«Մոդայիկ է դարձել տաճարների կառուցումը, իսկ արվեստի տանիքը փուլ է գալիս»

«ԵՍ ՇԱՏ ԵՄ ՊՈԵՏԻԿ, ՔԻՉ ԵՄ ԿԻՆ»
Գրական աշխարհում առկա վեճերը հասարակության ուշադրության կենտրոնում են։ Ընթերցողի և ստեղծագործողի միջև անտարբերության մշուշը գնալով խորանում է։ Գրողն ու հասարակությունը հեռանում են իրարից։
Ժամանակավո՞ր է այս վիճակը, թե՞ մնայուն, իրոք, մտահոգիչ է։ «Իրավունքը de facto»-ի հյուրն է բանաստեղծուհի ՀՌԻՓՍԻՄԷՆ, «Ցոլքեր» հասարակական կազմակերպության ղեկավարը և համանուն ամսագրի գլխավոր խմբագիրը։
-Այսօր ո՞վ է Ձեր ընթերցողը։
-Ով դեռ գիրք է որոնում... Անտարբերության համաճարակը գնալով ծավալվում է։ Այն հազար ու մի ենթադրելի և իրական վիճակներ ունի։ Արդյունքում ստեղծագործողը կորցնում է իր թռիչքի թևերը... Ժամանակները հակամշակութային են։ Այն խոր և հեռագնա արմատներ ունի։ Շնչելի թթվածնի մեջ պակասել է հոգեկերտման բաղադրիչը։ Կա մի բանաձև. գրողը պիտի դերա զրկվի և միջնորդ չդառնա ժողովրդի և պետության միջև։
-Տարբերվո՞ւմ է կին ստեղծագործողն իր ձեռագրով։
-Հիմա փոխվել է ամեն ինչ։ Երբևէ չեմ պատկերացրել, որ նահանջներ պիտի ունենամ իմ սկզբունքների մեջ։ Աշխատել եմ թռիչքս լինի երամին համահունչ։
-Հիշեցի Ձեր տողերը. «Ես շատ եմ պոետիկ, քիչ եմ կին»։ Մի քիչ բացեք այդ աշխարհը։
-Արվեստագետը ճակատին մի անջնջելի խարան ունի, որը տեսակի բնորոշիչ է։ Նրա զգայական և հուզական աշխարհը ստիպում է երբեմն իր դուռը փակել աշխարհի առաջ, որ աղմուկը չթափանցի ներս, հայացքը չբախվի անցանկալիին։ Գրականությունը չի կարելի տարանջատել։ ՈՒրիշ խնդիր է, որ կանացիությունը, այն էլ փոքր չափաբաժնով, նրբացնում է պոեզիան։
-Այսօր ի՞նչ տենդենցներ կան։ Ինչո՞ւ են քիչ կարդում:
-Ցավալիորեն, պիտի ասեմ, խախտվել է արժեքների համակարգը։ Այսօր կանայք են աշխուժացել։ Չկա գրքի վերահսկողություն, ցավոք, այն դարձել է գրպանի խնդիր։ Գրամոլությունն իշխում է շուկայի վրա։ Հաճախ հուսահատությունից, մենակությունից ելնելով` կանայք սկսում են ստեղծագործել։ Հոգու ճիչը չի դառնում պոեզիա։ Բարեբախտաբար, այդ բանակում քիչ են տղամարդիկ։ Ավելի գերադասելի չէ՞ր լինի, որ նրանք սևեռվեին իրենց կենցաղի վրա։ Փորձում է թռչել, բայց դառնում է թպրտոց։ Մինչդեռ քարով խփում են ընթերցողի հավատին, և ճաքերն անխուսափելի են դառնում։
-Կպատմե՞ք «Ցոլքերի» մասին։
-Այն նպատակ է ու ճամփա։ Եկել է օժտվածների մի սերունդ, մի հերթափոխ և ուզում է իր խոսքն ասել։ Ես չէի կարող չկանգնել նրանց կողքին։ ՈՒթ տարի է գրողների միությունում գործում է այդ կառույցը։ «Ցոլքերը» ժամանակավոր իր առկայծումից պիտի ստանա այն հոգևոր ուժը, որը ստիպելու է տեղ տալ իրեն։ Շատերը գրքեր ունեն։ Միջավայրն օգնում է, որ քիչ-քիչ պարզացող դառնա երևույթը, յուրաքանչյուրն իր կշռույթը բերի գրականություն, թեև քչերը կդիմանան ժամանակի որձաքարին։
-Այդ ասում եք նրա՞նց։
-Ոչ։ Անկանխատեսելի են վիճակների տեղաշարժերը։ Մեկ էլ տեսար ամենաթույլը, չնախատեսվածը վերջից գալիս է, կանգնում իր տեղում կամ հակառակն է լինում։ Գրականությունը շարժում է սիրում։ Լճացումն աղետ է։ Կարևորվում է ներսի ուժը, որը երբեմն չի երևում կամ ուշ է երևան գալիս, ինչպես կորիզի միջուկը, երբ հեղուկից դառնում է ամուր տեսակ։ Մենք պաշտպանիչ կեղև ենք այս պահին, որ եկվորները մի վիճակից անցնեն մյուսին։
-Դուք ինչպե՞ս եք որակում այսօր գրողների միությունում տիրող վիճակը։
-Աղմուկն ավելի շատ է, քան իրողությունը։ Նախահամագումարյան վեճեր են, ուրիշ ոչինչ։ Ինձ հաճախ են հարցնում. «Ի՞նչ է կատարվում ձեզ մոտ»։ Այնպես մտահոգիչ է հարցադրումը, որ չեմ կարող չզարմանալ։ Կարծես մեծ բախումների մասին է խոսքը։ Այդպես չէ... Շենքում այնքան խաղաղ է, որ երբեմն ոտնաձայների արձագանքը դառնում է ցանկալի։ Կռիվը մնում է դրսում, որը քիչ-քիչ վերափոխվում է շոուի։ Ի՞նչ է պատահել։ Յուրաքանչյուրն իրավունք ունի նախագահ դառնալու ցանկություն ունենալ։ Թող հայտ ներկայացնեն։ Եթե կանցնեն, բրավո։ Ես չեմ ընդունում այս քարանետումները։ Առանց այն էլ վիճակներս մի բան չի։
-Ի՞նչ թերություններ եք տեսնում այսօր։ Բոլոր դեպքերում, աղմուկը կա։
-Լևոն Անանյանն աշխատող տեսակ է։ Ինչ-որ տեղ խոցելի է մրցանակների շնորհման հարցում։ Չեմ ընդունում այն տենդենցը, երբ գրողը դուռ ու պատուհան ծեծելով` ուզում է ասել, հիշեցնել իր բերածի մասին և մտնում է մրցավազքի մեջ։ Ստիպում է իր եսը, կարծես ուզում է դիմացինի գլխարկը թռցնել և, ինչու չէ, ստացվում է երբեմն...
-Դուք ի՞նչ մրցանակներ ունեք։
-Ես ոչ մի անգամ իմ գրքերը ժյուրիին չեմ ներկայացրել, թող գրական իմ ընտանիքն առաջարկի այդ։ Ես սիրում եմ ինձ, գիտեմ իմ արժեքը և սպասում եմ, որ մի օր բախելու են իմ դուռը։ Ազնիվ պիտի լինեմ, ուզում են նշել իմ 60-ամյակը, հրաժարվում եմ։ Քաղցր-մեղցր խոսքերի կարիք չունեմ։ Հումորով ասում եմ. «Անմրցանակ գրողի հոբելյանը չեն նշում»։ Կարծում եմ, ամեն ինչ իր ժամանակին է գեղեցիկ։ Ներկայանալու կարիք չունեմ, կա գործը, կա մարդը։
-Ի՞նչ կասեք Ձեր տպագրվող գրքերի մասին։ Հովանավոր ունե՞ք։ Դժվար չէ՞ խնդրի լուծումը։
-Բարեբախտաբար, այդ ուղղությամբ դեռ մատս չեմ շարժել։ Պետական պատվերի շրջանակներում եմ միշտ եղել։ Այսօր, երբ գիրքն ապրանք է, առավել ևս հոգածության կարիք է զգում։ Այն քիչ է հայտնվում վաճառասեղանին։ Հաճախ մնում է պահեստներում, կորցնում է իր Ժամանակը։ Գրքերի այդ «գերեզմանոցում» արժեքներ էլ կան։ Չգիտեմ` ինչո՞ւ արևերես դուրս չեն բերում։ Առանց այն էլ տպագրվող հինգ հարյուր օրինակը մի խղճուկ թիվ է գրողի համար։ Օրինակ, փորձում եմ 2008-ին տպագրված իմ գրքից մի քանի օրինակ գնել, չի ստացվում։ Պատճառաբանվում է, որ գինը դեռ որոշված չէ։ Մեկ տարի հետո, թիվը փոխված, փոշին կապոցների վրա` կփորձեն գրախանութներ ուղարկել։ Այն կդառնա հին հաց։ Կամ կմնա այդպես մթության մեջ, պահեստներում, ո՞վ իմանա, թե ինչ ճակատագիր կունենա հետո։
-Ի՞նչն է պատճառը նման վերաբերմունքի։
-Անտարբերությունը։ Պատկան իշխանավորների անդիմակ արհամարհանքը։ Մինչդեռ աղքատ ազգականի վիճակը տխուր բան է, այն էլ` ստեղծագործողի համար։ Այդ փոքրիկ բաժակով մեզ մատուցված օշարակի մեջ չի կարելի դառնություն խառնել։
-Հաճախ է խոսվում հնաոճ մտածողության մասին։ Ինչպե՞ս է գրողն իր ստեղծագործություններում արտացոլում ժամանակի պահանջները։
-Արվեստը մի հայելի է, որի մեջ պիտի նայես ամեն օր, զննես ինքդ քեզ, արդյոք վերափոխման կարիք ունե՞ս` սկսած սանրվածքից մինչև կոշիկը։ Կարո՞ղ ես ներդաշնակ լինել ժամանակին։ Ինչո՞ւ չէ, ժանյակներն ու թավիշն էլ հնանալ գիտեն։ Այսօր շատ ու շատ արժեքներ չեն դիմանում հնի ու նորի բախումներին։ Եկել է մի սերունդ, որը միշտ առաջ է նայում։ Դասականը համարվում է ժամանակավրեպ։ Նրանք բերել են իրենց պահանջները, իրենց հոգեկերտման ընկալումները դնում են սեղանին։ Փոխվել է բառի կշռույթի արժևորումը։ Հոգեփոխված այս սերունդը նոր պահանջներ ունի։ Նրան չես զարմացնի կարոտաբաղձությամբ, քնարերգության նրբերանգներով։ Իրատես է, սրահայացք, ներուժով լի։ Հոգու հեղաշրջում է ենթադրում։ Եվ դեռ հարց է` կորցնո՞ղն է, թե՞ գտնողը։ Զգայական կանաչ դաշտի վրա այս սերունդը փորձում է պատվաստներ անել։ Բերել է նաև իր գրականությունը, իր խոսքը և ուզում է իր տարածքի տերը լինել։ Խութերը ծանոթ են։ Այդ ճամփով անցել ենք նաև մենք...
-Ի՞նչը կփոխեիք Ձեր կյանքում և գրականության մեջ։
-Իմ մեջ ապրում է երեք Հռիփսիմէ։ Նրանք նման չեն իրար։ Միշտ մեկը հերքում է մյուսին։ Մի լուսանկարը նման չէ երկրորդին։ Բայց բոլորն էլ խոցելիության չափ շատ են հավատացող, ռոմանտիկ։ Չկարծրացան։ Մի քիչ էլ կուզենայի ապրել հակառակ բևեռում։ Այն պահվում է գուցե երկրորդ շնչառության համար։ Ինչ վերաբերում է գրականությանը, կասեմ. ստեղծագործողն իր ապրանքի տերն է։ Չի կարող նոր տարածք հորինել իր համար, թեպետ միշտ սպասում է հրաշքի։ Գույները կարող է փոխել, ոճը, բայց էությունը` երբեք։
Այն, ինչ կա, կա։ Կասեմ նաև` երբեմն արժանիք է այդ կայունությունը։ Նույն ջուրը մտնողը չի կարող անընդհատ լողազգեստ փոխել։ Մի բան կուզենայի, շա՜տ կուզենայի... ՈՒնենալ հնարավորություն բարեգործությունների համար, գրքեր տպագրել։ Մինչդեռ մականունավոր մեր անհատականությունները հեռու են այդ առաքելությունից և իրենց գրպանները փակ են պահում մշակույթի առաջ։ Մոդայիկ է դարձել տաճարների կառուցումը, իսկ արվեստի տանիքը փուլ է գալիս։
Զրուցեց Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ