կտավը կնկարեի:
-Նոր նյութերն ու տեխնիկան հնարավորություն են տալիս ձևափոխումներ անելու և «չտեսնված» լուսակարներ ստանալու: Ո՞Ւր է մնում իրական արվեստը, լուսանկարչի աշխատանքը:
-Դա լուսանկարչության ճյուղերից մեկն է` լուսանկարչական գեղանկար: Ամեն մարդ չի կարող ձևափոխել: Միայն ռեպորտաժային լուսանկարի դեպքում իրավունք չունես որևէ միջամտություն անելու: Եթե մի բան փոխես, նշանակում է` իրականությունը խճողեցիր:
-Թա՞նկ են լավ լուսանկարները:
-Կան գործեր, որ 30-50 հազար դոլար արժեն, մի ամբողջ կարողություն:
-Ինչի՞ համար է այդ ձգտումը` ակնթարթը հավերժացնելու, կյանքը ֆիքսելու:
-Կյանքը բոլոր տեսակներով ֆիքսվում է: Ժամանակին, երբ չկար լուսանկարչություն, գեղանկարչության միջոցով էր ֆիքսվում: Մարդկանց համար հետաքրքիր է իրենց ֆիքսված տեսնելը: Ես ունեմ իմ 7 տարեկան հասակի լուսանկարը, ավելի փոքր տարիքի լուսանկար չունեմ, չգիտեմ ինչպիսին եմ եղել, բայց հետաքրքիր կլիներ: ՈՒզում ես ֆիքսել կյանքի երջանիկ մի պահը, լուսաբացը, մայրամուտը, հետաքրքիր մի կերպար, գեղեցիկ աղջկա, նշանավոր մարդու: Շատ լուսանկարներ ունեմ Հրանտ Մաթևոսյանից, Խորեն Աբրահամյանից և այլ նշանավոր մարդկանցից: Այսօր ինձ համար դա հարստություն է, ժողովրդի համար` նույնպես:
-Մի այսպիսի պատմություն կա. արտասահմանցիները նկարում են մեր բնաշխարհը, մի պապիկ է լինում տարածքում, զարմացնելու համար իբր լուսանկարչական սարքից գլուխ չհանող պապիկին, լուսանկարներից մեկը տալիս են նրան: Պապիկը չի զարմանում, նա ուրիշ պատասխան է տալիս` «Ինչո՞ւ կանգնեցնել ժամանակը»: Այստեղից էլ հարց` ինչո՞ւ կանգնեցնել ժամանակը:
-«Կա՛նգ առ, ակնթարթ, դու հիասքանչ ես» Ֆաուստի այս բացականչությունը թևավոր խոսք է դարձել ամբողջ աշխարհում: Եվ դա պատահական չէ: Այդ զգացումը հիմա, խելահեղ արագությունների այս դարում, շատ այժմեական է ու բնական: Մարդը միշտ ուզել է, ուզում է, ձգտում է անմահության: Ահա և ամեն մի մահկանացու ձգտում է գոնե ինչ-որ կերպ անմահանալու: Ահա և պրոզայիկ, բայց և ճշգրիտ բացատրությունը։
-Դյուրացել է լուսանկարները սեփականացնելը: Ի՞նչ եք անում, երբ Ձեր աշխատանքը հայտնաբերում եք մամուլի էջերում կամ օգտատերերի անձնական «ակաունտներում»:
-Ոչինչ էլ չեմ անում: Մոսկվայից ամսագիր են ուղարկում ընկերներս, ասում են` քո լուսանկարը տպագրված է: ՈՒ բազմաթիվ նման դեպքեր են լինում:
-Գոնե հեղինակի անունը նշո՞ւմ են:
-Կա՛մ նշում են, կա՛մ ոչ, իրենց ինչպես պետք է, այնպես էլ օգտագործում են: Հեղինակային իրավունքների խախտումը սովորական երևույթ է մեզանում և, առհասարակ, նախկին խորհրդային երկրներում: Ես նամակ ստացա Կանադայից, թույլտվություն էին խնդրում իմ գործերից թերթի ամեն համարի առաջին էջում տպագրելու, ինչի համար ինձ գումար են ուղարկում ու թերթի ամեն համարից մեկ օրինակ: Դրսում այդ առումով ավելի դրական է պատկերը: Մեզ մոտ նույնպես կան կազմակերպություններ, որ նորմալ են աշխատում, հեղինակի հետ համաձայնեցնելով: Բայց սովորաբար գողանում են խայտառակ ձևով: Եթե նկատել եք` համացանցում ես իմ աշխատանքները մեծ չափսերով եմ դնում, որ և՛ նայելիս հաճույք ստանան, և՛ եթե գողանում են, կարգին գողանան:
-Ձեր գործերում հայաստանյան գյուղերում ապրող չքնաղ աղջիկների պատկերներ են։ Հաճա՞խ եք գյուղերում լինում: Գյուղական կոլորիտը, բնաշխարհը քաղաքից «բուժվելու» միջո՞ց են:
-Ինչո՞ւ միայն աղջիկների, տղաների, հովիվների լուսանկարներ չե՞ք տեսել: Հայաստանի գյուղը ո՞վ չի սիրում, ես անընդհատ շրջում եմ գյուղերում, նկարում եմ: Բարձրանում եմ սարերը, այնտեղից եմ նկարում: Եկեղեցիների, հուշարձանների տասնյակ հազարավոր լուսանկարներ ունեմ:
-Պատահո՞ւմ է, որ նվիրում եք ձեր լուսանկարները:
-Մի ամերիկացի Հայաստանի մասին գիրք էր գրում: ՈՒզում էր գնել իմ լուսանկարներից: Ես ուղղակի նվիրեցի, որովհետև լավ գործ էր անում Հայաստանի համար:
-Քանի որ խոսեցինք հուշարձաններից, հետաքրքիր է իմանալ` ինչպե՞ս եք վերաբերվում տարբեր մարզերից Երևան բերված կոթողների ցուցադրությանը:
-Շատ վատ: Որովհետև խաթարում են տեղանքը: Պետք է ուղղակի մեր ժողովրդի հետ աշխատել, որ չփչացնի իր ունեցածը: Հունաստանի կղզիներից մեկում Բայրոնը մի պատի վրա փորագրել է իր անունը: Սրբության պես պահում են: Իհարկե, անտիկ շրջանի գործեր կան, որ տարիների ընթացքում խաթարվել են, փոխվել, բայց էլի պահպանված են: Ժողովուրդը սիրում է, պահպանում իր ունեցածը: Մեր ժողովուրդը չասեմ, բնակչությունն անդաստիարակ է:
-Տարբերությունը ո՞րն է:
-Տարբերությունը շատ մեծ է: Հայ ժողովուրդն ընդարձակ հասկացություն է: Մեր բնակչության զգալի մասը «թուրքի» պես է վարվում իր ունեցածի հետ (խոսքը ոչ թե թուրք ազգի, այլ թուրք հասկացության մասին է): Այդ առումով մեր մեջ հայախոս թուրքեր շատ կան:
Ես ամեն առավոտ ավելով մաքրում եմ շենքի բակը (ինձ ճանաչում են շենքի բնակիչները), բայց մեկ է, անգամ նույն պահին վերևից աղբ են գցում: Եվ ամբողջ հանրապետությունն է այդ վիճակում: Կա՛մ պետք է խիստ միջոցներ ձեռք առնել, կա՛մ բացատրական աշխատանք տանել:
-Քաղաքն այսօր փորձում են ինչ-որ կերպ ձևավորել, նոր գունավորումներ, նոր լուծումներ են արվում, ժամանակավոր քանդակներ են տեղադրվում և այլն: Հիմնականում ամեն բան քննադատվում է:
-Ես չեմ քննադատում: Երկու տարի Երևան քաղաքի գլխավոր նկարիչն եմ եղել (1996- 1998 թթ.), տեղյակ եմ ամեն ինչին և հետևում եմ: Լավ բան շատ է արվում, օրինակ, շենքերը լուսավորվում են, քաղաքը գեղեցկացել է, երեկոյան ժամերին նայում ես` շատ հաճելի է: Բայց դա արվում է կենտրոնում և հայտնի շենքերում: Մատենադարանն է լուսավորվում, հեռուստատեսային աշտարակը և նմանատիպ շենքերը: Բա չխոսե՞նք այն մասին, որ ամբողջ Նոր Նորքի թաղամասերում սարսափելի մութ է, սև մութ: Լուսավորվում է Կենտրոնը, ասես ցույց տալու համար, որ տեսեք` ինչ լավ քաղաք ունենք: Իսկ ինչ վերաբերում է արձաններին, շատ քաղաքներում են տեղադրվում նման գործեր, բայց քանի որ մեր բնակչությունը վայրենի է, ջարդում-փշրում է: Հետո էլ այդ աշխատանքներն ինձ դուր չեն գալիս, ավելի լավ կլիներ, որ արվեստով արվեին: Բավականին ճաշակով գործեր կան այլ քաղաքներում և բրոնզով են արվում, որ չջարդվեն: Մեզ մոտ պարսիկները նստում են Հրանտ Մաթևոսյանի ծնկներին ու լուսանկարվում են: Իսկ այդ արձանները սարքված են կավից ու հեշտությամբ վնասվում են:
-Բոտերոյի «Հաստլիկը» դժգոհության ալիք բարձրացրեց: Եթե նույնիսկ լավ աշխատանք է, ոմանց կարծիքով, չպետք է դրվեր քաղաքի կենտրոնում:
-Կասկադում արվեստի պուրակ է ստեղծվել, ի՞նչ է նշանակում կենտրոնում չպետք է տեղադրվի: Բոտերոն մեծ արվեստագետ է, նրա գործերը դրված են Նյու Յորքի կենտրոնում: Բայց քաղաքը չի կարելի լցնել խրտվիլակներով, որ կողմը շուռ ես գալիս` արձան է դրված: Այս պահին ավելի կարևոր բաներ կան, որ պետք է արվեն: Նախ քաղաքը պետք է մաքրվի և լուսավորվի:
-Նաև գրում եք: Ի՞նչ եք կարծում` մեր տեխնոդարում ո՞ւմ է հետաքրքրում պոեզիան:
-Ոչ մեկին էլ շատ չի հետաքրքրում: Եթե խորհրդային տարիներին բանաստեղծական ժողովածուն հրատարակվում էր 30 հազար տպաքանակով և վաճառվում էր մինչև կեսօր, հիմա 500 օրինակն է լավ թիվ համարվում: Համո Սահյանի գիրքը լույս է տեսնում 300 օրինակով: Իսկ ընդհանրապես ժամանակները փոխվել են, մարդիկ պրոզայիկ են դարձել, ապրուստի խնդիր կա, այլ հետաքրքրություններ կան` համացանց, հեռուստատեսություն:
-Այսօրվա աշխարհի քաղաքացին օրվա զգալի մասը համակարգչի առաջ է անցկացնում, բայց մեկ է, էլի ամենաշատը քննադատվում է հեռուստատեսությունը: Ինչո՞ւ:
-Հեռուստատեսությունը սպանեց կինոարտադրությունը և շատ-շատ բաներ: Հաղորդակցման էժանագին միջոց է: Վերահսկողություն չկա: «Յուքոմը» վաճառում է 120 ալիք, որոնցից 4-ը պոռնո է` երկուսը փակ, կոդավորված, մյուս 2-ը բաց են կեսգիշերից հետո: Այսօրվա մեր աղքատ ժողովրդին միայն դա էր պակասում, որ երեխան պոռնո նայի: Եվ դեռ բարոյականություն ենք քարոզում:
-Երկար տարիներ ապրել եք արտասահմանում: Ի՞նչ կա դրսում, որ չկա մեզ մոտ:
-Երկրները տարբեր են, մարդիկ տարբեր են, նրանց ստեղծածն էլ է տարբեր: ԱՄՆ-ում եմ ապրել 17 տարի, շատ բան եմ տեսել, սովորել, թե ինչպես կարելի է ապրել, ինչպես կարելի է չապրել: Կատարելություն ոչ մի երկրում չկա, բայց բաներ կան, որ եթե վերցնես, բավական լավ երկիր կունենաս: Վերաբերմունքի մասին է խոսքը` քո հողի, ջրի, ընդերքի, քո ունեցածի նկատմամբ: Հիմա ամբողջ Հայաստանը քրքրում են ավազակները: Չքնաղ բնությունը փչացնում են փողի համար: Ընդերքը դատարկում են, դրսում վաճառում, բնության հերն անիծում են ու դեռ նորմալ հարկ էլ չեն վճարում: Միացյալ Նահանգներում շրջել եմ բազմաթիվ նահանգներով, պատահել է 26 ժամ մեքենայով ճանապարհ եմ անցել, մի վիրավոր սար չեմ տեսել, գեղեցիկ են, հարթ` իրենց ձևի մեջ, մաքուր, մի աղճատված բան չես տեսնի: Որովհետև պետությունը խիստ հսկողություն է սահմանել, մի սիգարետ մեքենայից դուրս գցելու համար տուգանում են 1000 դոլար, քաղաքներ կան` արգելված է փողոցում ծխելը: Մաքրամաքուր են շրջապատը, բնությունը: Ինչի՞ց է: Ո՞վ է տերը: Մարդիկ: Մեր բնությունն ինչո՞ւ է այսպես խղճուկ, որովհետև անփույթ են, անխիղճ են ու անդաստիարակ։ Սա՛ է խնդիրը:

Էջը` Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Լուսանկարներ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ