Էրդողանը՝ Բաքվում

Հինգշաբթի օրը Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Էրդողանը Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի հետ ընդունեց հաղթանակի շքերթը Հայաստանի դեմ պատերազմում: Բաքվում Էրդողանը նորից հայտարարեց, որ Հայաստանին անհրաժեշտ է փոխել իշխանությունը, առաջարկեց ստեղծել տարածաշրջանային համագործակցության միջազգային խումբ, որին կարող է մասնակցել նաև Հայաստանը: Թուրքական ու ադրբեջանական դրոշներով զարդարված Բաքվի փողոցներով անցան 3000 թուրք զինվորներ, ներառյալ թուրքական ու իսրայելական դրոնները և հայկական ռազմավար մարտական տեխնիկան: Ալիևն Էրդողանին անվանեց եղբայր, խոստացավ նրա հետ մեկնել Ղարաբաղ և հաստատեց թուրքական դրոնների առանցքային դերը Ղարաբաղի պատերազմում: «Այսօր ադրբեջանական-թուրքական միությունը մեծ նշանակություն ունի ոչ միայն մեր երկու ժողովուրդների համար, այլև տարածաշրջանի ու ամբողջ աշխարհի»՝ հայտարարեց Իլհամ Ալիևը: Բաքվի երկնքով թռչում էր մարտական ավիացիան երկու երկրների դրոշներով: Թուրքիայի ակտիվ ռազմական աջակցությունը Ադրբեջանին անակնկալի բերեց փորձագետներին ու քաղաքական գործիչներին տարածաշրջանում: Վերլուծաբանները նշում են, որ թուրքական տեխնոլոգիաներն ապահովեցին գերակայությունը Ղարաբաղի երկնքում ու վճռեցին պատերազմի ելքը: Բաքվի շքերթում զորասյուներով անցան և Թուրքիայի բանակի զինծառայողները, նաև ադրբեջանական նավատորմի, հատուկ ջոկատայինների, սահմանապահ զորախմբի ու հետախուզության:

Թեպետ սովետական ու ռուսական զենքը նախկինի պես երկու կողմերի սպառազինության հիմքն է, շքերթում ներկայացված էին Ադրբեջանի զինված ուժերի վերջին տարիների գնումները այլ երկրներից, որ նրանց ռազմավարական գերազանցություն ապահովեց: Առաջին հերթին թուրքական հարվածային անօդաչուները՝ Bayraktar TB2-ները, իսրայելական Harop-ները և SkyStriker-ները, հետախուզական Hermes, Aerostar и Orbiter դրոնները, նաև թուրքական, չեխական, բելառուսական և իսրայելական հրանոթային կրակի և հրթիռային համակարգերը: Շքերթում Էրդողանը դիմել է և Օսմանյան կայսրության պատմությանը և Հայաստանում իշխանափոխության հույս է հայտնել՝ առաջին հերթին հնարավոր համարելով դիվանագիտական հարաբերությունների նորմալացումը: Նա արդեն սեպտեմբերի 27-ին դրա կոչն արել էր՝ մարտական գործողությունների սկզբին. «Եթե Երևանը դրական քայլեր ձեռնարկի Անկարայի առնչությամբ, մենք կբացենք սահմանները: Մենք ցանկություն չունենք մշտապես փակ պահել սահմանները հարևան երկրի հետ»: Էրդողանը շքերթում հիշեց Էնվեր փաշային, Նուրի փաշային և Կովկասյան իսլամական բանակը: Օսմանյան նախարար Էնվեր փաշան անհաջող հարձակում էր ձեռնարկել ռուսական Կովկասում առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին: Որոշ պատմաբաններ նրան անվանում են 1915-ին հայերի զանգվածային սպանությունների նախաձեռնողներից մեկը, որ Ռուսաստանը, Ֆրանսիան, Կանադան և այլ երկրներ ճանաչել են ցեղասպանություն, բայց Թուրքիայի կառավարությունը պնդում է, որ դա կազմակերպված տեղահանություն էր: Նուրի փաշան գրավեց բրիտանացիների օկուպացրած Բաքուն 1918-ին, հետո էլ կռվում էր հայերի ու սովետական ջոկատների դեմ Ղարաբաղում:
Թուրքիայի ու Ադրբեջանի հետ հարաբերությունների նորմալացման անհրաժեշտության մասին այս շաբաթ խոսել է և Հայաստանի իշխող կուսակցության խմբակցության անդամ Անդրանիկ Քոչարյանը, սակայն նրա հայտարարությունը հակասական արձագանք գտավ հասարակության մեջ:
Էնվեր փաշային Էրդողանի հիշատակելը շքերթի ժանանակ զայրացրեց հայ հասարակությանը: Թուրքիայի նախագահը մեղադրեց հայերին ռազմական հանցագործությունների մեջ՝ մզկիթների, գյուղերի ու քաղաքների ավերման: Հայաստանում ժխտում են այդ մեղադրանքները և Ղարաբաղի հայերին անվանում են Թուրքիայի, Ադրբեջանի, արտասահմանցի վարձկանների ագրեսիայի զոհ: Էրդողանը պնդում է, որ հայերի նկատմամբ ատելություն չունի՝ նրա խոսքով՝ բոլոր պրոբլեմները Հայաստանի ղեկավարության հետ են: Ալիևը հավակնություններ ներկայացրեց Հայաստանի տարածքի նշանակալից մասի նկատմամբ, այդ թվում՝ Երևանի: Նա պատմական ադրբեջանական տարածք անվանեց Զանգեզուրը. (Հայաստանի Սյունիքի մարզը), մայրաքաղաք Երևանը և Սևանա լիճը: Ալիևը կոչ արեց վերջ դնել թշնամությանը, բայց Հայաստանի տարածքներն անվանեց պատմական ադրբեջանական: Նա կոչ արեց վերջ դնել թշնամությանը տարածաշրջանում և առաջարկեց ստեղծել ընդհանուր տարածաշրջանային պլատֆորմ, որտեղ կհամագործակցեն Ադրբեջանը, Հայաստանը, Վրաստանը Իրանը, Ռուսաստանն ու Թուրքիան. «Եթե Հայաստանի ղեկավարությունը պատերազմից ճիշտ դասեր քաղի և հրաժարվի իր անհիմն հավակնոթյուններից ու նայի դեպի ապագա, այդ դեպքում կարող են իրենց տեղն ունենալ այդ պլատֆորմում»:

Պատերազմի ամբողջ ընթացքում Թուրքիան իր համար առանձնահատուկ դերի էր ձգտում Ղարաբաղի հարցով բանակցություններում՝ շրջանցեով ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը, սակայն միջազգային խաղացողները մերժեցին այդ առաջարկը՝ մասնավորապես՝ Մինսկի խմբի համանախագահներ Ռուսաստանը, Ֆրանսիան և ԱՄՆ-ը:
Պատերազմն ավարտվեց նոյեմբերի 9-ին՝ Ադրբեջանի, Հայաստանի ու Ռուսաստանի ղեկավարների հայտարարության ստորագրությամբ: Ադրբեջանում այդ ելքը անվանում են հաղթանակ՝ երկիրը վերահսկողություն է ստացել պատերազմում գրաված տարածքների և ղարաբաղյան առաջին պատերազմում հայկական ուժերի օկուպացրած տարածքների վրա: Հայաստանում այդ ելքը շատերը համարում են կապիտուլյացիա և պահանջում են վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի հրաժարականը՝ նրան համարելով դավաճան: Լեռնային Ղարաբաղի մի մասը մնացել է հայկական ուժերի վերահսկողության տակ և նրա սահմանին տեղակայվել են 2000 ռուս խաղաղապահներ: Խաղաղապահները ու ռուսական ԱԻՆ-ի ներկայացուցիչները օգնում են հայ փախստականներին վերադառնալ Ղարաբաղ, ՌԴ ՊՆ տվյալներով արդեն 36000 մարդ վերադարձել է: Ռուս բժիշկները բուժում են տեղացիներին՝ դաշտային հոսպիտալներում, սակրավորները ականազերծում են տարածքը:
BBC

Հ.Գ. Վարչապետի մամուլի քարտուղար Մանե Գևորգյանն անդրադարձել է Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի և Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի՝ Բաքվում արած հայտարարություններին. «Խստորեն դատապարտում ենք այսօր Բաքվում Ադրբեջանի ղեկավարի հնչեցրած սադրիչ հայտարարությունները: Հայաստանի հանդեպ տարածքային նկրտումների վերաբերյալ բարձրաձայնումը լրջագույն կասկածի տակ է դնում Ադրբեջանի պատրաստակամությունը խաղաղության հաստատման հարցում և նպատակաուղղված վտանգում է տարածաշրջանային խաղաղությունը և անվտանգությունը»: Վարչապետի խոսնակը հավելել է, որ Ադրբեջանի նախագահի պնդումները, որ Ադրբեջանը ռազմական ճանապարհով լուծել է ղարաբաղյան խնդիրը, «ևս մեկ անգամ ի ցույց են դնում, թե ով է պատերազմի և ուժի կիրառման նախաձեռնողը և ով է տարածաշրջանը փորձում տանել հետագա ապակայունացման և փորձության ճանապարհով»:

«Այս հայտարարությունները առավել քան այժմեական են դարձնում արցախահայության ինքնորոշման իրավունքի միջազգային ճանաչումը՝ որպես արցախահայության նկատմամբ ադրբեջանական ցեղասպան նոր նկրտումները կանխելու միջոց: Այս հայտարարությունները հակասում են նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության ոգուն և դրույթներին: Սպառնալիքի դիրքերից հայ ժողովրդի հետ խոսելը դատապարտելի է և չի կարող բերել Հարավային Կովկասում տեւական կայունության», - ընդգծել է Մանե Գևորգյանը: Նա նշել է նաև, որ խիստ դատապարտելի է Հայոց ցեղասպանության «ճարտարապետների՝ երիտթուրքական գաղափարախոսների փառաբանումը Թուրքիայի նախագահի կողմից»։ «Նման դրսևորումները կասկածի տակ են դնում Թուրքիայի հայտարարությունները՝ այդ թվում տարածաշրջանային խաղաղության և կայունության հաստատմանը նպաստելու պատրաստակամության վերաբերյալ», - հայտարարել է վարչապետի խոսնակը:
Իրանում Թուրքիայի դեսպանին հրավիրել են ԱԳՆ և հայտնել են, որ «Իրանի Իսլամական Հանրապետությունը ոչ մեկին թույլ չի տա խախտել տարածքային ամբողջականությունը»՝ հաղորդել է Իրանի ԱԳՆ խոսնակ Սաեդ Խաթիբզադեհը:

Նրա փոխանցմամբ, Թուրքիայի դեսպանին փոխանցվել է, որ «տարածքային ոտնձգությունների և կայսերական ռազմատենչ ծավալապաշտության դարաշրջանը վաղուց անցյալում է մնացել»: Երեկ ելույթ ունենալով Բաքվում՝ Լեռնային Ղարաբաղում ռազմական գործողությունների ավարտին նվիրված զորահանդեսում, Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը մեջբերել է «Արազ» գետի (Արաքսի) մասին բանաստեղծությունից մի տող, ըստ որի «գետը երկրների միջև ուժով են կիսել»: Արազ գետը (Արաքսը) համարվում է Ադրբեջանի և Իրանի երկու ադրբեջանալեզու գավառների (Արևելյան և Արևմտյան Ադրբեջանի) միջև անցնող բնական սահմանագիծ: Էրդողանի ուղերձը Թեհրանում շատերն ընկալել են որպես Իրանի տարածքային ամբողջականության դեմ ուղղված պանթուրքիստական գաղափարների դրսևորում:

Իրականում Էրդողանն ու Ալիևը պաս էին խաղարկում Մոսկվային, պատահական չէ, որ Կրեմլը կամ Սմոլենսկի հրապարակը ոչ մի մեկնաբանություն չեն տվել: Ընդամենը Կոնստանտին Զատուլինն է հիշեցրել, որ Էնվեր փաշային սպանել է արցախցի Հակոբ Մելքոնյանը: Իրանի պատասխանը Էրդողանին իսկզբանե փլուզում է նրա կովկասյան հարթակը, որ ընդամենը թուրքական էքսպանսիայի նոր ձևաչափ ստեղծելու փորձ է: Պատահական չէ, որ երեկ էլ Ռեջեփ Էրդողանը հայտարարել է, որ Հարավային Կովկասում վեցյակի հարթակ ստեղծելու նախաձեռնության շրջանակներում համագործակցությունը շահավետ կլինի Երևանի համար: «Եթե Հայաստանը միանա այս գործընթացին և դրական քայլեր ձեռնարկի այս ուղղությամբ, կարող է նոր էջ բացվել Թուրքիայի և Հայաստանի հարաբերություններում», - Էրդողանի խոսքը մեջբերում է «Daily Sabah»-ը: Նա ասել է, որ ռուսական կողմը դրական է արձագանքել վեցյակի պլատֆորմի նախաձեռնությանը, թեպետ ռուսական կողմից որևէ հրապարակային արձագանք չի եղել: Վրաստանը ևս չի արձագանքել: Հայաստանի ու Թուրքիայի պատերազմները ոչ առաջինն էին, ոչ վերջինը, մենք ու թուրքերը կռվել ենք իրար դեմ այն պահից, երբ 1000 տարի առաջ թյուրքական ցեղերը ներխուժեցին Հայկական լեռնաշխարհ, և դեռ կռվելու ենք, որովհետև նրանց ագրեսիվ տարածքային նկրտումները չեն դադարելու, իսկ մենք արդեն կորցնելու տարածք չունենք: 21-րդ դարի պատերազմները մեկ նպատակ ունեն՝ տարածք նվաճել ու էթնիկ զտումներ անել, որ տեղաբնիկները կամ հեռանան, կամ սպանվեն: 100 տարի առաջ այդ կռիվներին խառնվեցին ռուսները, և 1920-ին հանձնեցինք Կարսը, 2020-ին՝ Շուշին…

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ