Մեզ հայտնի առաջին հայ մաթեմատիկոսը․ Աղան Արծրունի

Հին Հայաստանում մաթեմատիկական գիտելիքների զարգացման մասին են վկայում հազարամյակներ առաջ կառուցված ամրոցներն ու պալատները, տաճարներն ու եկեղեցիները, ճանապարհները, կամուրջներն ու ոռոգման համակարգերը:

Կասկածից վեր է, որ երկրի ուսումնական հաստատություններում հնագույն ժամանակներից դասավանդվել են նաև մաթեմատիկա և այլ բնական գիտություններ:
Հայտնի է, որ հայոց այբուբենի տառերն օգտագործել են նաև իբրև թվանշաններ:
5-րդ դարում Հայաստանում հայտնի էին պարզագույն կոտորակները։
Մեզ հասած հայերեն մաթեմատիկական առաջին ձեռագրերն են VII դարի գիտնական Անանիա Շիրակացու թվաբանության դասագիրքը՝ գումարման, հանման, բազմապատկման ու բաժանման աղյուսակներով, խնդրագիրքը և խրախճանականները:
Միջնադարում գրվել են նոր դասագրքեր, թարգմանվել հատկապես հույն հեղինակների մաթեմատիկական երկերը:
Էվկլիդեսի հիմնական աշխատությունը՝ «Սկզբունքները», առաջինը հայերն են թարգմանել բնագրից:
Հայ գիտնականներն իրենց ահռելի ներդրումն են ունեցել հարևան երկրների և հատկապես Բյուզանդիայի գիտական կյանքում։
Մաթեմատիկայի հայերեն առաջին տպագիր դասագիրքը կոչվել է «Արհեստ համարողության» և լույս է տեսել 1675-ին՝ Ֆրանսիայի Մարսել քաղաքում:

Մեզ հայտնի առաջին հայ մաթեմատիկոսը՝ Աղան Արծրունին է (5-րդ դար)։ Նա ուրացյալ նախարար Մերուժան Արծրունու ծոռն էր (Մերուժան-Մերշապուհ- Վասակ-Աղան )։
Սահակ-Մաշտոցյան դպրոցի սանը ոչ միայն հրաշալի գիտեր հունարեն և զբաղվում էր թարգմանչական գործունեությամբ, այլև երկրաչափության խոր գիտակ էր։ Ըստ արաբական միջնադարյան աղբյուրների՝ Մաշտոցի աշակերտ Աղան Արծրունին «Էվկլիդեսի 5-րդ պոստուլատի ապացուցումը» աշխատության հեղինակն է։
Ակադեմիկոս Հրաչյա Աճառյանն իր «Հայոց գրերը» աշխատության մեջ Սահակի ու Մաշտոցի 60 աշակերտների թվում 12-րդ տեղում դնում է Աղանին։
Հայտնի է, որ Աղան Արծրունին 5-րդ դարի հայ նշանավոր պատմաբան Ղազար Փարպեցու և նրա մեկենասի՝ Վահան Մամիկոնյանի ուսուցիչն է եղել։ Փարպեցին լավ է խոսել իր ուսուցչի մասին՝ նրան անվանելով «սուրբ, առաքինակրոն, հրեշտակակրոն, երանելի ու սքանչելի»։
Աղանին աշակերտել են նաև հայոց իշխան Հմայակ Մամիկոնյանի և Ձվիկ իշխանուհու մյուս որդին՝ Վահանի կրտսեր եղբայր Վարդը, Աշուշա բդեշխի կին Անուշվռամը և այլք։ Ի դեպ, Ձվիկն ու Անուշվռամը Աղանի քույրերն էին։

Գայանե ՊՈՂՈՍՅԱՆԻ ՖԲ էջից

Լուսանկարում՝ մաթեմատիկայի հայերեն առաջին տպագիր դասագիրքը («Արհեստ համարողության»), Մարսել, Ֆրանսիա, 1675 թ․

Մեկնաբանություններ