Սերիկի թղթերի մեջ խորհրդավոր բովանդակությամբ մի գրություն գտա. այն կարճ նամակ է և բանաստեղծություն: Գրված է ռուսերենով: Սկզբում ուշադրություն չդարձրի: Օրեր անց, երբ նորից ձեռքս վերցրի, գրավեց ուշադրությունս: Քարացած և հուզված կարդում էի: Նամակը սառել էր ձեռքերիս մեջ այնպես, կարծես զգայի Սերիկի սրտի կենդանի բաբախյունը: Ստորագրված էր՝ «Վադենիս, Մոսկվա 26/IV-1966 թ.»:

Պակիստանցին Թեհլերյանի արձանի մոտ Ղուրան է կարդում։ Ռուսը՝ Հյուսիսային պողոտայում, Պուշկինի՝ «Ճանապարհորդություն դեպի Էրզրում»։

Թունդիր-թոնդիր-թոնիր՝ tonir tundir tandir pur phur-փ-հուր- փուռ -(բրբռ): Կարմիր կավից թրծված գետնափոր թոնդիրի նախատիպն է Հայկական Ծաղկանց լեռներից արեւելք գտնվող Թոնդրակ հրաբխային լեռնազանգվածը: Շրջանաձեւ հիմքով բազմածին գործող հրաբուխ է, Թոնդրակկոնաձեւ գագաթով,հատակին՝ լիճ: Թոնդրի հատակից սկիզբ է առնում թոնդրի ակը, որից ներս մտնող օդը թեժացնում է կրակը:

-Ես պետք է գրավեի Արևմտյան Հայաստանը,- ասաց գեներալ Մարտիրոսյանը: Ես նայեցի գեներալի անչքերի մեջ: Նա չէր կատակում. -Ինչպե՞ս թե` «Ես պետք է ազատագրեի Արևմտյան Հայաստանը»: Եթե Արևմտյան Հայաստանն ազատագրելն այդքան հեշտ լիներ, հիմա վաղու՜ց ազատագրված կլիներ:

Վոնգվանի համալսարանի պրոֆեսոր Լի Ջե Բոնը կարծում է, որ ԱՄՆ-ն ամենառազմատենչ պետությունն է, որը երբևէ եղել է համաշխարհային պատմության ընթացքում: Երկրորդ համաշխարհայինից հետո տեղի ունեցած շուրջ երկու հարյուր հիսուն պատերազմներից ու ռազմական կոնֆլիկտներից երկու հարյուրը վարել է հենց այս պետությունը, կարծում է նա:

1826 թ. հուլիսին պարսից թագաժառանգ Աբաս-Միրզայի 60-հազարանոց բանակը, անգլիացիների դրդմամբ, ներխուժում է Արցախ ու պաշարում Շուշիի բերդը։ Բերդի ռուսական կայազորը և շրջակա հայկական 22 գյուղերից օգնության հասած 1500 հայ աշխարհազորայինները մեկուկես ամիս հերոսաբար դիմադրում են թվապես գերակշռող մեծաքանակ պարսկական բանակին։ Ահա թե ինչ է գրում հայ աշխարհազորայինների գործած հերոսական սխրանքների մասին Շուշիի կայազորի պետ, գնդապետ Ռեուտը ռուսական կովկասյան զորքերի հրամանատար գեներալ Ա.Երմոլովին. «Ամրոցը պաշտպանող հայերի մասին պարտքս եմ համարում հայտնել, որ նրանց մատուցած ծառայությունը արժանի է առանձին ուշադրության, քանզի նրանք բոլորը գործում էին գերազանց քաջությամբ, դիմանում էին հակառակորդի բազմաթիվ գրոհներին և, մեծ կորուստներ պատճառելով, նրանց հետ էին շպրտում, արհամարհում էին պարենի պակասը և ոչ մի անգամ չէին մտածում ամրոցը հանձնելու մասին, նույնիսկ այն ժամանակ, երբ վրա էր հասել բացարձակ սովը»։

Մեր տարածաշրջանում հայկական մշակութային նյութական եւ ոչ նյութական արժեքների սեփականացումը հարեւան ժողովուրդների կողմից արդեն դարձել է սովորույթ: Միայն հայալեզու մամուլով հակադարձելը բավարար չէ: Այսօր արդեն մեր հեռու եւ մոտիկ հարեւաններն անում են ամեն ինչ սեփականացնելու լավաշը կամ նվազագույնը հասնելու նրան, որպեսզի հացատեսակի այս անվանումը ճանաչվի տարածաշրջանային արժեք: Այս մոտեցումը անընդունելի է: Հայկական ամոքահունց, մագաղաթյա լավաշը եւ «լավաշ» բառը հայկական է:

Մխիթար Սեբաստացու մահվանից 23 տարի անց` 1772-ին, Ստեփանոս Մելգոնյանի (1717–1799) աբբահայրության օրերին միաբանության կանոնադրության փոփոխման, ինչպես նաև տարաբնույթ մի շարք խնդիրների կապակցությամբ ծագած տարաձայնությունների պատճառով միաբանների մի խումբ (թվով 18 անձ)` գրող, թարգմանիչ և մշակութային գործիչ Աստվածատուր Բաբիկյանի (1738– 1825) գլխավորությամբ թողնելով Վենետիկը՝ գնում են նախ Տրիեստ (1773 թ.), ապա 1810 թ. հաստատվում Վիեննայում: Երբ 1805 թ. ֆրանսիական զորքը գրավում է Տրիեստը, Մխիթարյանները, որպես Հաբսբուրգյան կայսրության հպատակներ, մատնվում են նյութական տագնապի և Տրիեստում հաստատվելուց 38 տարի անց` 1810 թ. դեկտեմբերին ստիպված են լինում լքել Տրիեստը և ապաստան փնտրել կայսերական Վիեննայում։

Որպես մարդ՝ շրջապատում առանձնապես սիրված չեմ, այդպես եղել է ողջ կյանքում։ Որպես գրող՝ նույնպես, և այսպես կլինի ողջ կյանքում։ Որպեսզի սիրված լինես, մեջդ ամբոխային մի բան պիտի լինի։ Ես դա չունեմ։ Զորայր ԽԱԼԱՓՅԱՆ

Հայր և որդի Սմբատյանների դեպքը թո՛ղ որոշի դատարանը։