Պատմության բոլոր կարևոր իրադարձությունները սկսել են անհատները

Երբ հունիսի 5-ին զրուցում էի Սարգիս Հացպանյանի հետ, Թաքսիմի դեպքերն այնպես էր ներկայացնում, որ պատմությունը պտտվում էր հայկական տարածքում, հայկական գերեզմանների վրա ու համարյա թե հայկական հարցի լուծման հետևանք էր ունենալու: Այդ ամենը այդպես է, բայց այդ մասին գիտենք մենք: Թուրքերը չգիտեն, իսկ ովքեր գիտեն, չեն ընդունում: Մենք ուզում ենք հավատալ, որ մի օր կընդունեն, բայց ոչ մենք, ոչ նրանք չգիտեն, թե այդ օրը ինչ կլինի: Հունիսի 28-ին «Կոնգրես» հյուրանոցում Գլոբալացման և տարածաշրջանային համագործակցության վերլուծական կենտրոնը Ֆրիդրիխ Էբերտի հիմնադրամի և «ARI» ¥թարգմանաբար` մեղու¤ շարժման հետ համատեղ «Հարավային Կովկասի աշխարհաքաղաքականությունը և հայ-թուրքական հարաբերությունները» թեմայով քննարկում էր կազմակերպել: Ինչպես սովորաբար լինում է ՍՏԵՓԱՆ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆԻ գլխավորած կազմակերպության միջոցառումներում, քննարկմանը ներկա էին դիվանագետներ, գիտնականներ, հասարակական կազմակերպությունների, Հայաստանում բնակվող այլազգիների կազմակերպությունների ներկայացուցիչներ, ուսանողներ: Քննարկման աղը «ARI» շարժման թուրք 9 անդամներն էին` երիտասարդ փորձագետներ, գիտնականներ, որ ուսանել են Մեծ Բրիտանիայի ու ԱՄՆ-ի համալսարաններում: Ֆրիդրիխ Էբերտի հիմնադրամի հայկական մասնաճյուղի տնօրեն ՆԱԻՐԱ ԳԵՎՈՐԳՅԱՆԸ քննարկման նպատակը համարեց երկու պետությունների հարաբերությունների բարելավումը: Տիկին Գևորգյանը նշեց, որ Էբերտի հիմնադրամը սատարում է հասարակական կազմակերպությունների նախաձեռնությունները, որոնք ուղղված են փոխհարաբերությունների հաստատմանը, երկխոսության կայացմանը: «ARI» շարժման տնօրեն, Լոնդոնի Ռոյալ Հալլոուեյ համալսարանի միջազգային հարաբերությունների քաղաքագիտության բաժնի տնօրեն ՄԵՐԹ ԽԱՅՀԱՆԸ քննարկումը համարեց մտքերի փոխանակման և հետագա բարգավաճ հարաբերություններ հաստատելու հնարավորություն:
«Հարավային Կովկասի տարածաշրջանային անվտանգությունը և միջազգային դերակատարները» կտրվածքով իր խոսքում Ստեփան Գրիգորյանը նշեց, որ վերջին զարգացումները ևս մեկ անգամ վկայեցին` Հարավային Կովկասը փոքր տարածք է, բայց մեծ ազդեցություն ունի աշխարհում ընթացող շատ ու շատ գործընթացների վրա, տարածքում մեծացել է գերտերությունների շահերի կենտրոնացումը: Պարոն Գրիգորյանը հիշեցրեց տարածաշրջանի էներգետիկ նախագծերը, ՀԿ երկրների մասնակցությունը խաղաղապահ գործողություններին, Եվրասիական միություն, թե Եվրամիություն քննարկումները. «Պատկերացրեք` ինչքան մենք կարևոր ենք, որ Ռուսաստանը նման քայլեր է ձեռնարկում, որ չստորագրենք ԵՄ-ի հետ ասոցացման համաձայնագիրը: Եվրոպական քաղաքականության լուրջ դեմքեր կոչ են անում կողմնորոշվել` կամ այստեղ եք, կամ այնտեղ: Դա նշանակում է, որ այս խաչմերուկում հատվում են շատ ու շատ շահեր: Մեր դերը բարձրանում է մի կողմից, մյուս կողմից` մեծանում է լարվածությունը տարածաշրջանում: Եկեք մտածենք` ինչ անենք, որ մեր դերի բարձրացումը նպաստի մեր կյանքի ու պետությունների հարաբերությունների բարելավմանը»: Ստեփան Գրիգորյանը համոզված է, որ տարածաշրջանը որակապես կփոխվի, եթե փոխվեն հայ-թուրքական հարաբերությունները, եթե սահմանը բացվի: Ինքնին հասկանալի է, որ դա ոչ միայն Հայաստանի ու Թուրքիայի սահմանն է, այլև ՆԱՏՕ-ՀԱՊԿ, ՆԱՏՕ-ԱՊՀ, բոլոր ածանցյալ հետևանքներով: Պարոն Գրիգորյանը մեկ առ մեկ անդրադարձավ տարածաշրջանի պետությունների և գերտերությունների տարածաշրջանում ունեցած շահերին: «Շատ հետաքրքիր է Իրանի դերը մեր տարածաշրջանում և այդ դերը մեծանում է` շնորհիվ էներգետիկ ոլորտի ծրագրերի բոլոր երեք երկրների հետ: Իրանը ցույց է տալիս, որ քրիստոնյա ու մահմեդական ժողովուրդները կարող են նորմալ ապրել ու համագործակցել միմյանց հետ»,-ասաց պարոն Գրիգորյանը: Թուրքիայի քաղաքականությանն անդրադառնալով` նա նկատեց, որ Ղարաբաղի հարցում միակողմանի մոտեցումը զգալիորեն նվազեցնում է տարածաշրջանի գործընթացների վրա ներգործության հնարավորությունները:
Նույն թեմայով իր ելույթի սկզբում Մերթ Խայհանը հիշեցրեց Հեմինգուեյի «Ծերունին և ծովը» պատմվածքն ու ասաց, որ պատմությունը հիշում է միայն հաղթողներին, բայց նույն այդ պատմությունը պետք է դիտարկել կետի տեսակետից` պատմության օբյեկտի: Պարոն Խայհանը համառորեն հորդորում էր ուշադրություն դարձնել անհատի դիրքորոշմանը, անհատի մտածելակերպին ու գործողություններին: Անհատի, այլ ոչ թե քաղաքացու: Որովհետև քաղաքացին կապված է պետության հետ: Նա ուշադրություն հրավիրեց անվտանգության փոփոխվող հասկացությանը ժամանակակից աշխարհում: Գեզիի շարժմանը, նրա կարծիքով, մասնակցում են ոչ թե քաղաքացիներ, այլ անհատներ, և քաղաքացիական հասարակությունը կարող է իր դերը կատարել մտածողության պարադիգմատիկ փոփոխության մեջ, պետական անվտանգությունից անցնելով դեպի անհատի անվտանգություն: Մերթ Խայհանը ժողովրդավարությունը նմանեցրեց հեծանիվ վարելուն` պիտի առաջ շարժվես, երբ կանգնես` կընկնես: Ժողովրդավարացման ալիքը Թուրքիայում սկսվեց 2002 թ., բայց երիտասարդները և սովորական մարդիկ հիմա ավելին են պահանջում: Գեզիի շարժումը համեմատում են արաբական գարնան հետ: Պարոն Խայհանը ճիշտ չի համարում համեմատությունը, երիտասարդները Թուրքիայում չեն ուզում վարչակարգ փոխել, չեն պահանջում ինստիտուցիոնալ փոփոխություն, քաղաքականության մեջ մտնել չեն ուզում: Բայց դա Թուրքիայի կառավարությունը չի ընկալում: Վարչապետ Էրդողանը երիտասարդներին հրավիրել էր քաղաքական խոսակցության: Մինչդեռ նրանք մտածում են` ովքե՞ր ենք մենք, որ ասենք ինչպես քաղաքականություն վարել: Մերթ Խայհանը համոզված է, որ Գեզիի շարժումը սխալ է մեկնաբանվել. երիտասարդները կանոնավոր քաղաքականության չեն ձգտում: Նրանք գիտեն, որ քաղաքականությանը կարող են մասնակցել տարբեր ձևերով և ձգտում են անհատական իրավունքների ու ազատությունների: Դա հեշտ չէ հասկանալ, եթե քննարկվի պետական անվտանգության տեսակետից: Նրա կարծիքով` տարածաշրջանում իշխում է այն գիտակցությունը, որ պետությունը վեր է ամեն ինչից, բայց այդ մտածելակերպը խոցելի է դարձնում անհատին, պետությունն ունի իր պաշտպանական մեխանիզմները, անհատն էլ իր մեխանիզմները պիտի ունենա, ուստի հարցին դիալեկտիկ լուծումներ են պետք:
Հարցի քննարկմանը հետևած հարց ու պատասխանի ժամանակ ԲՈՒՐԱԿ ԲԻԼԳԵՀԵՄ ՕԶԲԵԿԸ հետաքրքիր ձևակերպում տվեց Թուրքիայի արտաքին քաղաքականությանը` քո թշնամին դառնում է իմ ընկերը, քո ընկերը դառնում է իմ թշնամին, և հարցրեց` ո՞վ է, ուրեմն, մեր ընկերը: Նա հիշեցրեց, որ Սիրիայի նախագահ Բաշար Ասադը Թուրքիայի վարչապետ Էրդողանի ընկերն էր, բայց Էրդողանը դարձավ Ասադի թշնամին, և խաղաղությունը տապալվեց: Մտածողության պարադիգմայի փոփոխությունը նշանակում է, որ եթե նույնիսկ չես ուզում, ստիպված ես խաղաղություն ստեղծել: Օզբեկը ևս այն կարծիքին է, որ երիտասարդները չեն ուզում լինել գործակցության անդամ, նրանք ուզում են լինել անհատ և չունենալով քաղաքական պահանջներ` պայքարում են իրենց անձնական ազատության համար: Անհատների թելադրանքը կարևորելով` նա նաև համոզված է, որ Թուրքիայում անհատները պետք է ստիպեն բացել Հայաստանի հետ սահմանը:
«Հայ-թուրքական հարաբերությունների ներկա վիճակը, դեպի հայ-թուրքական հարաբերությունների դրական զարգացում» հունով ընթացավ քննարկման երկրորդ մասը: «Turkish Review» պարբերականի գրական խմբագիր, ԱՄՆ-ի Քլարք համալսարանում աշխատող ՈՒՄԻՏ ՔՈՒՐՏԸ հայ-թուրքական հարաբերությունների համառոտ ակնարկով հիշեցրեց, որ Թուրքիան ճանաչեց Հայաստանի անկախությունը, բայց դիվանագիտական հարաբերությունները չկայացան: Երբ Թուրքիան սահմանը փակեց, Հայաստանը տուժեց առավելագույնը: Թուրքիան չի ընդունում Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին հայերի ցեղասպանությունը, հայ-թուրքական թշնամանքը ձևավորեց Ղարաբաղի հարցում Թուրքիայի դիրքորոշումը, Հայաստանը չի ճանաչում Կարսի պայմանագիրը, դա նույնպես ազդում է հարաբերությունների վրա: ՈՒմիտ Քուրտն առանձնացրեց նաև հայկական սփյուռքի դերը, նշելով, որ Թուրքիան չի ընդունում սփյուռքի ճնշումները: Ֆուտբոլային դիվանագիտությունը, որի ձեռքբերումը դարձավ երկու երկրների նախագահների հանդիպումը, հայ-թուրքական հարաբերությունների նոր փուլ էր, ստորագրվեցին հայ-թուրքական արձանագրություններ, բայց չվավերացվեցին երկու երկրներում էլ: Թեպետ Հայաստանը դարձել էր Թուրքիայի արտաքին քաղաքականության կարևոր հարց, Լեռնային Ղարաբաղի հարցը խոչընդոտեց արձանագրությունների ստորագրմանը: Ադրբեջանը ոչ մի կերպ չէր ցանկանում նպաստել հարաբերությունների կարգավորմանը, քանի դեռ Ղարաբաղի հարցը լուծված չէ: Հայ-թուրքական հարաբերությունների բացակայությունը թույլ չի տալիս, որ Թուրքիան դառնա տարածաշրջանային դերակատար: Նրա գնահատմամբ, հայ-թուրքական հարաբերությունները նորից փակուղում են: «1915 թ. իրադարձությունները ցեղասպանություն էին, և դրանց ազդեցությունը մեծ կմնա հայ-թուրքական հարաբերություններում, բայց անհրաժեշտ է որոնել երկխոսության որոշակի ուղիներ, քաղաքական բարդ խնդիրներ լուծելու փոխարեն կարելի է քայլեր ձեռնարկել քաղաքացիական հասարակության մակարդակներում, քայլերը դանդաղ կլինեն, բայց երկխոսությունը պետք է սկսել»,- ասաց ՈՒմիտ Քուրտը:
Երևանի մամուլի ակումբի նախագահ ԲՈՐԻՍ ՆԱՎԱՍԱՐԴՅԱՆԸ հայ-թուրքական արձանագրությունները համարում է հնարք, որով Թուրքիայի իշխանությունները փորձեցին թուլացնել ցեղասպանության ճանաչման գործընթացն աշխարհում: Թեպետ մեր դիվանագետները պնդում էին, որ այդպես չէ, բայց արդեն փոխարտգործնախարարի մակարդակով ընդունվում է, որ արձանագրությունների ստորագրումը պասիվացրեց ցեղասպանության ճանաչման գործընթացը: «Հնարավո՞ր է իրատեսական համարել արձանագրությունների առաջընթացը» հարցին Բորիս Նավասարդյանը պատասխանում է` ոչ, քանի որ Հայաստանի և Թուրքիայի միջև բովանդակային փաստաթուղթը լուրջ դիմադրության է հանդիպելու և լուրջ հակասություններ է հարուցելու: Հենց դա էլ բարդացնում է արձանագրությունների վերաբերյալ որևէ երկխոսության վերսկսումը: Եթե դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատումը նորից մտնի քաղաքական օրակարգ, սեղանին պիտի լինի պարզ, տեխնիկական փաստաթուղթ: «Հայաստանի նկատմամբ քաղաքականության ձևավորման առումով Ադրբեջանը որպես երրորդ երկիր ավելի մեծ ազդեցություն ունեցավ Թուրքիայի իշխանությունների վրա, քան Թուրքիան կարող էր ազդեցություն ունենալ Ադրբեջանի վրա հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների առումով: Հետաքրքիր է, որ ավելի թույլ երկիրը իր քաղաքականությունն է թելադրում ավելի ուժեղ երկրին»,- նկատեց Երևանի մամուլի ակումբի նախագահը: Նա կարծում է, որ երկու երկրները գնացին երրորդ երկրների` ԱՄՆ-ի, Շվեյցարիայի թելադրած ճանապարհով, որը արագ դիվանագիտական հաջողություն էր խոստանում, բայց ոչ նպատակի իրականացում: Ապագայի համար այս հանգամանքը պետք է հաշվի առնել` երկկողմանի մակարդակի վրա լուծելով խնդիրը, ոչ թե երրորդ կողմի խորհուրդներով: Բորիս Նավասարդյանը կարծում է, որ Հայաստանը պետական մակարդակով երբեք այդքան հետևողական չի եղել ցեղասպանության ճանաչման հարցում, որքան հիմա: Նա դեմ է նաև հայ սփյուռքի թուրքական ընկալմանը, պնդելով, որ տարիներ շարունակ թուրքերը միակողմանի են դիտարկում խնդիրը, բայց սփյուռքը, որ ձևավորվել է ցեղասպանության պատճառով, փոխվում է: Ի սկզբանե էլ սփյուռքը նպաստող, ոչ թե խանգարող գործոն է եղել, այսօր հայկական սփյուռքը հեռանում է ավանդական կուսակցությունների ազդեցությունից, կան հոսանքներ, որ պատրաստ են նպաստելու հայ-թուրքական հարաբերությունների բարելավմանը;
Այս հարցի քննարկման ժամանակ թուրք բանախոս Մերթ Խայհանին ուղղակի հարց առաջադրվեց` «Դուք որպես անհատ ընդունո՞ւմ եք Հայոց ցեղասպանությունը», և մինչ թերահավատ սպասում էին նրա պատասխանին` իբրև դիվանագիտական հերթական ձևակերպում Առաջին համաշխարհային պատերազմի ընթացքում տեղի ունեցած «անկարգությունների» մասին, հնչեց թարգմանչի հանգիստ ձայնը. «Այո՛, ընդունում եմ` դա ցեղասպանություն էր»: Իսկ հետո պարոն Խայհանը հիշեցրեց Հրանտ Դինքի վերջին հոդվածը, որտեղ հստակ ձևակերպում կար. «Պետք է ազատվել արյան մեջ եղած թույնից և ազատ շարժվել առաջ»: Ճիշտ է, պարոն Խայհանը չմանրամասնեց իր կարծիքը, թե թույնը ում արյան մեջ է` թուրքերի՞, թե՞ հայերի: Եվ գուցե ճիշտ արեց: «Ես ընդունում եմ ցեղասպանությունը ու ես տեղում կանգնած չեմ մնում, ես փորձում եմ առաջ շարժվել, երկու հարևան երկրները կարող են ավելի լավ ապագա տալ իրենց երեխաներին: Դա է պատճառը, որ ես մտածում եմ` երկու հարևան երկրներում հասարակությունները կարող են ձեռք ձեռքի տված կերտել ավելի լավ ապագա և իրենց, և իրենց հարևան մյուս երկրների համար»,- ասաց Մերթ Խայհանը: Ստեփան Գրիգորյանը կարծում է, որ հայկական ժառանգությունը Թուրքիայում այնքան մեծ է, որ շրջանցել հնարավոր չէ և մասնագիտական շփումները պետք է շարունակվեն: Թուրքիայում այսօր հասարակական շատ գործիչներ կան, որ պատրաստ են այդ փակ էջերը բացելու: Դա շատ կարևոր է թե՛ Հայաստանի, թե՛ Թուրքիայի համար: Թեպետ պաշտոնական մակարդակով գործընթացներ չկան, բայց հայ-թուրքական հարաբերությունների պատմությունը պետք է շարունակվի մարդկային շփումների մակարդակում: Ստեփան Գրիգորյանը չի բացառում, որ ի հետևանս Գեզիի իրադարձությունների, մտածելով երկրի իմիջի մասին` Անկարան վերհիշի «Հարևանների հետ 0 պրոբլեմներ» կարգախոսը և թուրք-հայկական հարաբերությունները վերադարձնի քաղաքական օրակարգ: 2008-ի ընտրություններից հետո հայ-թուրքական հարաբերությունների հաստատման փորձերը լեգիտիմացրին Հայաստանի իշխանությանը` անսպասելի քայլը փայլուն աշխատեց միջազգային ասպարեզում հօգուտ երկրի իմիջի, նույն հնարքը կարող է կրկնել Թուրքիան: Նա հիշեցրեց, որ հայ-թուրքական արձանագրությունները խորհրդարանի օրակարգում պահելը քննադատվում է Հայաստանում, որովհետև ստացվում է` պաշտոնական Երևանը բաց է երկխոսության շարունակման համար, իսկ Անկարայից արձագանք չկա: Նրան, այնուամենայնիվ, զարմացնում էր, թե ինչու են այդքան նույնանում Թուրքիայի ու Ադրբեջանի արտաքին քաղաքականությունները: Ինչու Թուրքիան ճանաչեց Կոսովոյի անկախությունը, բայց դեմ է Ղարաբաղի անկախությանը: Հայ-թուրքական հարաբերությունները պետք է տարանջատվեն հայ-ադրբեջանական հարաբերություններից, համոզված է Ստեփան Գրիգորյանը: Ղարաբաղի հարցի լուծման արագ առաջընթաց սպասելը շատ միամիտ է, մեկուկես տարի նախագահները չեն հանդիպել, արտգործնախարարների հանդիպումն է արդեն խնդիր դարձել` այս համապատկերում դժվար է դրական գործընթաց ակնկալել տեսանելի ապագայում: Սպասել, որ դրանից հետո հայ-թուրքական հարաբերություններում առաջընթաց կլինի, ժամանակի կորուստ է: Առավել ևս, ինչպես Յումիտ Քուրտը հիշեցրեց, արձանագրություններում Ղարաբաղի խնդիրն արծարծված չէ:
Փաստորեն, Թուրքիայի քաղաքական ու իրավական միտքը մեզնից առաջ է անցել. մինչ մենք «ՈՒժեղի մոտ միշտ էլ թույլն է մեղավոր»-ի համեստ հմայքով սպասում ենք, որ Թուրքիան կընդունի ցեղասպանության փաստը, մենք էլ ևս մեկ հարյուրամյակ բարոյական հաղթանակի շողերի մեջ կջերմանանք, Թուրքիան ոչ բարձրաձայն, բայց արդեն ունի իր «այո»-ն և ունի իր «բայց»-ը: Ի՞նչ է հետևելու ճանաչմանը: Այս եզրակացությունը միայն թուրք 9 երիտասարդների հետ հանդիպումից չի ձևավորվել: Դեռ 2005 թվականին, երբ ԱԺ նախագահ Արթուր Բաղդասարյանն ընդունեց թուրք հեռուստալրագրողներին, նախքան տեսագրությունը սկսելը նրանց խոսակցության մեջ անընդհատ հնչում էր «թոփրակ» բառը, այնքան հաճախ էր հնչում, որ հարցրի` ի՞նչ է նշանակում: ՈՒ հետևեց խոսուն պատասխան` հող: Եվ Հայաստանի Ազգային ժողովի նախագահի հետ էլ խոսակցությունը պտտվում էր «թոփրակի» շուրջ: 2005-ին: Իհարկե, ցեղասպանության ճանաչումը Թուրքիայի քաղաքական օրակարգում չկա ու չի էլ լինի առաջիկայում, հակառակը` 100-ամյակի փաստը մի վերջին անգամ ժխտման բուռն ալիք է բարձրացնելու: Բայց արդեն որևէ մեկի համար գաղտնիք չէ, որ ամենաբուռն ժխտումը ամենաանկեղծ հաստատման խոստովանություն է իրականում: Ի՞նչ է կատարվում հիմա Թուրքիայում, ի՞նչ հետևանքներ կունենա Գեզիի շարժումը երկրի քաղաքական կյանքում, ի՞նչ արդյունքներ կունենան 2014-ի նախագահական ընտրությունները` հարցեր են, որ վերաբերում են նաև մեզ: Շատ ավելի վճռական ու կարևոր լինելով, քան մենք նույնիսկ պատկերացնում ենք: Թուրք երիտասարդները առաջարկում են գնալ անհատներին իբրև առանցք ունենալու քաղաքականությամբ, բայց ի՞նչ դեր ունեն այդ անհատները իրենց հասարակական կյանքում: 70-80-միլիոնանոց Թուրքիայում անհատների ինքնագիտակցության վրա հիմնվելով քաղաքականություն կառուցելը որևէ հարց լուծելու համար քանի՞ հարյուրամյակ կպահանջի: Այս հարցի պատասխանը սահմանի ոչ այն, ոչ այս կողմում որևէ մեկը չունի: «ARI» շարժման ներկայացուցիչները մտահոգ հարցնում էին` դուք ի՞նչ եք առաջարկում: Մենք գոնե անհատների հասարակություն ենք ուզում ստեղծել, դուք ինչպե՞ս եք հարցի լուծումը տեսնում: Պատասխանը հոդաբաշխ չէր: Յումիտ Քուրտը անկեղծ ասաց, որ սկսելով շարժումը ոչ ոք չգիտեր ու հիմա էլ շատ քչերը գիտեն, որ Գեզին հին հայկական տարածք է, գերեզմանոց` սրբավայր, Մերթ Խայհանը կոչ էր անում անհատների նկատմամբ հավատը չկորցնել, իսկ Բորիս Նավասարդյանը միանգամայն իրավացիորեն նկատեց, որ այս թեմաներից արդեն հոգնածություն է ծորում, որովհետև քննարկումները մի քանի տարի պտտվում են նույն հարցերի շուրջ, իսկ լուծումներ չկան: Եվ հոգնածությունն արդեն հասարակական մակարդակում է: Երկու Թուրքիաների հստակ հակադրում էր զգացվում` միայնակ փիլիսոփաներ և կազմակերպված պետություն: Առայժմ հաղթում է երկրորդը, առաջինի հաղթանակի ժամանակը դեռևս չի եկել: Կգա, թե ոչ` հայտնի չէ: Սա Արևելքն է, որտեղ գլուխները` անհատի, թե իրեն անհատ չհամարող-չզգացողի, արագ են թռչում ուսերից` պաշտոնական ու անձնական մակարդակներում: Փիլիսոփաների ժամանակն Աթենքում ավարտվեց Սոկրատեսին ցիկուտա տալով: 21-րդ դարը սքանչելի հնարավորություն է` հերքելու աթենական դեմոկրատիայի «նվաճումները» և հակադրելու ու հաստատելու իր փիլիսոփայությունը: Բայց մենք ի՞նչ անենք: Մեր ժամանակներում խոսքի ու գործի տարբերությունն է հիմնական առանձնահատկությունը: Մտածողության պարադիգմայի փոփոխությունը մեր գիտակցության մեջ մարաթոնյան վազք է կրիայի կատարմամբ, որ մտածում է` գլուխը պատյանից հանի՞, թե՞ դրսում իր համար անհրաժեշտ պայմաններ դեռ չեն ստեղծել:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ
Հ. Գ.- Հավարտ քննարկման Ստեփան Գրիգորյանին հարցրի, թե որն է լինելու հաջորդ քայլը: Պատասխանեց` «Այցելություն ու քննարկումներ արդեն Թուրքիայում»: Օրակա՞րգը: «Հիմա մեծ խնդիրներ չպետք է դնել, քննարկումներ ու միմյանց տեսակետներին տեղեկանալ: Առաջին հերթին` երիտասարդ, տաղանդավոր պատմաբանների, հասարակական կազմակերպությունների: Գործընթացը պետք է շարունակվի: Մեր ասելիքը Թուրքիայում պետք է տեղ հասցնենք, այսօր երկու շատ հայտնի երիտասարդ գիտնականներ ասացին` «Այո, 1915 թ. ցեղասպանություն էր», չշարունակե՞նք խորացնել գործընթացը: Ի վերջո, պատմության բոլոր կարևոր իրադարձությունները սկսվել են անհատներից»` հնչեց պատասխանը: Տարբերակ է, ինչո՞ւ ոչ:

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ