Մոսկվա: Օստրոումովյան հիվանդանոց: ՄԱՐՏԻ 4 Առավոտյան իրեն ավելի թույլ էր զգում: Բեռլին գնալու ցանկությունը չէր լքում նրան: Երեկոյան Մոսկվայի նկարիչներից մեկը` Հովակիմ Միհաջանյանը եկավ, հետն էլ իր նկարներից մի քանիսը բերեց:

Սեղանի վրա մի տետր կար, որից Չարենցը Պետհրատի փոքրիկ բլանկների վրա ոտանավորներ էր արտագրում: Հարցրի, թե ինչ է անում և չե՞մ կարող օգնել իրեն:

Հայտնի է, որ Կարինում տիրող համատարած բարոյալքության, դասալքության ու փախուստի դեմն առնելու համար Անդրանիկը մի խելահեղ ծրագիր էր հղացել:

Սա վանքային համալիր է Մեծ Հայքի Տուրուբերան նահանգի Տարոն գավառում (այժմ՝ Թուրքիայի տարածքում է), գտնվում էր Աշտիշատից ոչ հեռու, եղել է Հեթանոսական մեհենատեղի, վանքի է վերածվել քրիստոնեության ընդունման ժամանակ՝ 4-րդ դարում ։

1923 թ. մարտի 23 Հովհաննես Թումանյանը 1915 թ. Թիֆլիսից էջմիածին է գալիս՝ Արևմտյան Հայաստանի զանազան գավառներից հավաքված և սովից ու հիվանդություններից մեռնող հազարավոր հայ գաղթականներին օգնելու համար: Կարիք է լինում վանքին պատկանող ինչ-որ տուն տրամադրել գաղթականներին: Թումանյանն այդ խնդրով անձամբ դիմում է կաթողիկոսին: Կաթողիկոսը հրաժարվում է նորակառույց շենքը տալ գաղթականներին՝ որպես ապաստարան:

Հայրիկը երեխաների անունները դնում էր հատուկ խնամքով: Հիշում եմ, նորածին աղջկա Սեդա անունը գտնելու համար պատմական գրքեր էր նայում, և կարծեմ 19-րդ դարի իշխանուհու անուն է: Լևոն Շանթին այդ անունը շատ դուր եկավ և նա էլ այդ անունով իր «Հին աստվածների» հերոսուհուն կնքեց:

Արցախյան առաջին պատերազմը նոր էր սկսվում։ Թուրքերը հարձակվեցին Խոջալու գյուղով անցնող հայկական մեքենաների վրա։

Երկրաշարժի ժամանակ Կարոն իր կնոջ՝ Մարոյի հետ եկավ Հայաստան, իր հետ բերելով մարդասիրական օգնություն և իր պատրաստակամությունը հայտնեց մասնակցելու փրկարարական աշխատանքներին:

Այնպես չէ, որ Հենրիկ Մալյանի թատրոնում ԱՐՄԵՆ ՄԵՀՐԱԲՅԱՆԻ «Գոդոյին սպասելը շարունակվում է․․․» բեմադրությունը դիտելուց հետո խոսքիս տերը չեղա ու ռեժիսորի հետ չհանդիպեցի տաք թեմաներով զրուցելու համար։ Թեպետ առանց այն էլ ամեն ինչ պարզ է, այդուհանդերձ բացեմ «տաք թեմաներ» ասվածի ենթաշերտը՝ ուրիշ էլ ինչի՞ մասին կարող է լինել արվեստագետի հետ զրույցը, եթե ոչ նրա ու նրա ապրած ժամանակի, այդ ժամանակի հետ նրա ունեցած փոխհարբերությունների մասին՝ դիտարկված պատասխանատվության տեսանկյունից։ «Արվեստագե՞տն է կռում ժամանակը, թե՞ ժամանակն է ձևավորում արվեստագետին» հարցի պատասխանը ես միանշանակ չունեմ, որովհետև դա ավելի շատ նման է այն բանին, որ փորձես բացատրել՝ գետի վերջանալո՞վ է սկսվում ափը, թե՞ ափի վերջանալով է սկսվում գետը։ Ժամանակին, երբ ժամանակն իսկապես ժամանակ էր իր ահագնության մեջ, Արմեն Մեհրաբյանն ի դեմս «Էլեգիա» համարձակաշունչ ներկայացման, ԽՍՀՄ գերտերության քարտեզն ու ողջ պալիտբյուրոն սարքել էր բեմի պալավիկ, հանձնել հանդիսատեսի դատին, իսկ ներկայացման բուն հերոսը Հայաստանն էր։ Ամեն ինչ այնքան առարկայական, այնքան շոշափելի էր հրամցված հանդիսատեսին, որ լրացուցիչ մեկնաբանությունների կարիք չուներ։

Զորավար Անդրանիկի հրաժեշտի խոսքը Հովհաննես Թումանյանի մահվան առիթով