Ես մոռացել եմ՝ 3500 տարվա մեջ քանի՞ անգամ են հրեաներին վտարել Երուսաղեմից, քանի՞ անգամ է Երուսաղեմը դարձել այլ պետության՝ թշնամու, մայրաքաղաք ու քաղաք, ու քանի՞ անգամ են հրեաները վերադարձել Երուսաղեմ ու Երուսաղեմը հռչակել մայրաքաղաք: Ես հրեա չեմ ու պարտավոր չեմ հիշել նրանց պատմությունը, բայց հիշում եմ Երուսաղեմից վտարված ու աշխարհի այլ քաղաքներում ապրող հրեաների հրաժեշտը միմյանց. «Կհանդիպենք Երուսաղեմում»: ՈՒ՝ հանդիպեցին, ու պետություն սարքեցին, ու կան: ՈՒ հաղթող են:
Մենք հրեա չենք: Հրեաների չափ հին ենք ու հրեաների մշակույթից մեծ մշակույթ ու պատմություն ունենք: Մենք Հիսուս չենք խաչել, քրիստոնյա ենք՝ ի տարբերություն հրեաների, որ մինչև այսօր չեն ընդունում Հիսուսին: Բայց չունենք հրեաների ՆՊԱՏԱԿԱՍԼԱՑՈՒԹՅՈՒՆԸ:
Եռակողմ հայտարարությամբ հաստատված հրադադարի 17-րդ օրը ստիպված ենք արձանագրել.
ա) Ոչ Հայաստանում, ոչ Արցախում չկա իշխանություն:
բ) Մենք պարտվեցինք պատերազմում ու շարունակում ենք պարտվել հիմա՝ առանց պայքարի կորցնելով տարածքներ, որ չկան եռակողմ հայտարարությունում:
գ) Մենք խելագարվել ենք ու չենք զգում, որ դադարել ենք համարժեք արձագանքել իրավիճակին:
Ի՞նչը երբեք հայ ժողովուրդը չի ներելու Նիկոլ Փաշինյանին.
1. Նա սպանեց ՀԱՎԱՏԸ որևէ իշխանության նկատմամբ՝ մի ստորագրությամբ: Իր գիտակից կյանքում նա վերջապես դարձավ ԱՌԱՋԻՆԸ՝ նախկիններից, ներկաներից, ապագայականներից առաջ անցնելով՝ ամեն ինչում ու ամեն տեղ ԴԱՎԱՃԱՆՈՒԹՅԱՆ մեջ:
2. 5000-ն անցնող զոհերի մեղավորը հայտարարում է, որ հազարավոր կյանքեր է փրկել: Արցախի հարցը լուծելով միայն Ադրբեջանին ու Թուրքիային ձեռնտու տարբերակով, հաջորդ պատերազմը՝ Հայաստանի սահմաններ բերելով ու նորանոր սերունդների վրա դնելով պարտության ժառանգությու՞նը: Ստանալով բանակ ու կանոնավոր բանակը վերածելով ֆիդայական ջոկատների՞: Երկուսուկես տարի բանակ վարկաբեկելով, ԱԺ-ում քննիչ անհեթեթ հանձնաժողով ստեղծելո՞վ, պատերազմից հետո պարտության մեղքը բանակի վրա դնելո՞վ: Չկրակող զենքեր գնելո՞վ… Թե՞ չգիտակցելով, որ մենք ունենք իրական թշնամիներ, չունենք իրական բարեկամներ՝ իրավիճակային դաշնակիցը իրավիճակի փոփոխությամբ դառնում է թշնամու դաշնակիցը:
3. Նա ոչ միայն հող ծախեց, այլև ծախեց սպանվածներին ու ողջերին: Պատերազմից անցել է 17 օր, պետության ոչ մի կառույց, բացի ՄԻՊ ինստիտուտից, ի զորու չէ զբաղվել անհայտ կորածների, գերիների, սպանվածների դիերի վերադարձի հարցով: Մարդկանց վշտի վրա նորից պոպուլիզմ խաղալով՝ Նիկոլ Փաշինյանը հրավիրում է հանդիպման, որ բացատրի՝ մենք ոչինչ չենք կարող անել: Ո՞վ պիտի անի: ԱԳ և պաշտպանության նախարարներ փոխվեցին: Ինչու՞, եթե նոր նախարարների առաջ խնդիր չի դրվել բանակցել եռակողմ հայտարարությունից հետո ստեղծված իրավիճակում մարդկանց պաշտպանելը: Եթե բոլոր հարցերով պիտի զբաղվեն ՌԴ ԱԳ և պաշտպանության նախարարները, ո՞վ է ու ինչի՞ է պետք ՀՀ վարչապետը:
17 օրում մենք իրավունք ունենք գործող իշխանությունից պահանջել, որ ոչ թե ինչ-որ ապրիորի ճանապարհային քարտեզ ներկայացնի՝ կես տարի խնդրելով, որից հետո կբարեհաճի մտածել՝ հեռանա, թե ոչ, այլ անհապաղ հայտարարի Աժ արտահերթ ընտրությունների ժամկետ, ձևավորվի ժամանակավոր կառավարություն, ու՝ հրաժարական տա: Եթե ոմանք կասկածում էին, 17 օրը բավարար է հասկանալու, որ միջակ ու շանտաժիստ խմբագիրը չէր կարող ու չպիտի վարչապետ դառնար, պետությունը խմբագրություն չէ, որ կարող ես փոքրիկ խանություն սարքել ու իշխել, անհնազանդներից ազատվելով: Պետությունը պետք է ԿԱՌԱՎԱՐԵԼ: 17 օրը բավարար է հասկանալու, որ այլևս հներ-նորեր, սևեր-սպիտակներ խաղալու ոչ ժամանակ ունենք, ոչ հնարավորություն: Ո՞վ ասաց, որ հերթական պատերազմը 5 տարի հետո կարող է լինել, ո՞վ ասաց, որ Թուրքիան չի դրժելու գրավոր ու բանավոր խոստումները, ո՞վ ասաց, որ Ռուսաստանը բավարար պաշտպանություն է ապահովելու Հայաստանի ու այն տարածքի համար, որ մնացել է Արցախից:
Նիկոլ Փաշինյանը Հայաստանը դուրս դրեց աշխարհի հետ որևէ հարաբերություն ունենալու հնարավորութունից: Ոչ մի ինքն իրեն հարգող պետություն ՀՀ գործող իշխանության հետ չի բանակցելու որևէ հարցով: Ոչ քաղաքական, ոչ տնտեսական, ոչ ռազմական: Իմաստ չունի: Նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության մեջ չկա մի կետ, որտեղ արտահայտված է Արցախի ու Հայաստանի շահը: Ի՞նչ է բանակցել Նիկոլ Փաշինյանը: Շուշին հանձնե՞լը, որ քաղաքական որոշում էր, ոչ թե ռազմական փաստ: Ինչու՞ ստրագրելուց առաջ Նիկոլ Փաշինյանը չի տեղեկացրել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ պետություններին, ինչու՞ 9 կետերից ոչ մեկում բառ չկա Մինսկի խմբի մասին: ՈՒ հիմա պիտի ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները նրան լուրջ ընդունե՞ն ու նրա հետ բանակցե՞ն: Ի՞նչ հարցով: Ոչ ոք այս մոլորակից ողջ չի հեռանում, իր կուռք Մոնթեին Նիկոլ Փաշինյանը ի՞նչ է ասելու՝ քո ծննդյան օրը քո պաշտպանած Քարվաճառը սիրով հանձնեցի քո թշնամուն՝ ծննդյանդ նվե՞ր:
ՀՀ և ԱՀ հպարտ քաղաքացիները, որ հալվում էին իրենց առջև խոնարհվող, իրենց սիրող ու համբուրող, իրենց ծառա վարչապետից, հիմա դեմ առ դեմ են թշնամու հետ: Մենակ: Այն պահին, երբ այդ ծամածռվող ծառան պետք է տեր լիներ իրենց, զբաղված է իր իշխանության օրերը երկարացնելու սակրալ գործով, բայց անզոր է, երբ պետք է.
1. Արցախի ու Հայաստանի պետական շահերը ներկայացնող հանձնաժողով ձևավորեր ու քննարկեր Ադրբեջանին հանձնվող ամեն մետր հողի հարցը՝ սահմանները հնարավորինս հայկական պահելով:
2. Օր առաջ, ժամ առաջ անհնարն աներ ռազմագերիներին վերադարձնելու:
3. Սպանվածների դիերը վերադարձնելը թողներ ոչ թե հաղթողի ողորմածությանը կամ ռուս խաղաղապահներին ու ԿԽՄԿ-ին, այլ իր պատվի ու արժանապատվության հարց դարձներ նրանց հուղարկավորումը:
Ո՞ր հարցով է Նիկոլ Փաշինյանը 17 օր զբաղվել ու ի՞նչ արդյունքների է հասել: Որ Պուտինը և Մերկելը 2 միլիոն եվրո են տալիս ԿԽՄԿ-ին՝ գերիներին վերադարձնելու հարցերը կազմակերպելու՞ համար, Ռոստովից բեռնատարներով ապակի ու շինանյու՞թ է ուղարկվում ավերված տները վերականգնելու: Հայաստանում ապակին ու շինանյութը վերացե՞լ են, թե՞ օտարի հաշվին ապրելը «Նոր Հայաստանի» նոր սովորույթն է: Ոչ ոք չգիտի՞, որ ձրի պանիրը թակարդում է միայն: Որ Մակրոնն է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի գլխավոր քարտուղարի հետ Արցախի պատմական հուշարձանների փրկության հանձնաժողով ձևավորում ու մարդասիրական օգնություն հավաքում Արցախի ու Հայաստանի համար: Որ Մակրոնն է մտածում անհայրենիք. անտուն, անաշխատանք, անպատմություն մնացած հայերի փրկության մասին: Թե՞ հենց այս հարցերն էին Նիկոլ Փաշինյանի «Ճանապարհային քարտեզի» տողատակերում, որ միջին վիճակագրական հային հասու չեն՝ ՄԵԾ, ՇԱՏ ՄԵԾ քաղաքականություն լինելով, որ միայն ինքն ու «կիրթ» Ալիևն են հասկանում: Նույնիսկ «կիրթը» իրեն այնքան անկիրթ է պահում, որ Միլի միջլիսում դեռ Նիկոլ Փաշինյանին Ադրբեջանի ազգային հերոսի կոչում չի տվել, թեև խոստացել էր: Ոչ էլ Էրդողանը:
Մի բիզնես Նիկոլ Փաշինյանը, այնուամենայնիվ, Հայաստանում ծաղկեցրեց՝ ծաղկի բիզնեսն ու գերեզմանաշինության: Բայց դա էլ անկորուստ չարեց՝ պետությունը գերեզման դնելով: ՈՒ հիմա ցանկացած կառավարություն ստիպված է լինելու սկսել զրոյից՝ անռեսուրս, անֆինանս ու անարժանապատիվ: Ի փառս պետականաշինության Նիկոլ Փաշինյանի մանկապարտեզը վերջապես գտել է ամենակարևոր հարցը և բարեհաճել ԱԺ խորհրդի նիստի ներկայանալ՝ Գագիկ Ծառուկյանին մանդատից զրկելու: Գագիկ Ծառուկյանը մանդատ չունենա, Լաչինը վերադարձնելու են մե՞զ: Թե՞ Շուշին, որ հանձնվեց թշնամուն, որ հանկարծ թուրք քաղաքապետ չունենա: Հիմա հա՞յ է: Ի փառս պետականաշինության Նիկոլ Փաշինյանը վերջապես պաշտոնանկում է ԿԳՄՍ նախարարին, ու… տանում գլխավոր խորհրդական: Բոլո՞ր պաշտոնանկված նախարարներն են դառնալու խորհրդական ու ստվերային կաբինե՞տ են ձևավորելու, թե՞ միայն խիստ արժեքավորները, յուրայինները ու վտանգավորները:
Ես ՔՊ-ին չեմ ընտրել ու միայն 2020-ի սեպտեմբերի 27-ից նոյեմբերի 9-ը չեմ քննադատել ՔՊ-ի վարչապետի ու կառավարության գործունեությունը, բայց հիմա ես ինձ հավասար մեղավոր եմ համարում նրանց ընտրածների հետ, որովհետև պարտվել եմ իբրև լրագրող ու չեմ կարողացել բացատրել ՊԵՏԱԿԱՆ ՇԱՀԻ ու ԱՆՁՆԱԿԱՆ ՊՈՊՈՒԼԻԶՄԻ, ԺՈՂՈՎՐԴԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ու ԴԵՄԱԳՈԳԻԱՅԻ տարբերությունը: Ի տարբերություն Նիկոլ Փաշինյանին ընտրածների ու երիտհայերի երկրպագուների, ես ընդունում եմ, որ մարդը կարող է սխալվել ու պարտավոր է սխալը ուղղել:
ՈՒ բոլորովին համաձայն չեմ նրանց հետ, որ
1. Առավոտից երեկո չեն իջնում էկրաններից ու էպոսի եղերամայրերի պես մահ ու կործանում են գուժում՝ պարտությունը վերածելով համատիեզերական ու անդառնալի կորստի: Ինչ-որ Նիկոլ Փաշինյան իր մանկապարտեզով չի կարող կործանել Հայաստանը ու հայ ժողովրդին պարտության մատնել իր ներկայով ու ապագայով: Հերիք է հիմա էլ սադիզմը դարձնել «հայրենասիրություն»:
2. Առավոտից երեկո էկրաններից ու թերթերով գուժում են հայոց բանակի կործանումը, քանի կա հայ զինվորը, կա հայոց բանակը ու կռվելու է իր հայրենիքի համար, թող բոլոր սասունմիքայելյանները հայտարարեն, որ հեղափոխությունը ազատամարտից բարձր արժեք է: Ոչ մի հեղափոխություն չի կարող բեկանել ազատության ու անկախության, արժանապատվության մեր իրավունքը:
3. Առավոտից երեկո հայերիս գիտակցության ու ենթագիտակցության մեջ մեխում են, որ 5 տարի Հայաստանում հնարավոր չէ ինքնիշխանություն, ինքնուրույնություն, որ ՀՀ նախագահը Վլադիմիր Վլադիմիրովիչ Պուտինն է, ու մենք առավելագույնը ՌԴ 89-րդ սուբյեկտի կարգավիճակի կարող ենք հավակնել: Իր բոլոր պարտություններն ու հաղթանակները մարդը տանում է նախ մտքով, հետո իրականության մեջ: Եթե 88-ին Արցախն արագացրեց ԽՍՀՄ-ի փլուզումը Ադրբեջանի նախաձեռնած Սումգայիթով ու Բաքվի ջարդերով, 2020-ին Արցախը չի դառնալու նոր ԽՍՀՄ-ի վերականգնման հիմք: Դա նոնսենս է՝ պատմությունը նույնիսկ Նապոլեոնին երկրորդ անգամ կայսր դառնալու շանսը 100 օրից երկար չտվեց:
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ
Հ. Գ. Մեր քաղաքական խնդիրն է հնարավորինս արագ հասնել ԱԺ արտահերթ ընտրությունների ժամկետի նշանակման՝ գործող ԱԺ-ն ինքն իրեն դարձնում է ոչ լեգիտիմ իր քայլերով, որ բացարձակ ադեկվատ չեն պետության խնդիրների լուծմանը՝ ոչ պատերազմից առաջ, ոչ ընթացքում, ոչ հետո: Քաղաքական ուժերը պետք է դուրս գան շոկից ու ստեղծված իրավիճակից ելքեր առաջադրեն՝ ելնելով պետության շահից, ոչ իրենց կուսակցական հաշվարկներից: Գոնե մեկ անգամ ժողովուրդը պետք է ստանձնի ճիշտ ընտրության պատասխանատվությունը՝ ոչ թե ինչ-որ մեկի դեմ ու ինչ-որ մեկին վճարով իշխանություն դարձնելու, այլ պետությունը նորից կառուցելու, բանակի հզորությունը վերականգնելու, Հայաստանի Հանրապետության վարկը միջազգային ասպարեզում վերստեղծելու: ՈՒ մի մեծ տապանաքար պետք է դնի ՔՊ-ի հիշատակին՝ այնքան մեծ, որ վրան տեղավորվեն Արցախի 121 բնակավայրերի անուններն ու թշնամուն նվիրված պատմական հուշարձանների նկարները՝ վերևում էլ գրի՝ «Այսպես չի մնա: Մենք վերադառնալու ենք մեր հայրենիք»: Հերիք է ողբալ ու ոռնալ, կիսալուսնի տակ ոռնում են այն շները, որ չեն կարողանում կծել, իսկ մենք մարդ ենք: Մեր պատմության մեջ պարտություններին հաջորդել են հաղթանակները, հաղթանակներին՝ պարտությունները: Ցեղասպանությունից հետո Սարդարապատ ենք ունեցել, Սարդարապատից հետո առաջին հանրապետություն ենք կորցրել: ՈՒ՝ կանք, ու լինելու ենք՝ երրորդ, չորրորդ, հինգերորդ հանրապետություններով: Ողջ լերուք: