Հայկական գործոնը Կովկասում շատ ավելի մեծ նշանակություն ունի, քան կարող է թվալ

Որևէ պետության քաղաքական և տնտեսական վնաս հասցնելու համար հետևողական և համակարգային քաղաքականություն է պետք վարել: Վրաստանի հանդեպ Ռուսաստանի քաղաքականությունը վերջին տարիներին, անշուշտ, համակարգային բնույթ է կրում, թեև տարբեր միջոցառումների ու քայլերի իրականացման ժամանակ նկատելի են ոչ այնքան լավ կառավարման, պատշաճ փորձի բացակայության, ինչպես նաև, հավանաբար, հնարավորությունների սահմանափակության հետևանքները, նկատի ունենալով Ռուսաստանի միջազգային պարտավորությունները:
Ի տարբերություն ԱՄՆ-ի, որն արտաքին քաղաքականության ասպարեզում ինստիտուցիոնալ մոտեցումներ է կիրառում, նախ և առաջ պատժամիջոցներ, Ռուսաստանն աշխատում է ամեն կոնկրետ դեպքում վարչական կամ տնտեսական միջոցներ ձեռնարկել, որոնք կարող են լինել ոչ պակաս արդյունավետ: Երևի հեռանկարում այդ հնարքներն ու մոտեցումները, որոնք Ռուսաստանը կկատարելագործի, կդառնան նրա արտաքին քաղաքականության բաղկացուցիչ մասը: Այդ մոտեցումները տասնամյակներ ի վեր ակտիվորեն կիրառվել են Արևմուտքի առաջատար պետությունների կողմից, սակայն որոշակի «ժողովրդավարական» կարգով, ինչը միջազգային ասպարեզում օրինակարգություն էր հաղորդում այդ մոտեցումներին: Աշխարհում Ռուսաստանի յուրօրինակ դրությունը, Ռուսաստանը մեկուսացնելու և նրան երկրորդական պետությունների շարքը դասելու ԱՄՆ-ի ու նրա գործընկերների փորձերը դժվարացնում են նման քաղաքականության վարումը, որը, ըստ էության, ուղղված է նրա արմատական շահերի պաշտպանությանը, նախ և առաջ` անվտանգության ապահովմանը: Ընդհանուր առմամբ, Վրաստանին քաղաքական և տնտեսական վնաս պատճառելու միջոցառումների մշակումը պետք է դառնա հարավային ռազմավարական ուղղությունում Ռուսաստանի ընդհանուր քաղաքականության մի մասը: Այդ միջոցառումները չեն կարող մասնավոր և մեկուսի բնույթ կրել:
Ներկայումս որևէ պետության, այդ թվում Վրաստանին, քաղաքական և տնտեսական վնաս պատճառելու եղանակների և ուղղությունների մշակումը որոշակիորեն ուշացած խնդիր է թվում, քանի որ Ռուսաստանն արդեն որոշ հնարքներ կիրառել է: Վարչական եղանակների թվին կարելի է դասել Վրաստանի քաղաքացիների համար վիզային անցակարգի սահմանումը, ինչ-որ չափով` Աբխազիայի և Հարավային Օսիայի բնակիչներին ՌԴ քաղաքացիության շնորհումը: Անուղղակի վարչական եղանակներից է Ռուսաստանում, առաջին հերթին` Մոսկվայի տարածաշրջանում, ԱՊՀ քաղաքացիների համար անձնագրային ռեժիմի ընդհանուր խստացումը: Արտաքին շուկաների շրջափակման եղանակներին կարելի է վերագրել վրացական խաղողագործական արտադրանքի` որպես Վրաստանին ներհատուկ արտահանական ապրանքի, ներմուծման սահմանափակումները: Տնտեսական ոլորտում Ռուսաստանը ձգտում է իրականացնել «հակառակ կարգի» միջոցառումներ, ներառյալ էներգետիկ, վառելիքատարանցման համակարգում, հանքարդյունաբերության ասպարեզում իր ներկայության ընդլայնումը: Քաղաքական ոլորտում Ռուսաստանը բավական ակտիվորեն օգտագործում է տարբեր խմբավորումներ, կազմակերպություններ և կուսակցություններ` ընդդիմության ակտիվացման և զորեղացման համար: Թե՛ տնտեսական, թե՛ քաղաքական ոլորտում Ռուսաստանը որոշակի հաջողությունների հասել է իր դիրքերի ամրապնդման գործում, բայց ԱՄՆ-ի և հենց Վրաստանի քաղաքականության հետևանքով նրա հնարավորությունները խիստ սահմանափակ են: Անգամ երբ Վրաստանը արմատապես շահագրգռված է Ռուսաստանի հետ համագործակցությամբ, վերջինս ի վիճակի չէ իրականացնելու այդ ծրագրերն ամերիկացիների ու նրանց գործընկերների վերահսկողության պատճառով:
Վրաստանի պետականությանն ու տնտեսությանը վնաս պատճառելու հայեցակարգի մշակումը պահանջում է հասկանալ Վրաստանի և Ռուսաստանի հարաբերությունների ներկա վիճակն ու հեռանկարները: Տեղի ունեցող իրադարձություններն այնքան անհեթեթ ու կցկտուր են, որ մշակողներին շեղում են անելիքների ճիշտ ըմբռնումից: Այս կապակցությամբ, խնդրի ուսումնասիրման տվյալ փուլում ավելի կարևոր է հայեցակարգային մշակումը, քան հապճեպ լուծումները, որոնք համակարգային բնույթ չեն կրում:
Եթե Ռուսաստանի քաղաքական ղեկավարությունը որոշում ընդունի վրացական տնտեսության զարգացմանն ավելի լայն մասնակցության մասին, ինչը ռազմավարական որոշում կլիներ, ապա գերակա ուղղությունը կլինի մասնակցությունը փոխադրումների համակարգին: Դրա համար կան լայն, բազմազան հնարավորություններ: Այս կապակցությամբ անխուսափելիորեն հարց է առաջանում այդ գործին Ռուսաստանի մասնակցության հնարավորությունների մասին (նրա դերն առայժմ բավական թույլ է արտահայտված, ինչն ամենևին չի համապատասխանում ինչպես երկրի հնարավորություններին, այնպես էլ նրա ազգային շահերին): Աբխազիայով անցնող երկաթուղու հատվածը, եթե գործարկվի հնարավորինս շուտ, նորից կդառնար տարածաշրջանի փոխադրական համակարգի կարևորագույն մասը: Մինչդեռ, հենց միայն Ռուսաստանը, էլ չենք խոսում Վրաստանի և մյուս պետությունների մասին, տարեկան միլիարդավոր ռուբլի եկամուտներ է կորցնում այդ հատվածի անգործության հետևանքով: Բացի այդ, երկաթգծի այդ հատվածի գործարկումը զգալիորեն կակտիվացներ փոխադրումները Հյուսիս-Հարավ առանցքով, քանի որ եվրասիական տարածության յուրացման հեռանկարների առնչությամբ Ռուսաստանի ընդգծված զուսպ քաղաքականությունը լայնընդգրկուն և տարածաշրջանային նախագծերի իրականացմամբ շահագրգռված երկրներին ստիպում է հայացքներն ուղղել Արևելք-Արևմուտք ուղղությանը միայն:
Վրաստանի քաղաքական և գործարար շրջանակներում, հաշվի առնելով այս ամենը, հաճախ հարց են տալիս. որքա՞ն Է ճիշտ Ռուսաստանի քաղաքական վերնախավի ներկայացուցիչների այն մասը, որը համարում է, թե Հարավային Կովկասով անցնող տարանցման ուղիներն իրենց շահերից չեն բխում: Բայց կարծես թե իրականում ամեն ինչ մի փոքր այլ մեկնություն ունի: Ռուսական ընկերություններն այսօր իրական ու առավելագույնս նպաստավոր հնարավորություն ունեն ամենաեռանդուն մասնակցությունը ցուցաբերելու Հարավային Կովկասում իրականացվող ծրագրերին: Դրանով իսկ կարելի կլիներ ոչ միայն նշանակալի տնտեսական շահ քաղել, այլև հասնել քաղաքական նպատակների իրացման միանգամայն ընդունելի մակարդակի: Այդ հանգամանքների առկայության պարագայում ռուսական զսպվածությունն այնքան էլ հասկանալի չէ:
Այնինչ կարևոր է ընդգծել, որ տնտեսական ինտեգրումն իրականացվում է ժողովուրդների բարեկեցության բարելավման նպատակով, այդ թվում նաև նորանկախ պետությունների, որոնց համար անվտանգությունն ու կայունությունը պետք է գերակա գործոն դառնան: Ահա թե ինչու է չափազանց օրախնդիր, որ այդ գործին ակտիվորեն մասնակցեն տարածաշրջանի առավել ազդեցիկ պետությունները, որոնք ընդունակ են հուսալի և երկարաԺամկետ բնույթ հաղորդելու տարածաշրջանային և ավելի լայնընդգրկուն համագործակցությանը: Այսպիսով, հեշտ է հիմնավորել Եվրասիական միջանցքի սահմաններ Ռուսաստանի լայն մուտքի նպատակահարմարությունն ու անգամ անհրաժեշտությունը, ճիշտ այդպես էլ այդ քայլի իրականացման գործում Վրաստանի և տարածաշրջանի մյուս պետությունների շահագրգռվածությունը: Արևմտյան պետություններն ու նախագծերը այդպես էլ Վրաստանին շոշափելի եկամուտներ չբերեցին և նրան ստիպում են Ռուսաստանին մասնակցության կոչել: Միաժամանակ, փորձեր են արվում շահագրգռելու Ռուսաստանին ապաշրջափակելու Սուխումի փոխադրական ուղղությունը, իհարկե, Աբխազիայի նկատմամբ Վրաստանի վերահսկողության վերականգնման հեռանկարով: Այսպես թե այնպես, Վրաստանը պետք է ջանքեր գործադրի Ռուսաստանի հետ հարաբերությունների կարգավորման համար, օգտագործելով մի շարք հրատապ նախագծեր:
Քաղաքագետները պատշաճ ուշադրություն չեն դարձնում մի այնպիսի կարևոր գործոնի, ինչպիսին Կենտրոնական Ասիայում ԱՄՆ-ի ծրագրերի որոշակի ձախողումն է, ինչը նշանակում է տարածաշրջանում Ռուսաստանի դիրքերի վերականգնում և Չինաստանի հարակից տարածաշրջան վստահ ներթափանցում, նախ և առաջ էներգետիկայի ոլորտում: Դա չէր կարող չանդրադառնալ ԱՄՆ-ի համար Հարավային Կովկասի դերի ու նշանակության վրա: ԱՄՆ-ի դիրքերի կորստից բացի, Վրաստանը բախվեց իր տարանցման գործառույթների սկզբունքային կրճատման խնդրին: Միջտարածաշրջանային նշանակության Կովկաս-կասպյան էներգապաշարների մենաշնորհին տիրանալու ԱՄՆ-ի նախագծերի ձախողումից հետո, ԱՄՆ-ի ու Արևմուտքի քաղաքական նվաճողամտությունն ընդհանուր առմամբ զգալիորեն կորցրեց առարկայնությունը, իսկ նոր նախագծերի մշակման համար ժամանակ է պետք: «Եվրասիական միջանցք» ընդհանուր լայնածավալ նախագծի շրջանակներում իրականացվող հաղորդակցական նախագծերն իրենց ռազմավարական բովանդակալիությամբ չեն կարող փոխարինել էներգամատակարարման նախագծերին: Դա զգալիորեն ազդել է Ադրբեջանի և հատկապես Վրաստանի արտաքին քաղաքականության վերաիմաստավորման վրա: Ադրբեջանը միշտ այլընտրանք ունի` ի դեմս Թուրքիայի: Վրաստանը նման կողմնորոշում չունի: Ընդհակառակը, Թուրքիան ավելի ու ավելի վտանգավոր է դառնում Վրաստանի համար, չնայած վերջինիս հանդեպ վարած կոռեկտ քաղաքականությանը: Ժամանակն է ակտիվացնելու Ռուսաստանի արտաքին քաղաքականությունը` կիրառելով աշխարհաքաղաքական այնպիսի նախագծեր, որոնցով առավելագույնս շահագրգռված է Վրաստանը:
Մյուս ուղղությունը համագործակցությունն է Իրանի հետ ինչպես աշխարհատնտեսական, այնպես էլ զուտ քաղաքական ուղղություններում: Վրաստանն Իրանի հետ բանակցություններ է վարում Վրաստանի և Իրանի միջև ազատ առևտրի կազմակերպման վերաբերյալ համաձայնագրի նախապատրաստման շուրջ: Այս մասին առաջինը հաղորդել է «Թրենդ» գործակալությունը, նշելով, որ Վրաստանի տնտեսական զարգացման նախարար Իրակլի Ճողովաձեն ասել է, թե Իրանը Վրաստանի համար վաճառահանման հետաքրքիր շուկա է: 2006-ի սեպտեմբերին Իրանում տեղի է ունեցել տնտեսական հարցերին նվիրված երկկողմ միջկառավարական հանդիպում: Նիստի ընթացքում կողմերը քննարկել են նաև այդ հարցը: Համաձայնագիր պատրաստելու ցանկությունը մեծ է, առավել ևս, որ Վրաստանը լավ փորձ ունի այդ հարցում, քանի որ, ինչպես հայտարարել է նախարարը, Թբիլիսին նման համաձայնագրեր նախապատրաստել է Եվրամիության, ԱՊՀ-ի երկրների և Թուրքիայի հետ: Ինչպես հայտարարել է Ճողովաձեն, Իրանը լավ շուկա է վրացական արտադրանքի համար, բացառված չէ, որ Վրաստանն Իրանից ներմուծի մեքենաներ ու սարքավորումներ, Վրաստանում դրանցով ապրանքներ կթողարկվեն, որոնք այնուհետև կարտահանվեն ոչ միայն Իրան, այլև տարածաշրջանի այլ երկրներ:
Վրաստանը, բնականաբար ԱՄՆ-ի վերահսկողությամբ, ձգտում է տնտեսական ակտիվ հարաբերություններ հաստատել Իրանի հետ, քանի որ տնտեսական գործընկերության ավելի մեծ կարիք ունի: 2006-2010 թթ. Վրաստանը բավական համառորեն ձգտում էր պարզել հեռանկարում Իրանի հետ աշխատելու հնարավորությունները, և թե որքան է Իրանը շահագրգռված դրանով: Վրաստանում Իրանի դեսպանությունը ևս այդ տարիներին մեծ աշխատանք է կատարել հարցի ուսումնասիրման ուղղությամբ։ Իրանական արտադրանքի ներմուծումը Վրաստան և իր արտահանությունն Իրան ընդլայնելու հռչակված մտադրությունները միանգամայն հիմնազուրկ են: Նախ, սարքավորումների ու նյութերի մեծ մասը Վրաստանը ձեռք է բերում Եվրոպայում` այն վարկերի պայմաններով, որ նրան տրամադրում են տնտեսապես զարգացած երկրները: Հազիվ թե Վրաստանը միջոցներ ունենա ոչ էժան և ոչ այնքան որակյալ իրանական արտադրանքի ձեռքբերման համար: Երկրորդ, Վրաստանն արտադրանքի այնքան մեծ ծավալներ չունի, որ հետաքրքրի Իրանին: Առայժմ Իրանին հետաքրքրում են ցեմենտն ու մետաղի ջարդոնը: Վրաստանը խնդիր է առաջադրում ստանալու սպառման, ավելի շուտ վերաարտահանման համար նախատեսվող իրանական նավթամթերք և գազ: Սա լավ են հասկանում իրանցիները, բայց ձգտում են իրենց տնտեսական ներկայությունը հաստատել Վրաստանում, ապահովել իրենց գազի տարանցումը Եվրոպա, ինչպես նաև աշխատել ցույց տալ իրենց քաղաքական շահերը: Իրանի համար հետաքրքիր է ազդեցություն ունենալ այս երկրի վրա, որը ՆԱՏՕ-ին անդամակցելու հնարավորություն ունի: Իրանցիներին հետաքրքրում է նաև վրացական նավահանգիստներով իրենց նավթաբեռների առաքման հեռանկարը: Իրանը տարանցիկ երկրներին պատկերվում է իբրև կարևոր «ռազմավարական բեռնառաքիչ»: Հաշվի առնելով այդ հեռանկարն ու Ռուսաստանի դերն Իրանի միջազգային կապերում, կարելի է ենթադրել, որ Ռուսաստանը կկարողանա Իրանի միջոցով լրացուցիչ ազդեցություն գործել Վրաստանի վրա, նրան զրկելով հաղորդակցական այն այլընտրանքից, որ նա նախագծում է: «Հյուսիս-Հարավ» փոխադրական սխեմայի ձևավորման Ռուսաստանի ծրագիրը, որին մասնակցում են Իրանը, Ադրբեջանը և վերջին ժամանակներս նաև Հայաստանը, կարող է դառնալ Վրաստանի վրա ազդեցության կարևոր միջոց: Այդ սխեման կարող է շրջանցել Վրաստանը, բայց կարող է նաև լրացուցիչ եկամուտներ բերել նրան:
Ռուսաստանի քաղաքականության մի կարևոր հատված է Հայաստանի հետ համագործակցությունը, ինչը զգալիորեն ցուցադրում է Արևմուտքի հետ ռազմական համագործակցության ապարդյունությունը, որը իրական անվտանգություն չի ապահովում: Դրա հետ մեկտեղ, Ռուսաստանի համար սխալ կլիներ զիջումների գնալ աբխազական հարցում, քանի որ դրանով Ռուսաստանը կկորցնի իր դիրքերն ամբողջ Կովկասում: Ռուսաստանի հետ Վրաստանի հարաբերությունների զարգացումը հետևողականորեն կթուլացնի աբխազական հարցի սրությունը, և գուցե հեռանկարում հնարավոր լինի փոխզիջմամբ համաձայնության գալ: Ռուսաստանի համար աբխազական խնդրի իմաստը, ավելի շուտ, ոչ թե Վրաստանում ազդեցության պահպանումն է (ինչը միանգամայն սնանկ է և, փաստորեն, չարդարացված), այլ աբխազական առափը Ռուսաստանի ձեռքին պահելն է` սևծովյան առափի մեծ մասի կորստյան պայմաններում: Ներկայումս ԱՄՆ-ը թշնամական պետությունների (Իրան, Իրաք, Լիբիա) հանդեպ իրականացվող քաղաքականության մեջ հաջողությամբ կիրառում է միջնորդավորված գործընկերության մեթոդը, օգտագործելով երրորդ պետությունների հնարավորությունները: Այդ մոտեցումը լիովին հնարավոր է Ռուսաստանի արտաքին քաղաքականության համար, առավել ևս, որ իրական հնարավորություններ կան: Այս առումով, Հայաստանը պետք է և կարող է ավելի կարևոր դեր խաղալ Ռուսաստանի արտաքին քաղաքականության մեջ` որպես դաշնախմբի մասնակից: Հայկական գործոնը Կովկասում շատ ավելի մեծ նշանակություն ունի, քան կարող է թվալ: Ըստ էության, Հայաստանի օգնությամբ Ռուսաստանը ձախողեց ԱՄՆ-ի ու ՆԱՏՕ-ի ծրագրերը` միարժեք ու անարգել ներթափանցելու Հարավային Կովկաս: Հայաստանը մշտապես զգացել է ԱՄՆ-ի, Եվրամիության և Թուրքիայի լուրջ ճնշումը, բայց կարողացել է, օգտագործելով քաղաքական ռեսուրսները, պահպանել հարաբերությունները Ռուսաստանի ու Արևմուտքի հետ, ինչը չհաջողվեց, օրինակ, Բելառուսին:
Այսպիսով, չնայած այնպիսի միտումների թվացյալ հիմնարար նշանակությանը, ինչպիսիք են դեպի Արևելք ՆԱՏՕ-ի ազդեցության տարածումը և Եվրամիության հետ տարածաշրջանի երկրների ինտեգրումը, Հարավային Կովկասում առաջացել է մի նոր քաղաքական իրավիճակ, որը կապված է ոչ թե արևմտյան վեկտորի հետ, այլ այն խնդիրների, որոնք առաջացել են էներգետիկ և տարանցիկ գործառույթների իրացումից բացահայտ չբավարարվածության հետևանքով: Դա առանձնապես երևում է Վրաստանի օրինակով, որը, գտնվելով Արևմուտքի հովանու ներքո, հայտնվել է տնտեսական զարգացման շատ լուրջ խնդիրների առջև: Սակայն սույն հոդվածում, թեմայի բերումով, մենք անդրադարձանք միայն էներգամատակարարման գործոնին, մինչդեռ կան այլ գործոններ, որոնք քննարկվում են այլ հոդվածներում: Այսպիսով, Ռուսաստանի առջև ծառացել է խաղային բնույթի մի բարդ խնդիր` կապված Հարավային Կովկասի առնչությամբ իր ռազմավարության զարգացման խնդրի լուծման հետ:

Իգոր ՄՈՒՐԱԴՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Երկիր, որին վերապահված է հանգստյան գոտու և ցիտրուսեղենի աճեցման բազայի նախկին դերը
• Շահերի բախման կիզակետում
• ԱՄՆ-ը ձգտում է եվրոպացիների վրա «գցել» տարածաշրջանի պատասխանատվությունը
• Արևմտյան քաղնախագծողները հույս ունեն, որ, ճնշում գործադրելով Հարավային Օսիայի ու Աբխազիայի հարցում, Արևմուտքին կհաջողվի զիջումներ կորզել Մոսկվայից
• Ռուսաստանը «վա-բանկ» արտաքին քաղաքականություն է վարում
• «Ժամանակն է հասկանալու, որ ՆԱՏՕ-ն դավաճանել է Վրաստանին և ոչ միայն Վրաստանին»
• Սիրիան և Իրանը կհանգեն ռազմաքաղաքական դաշինքի կնքման անհրաժեշտությանը
• Տարածաշրջանային անվտանգության պատասխանատվությունը ծանրացած է ԱՄՆ-ի ուսերին
• Իրանի «ողջույնները» միշտ չէ, որ անկեղծ են
• Սև ծովն իրենցով անելու ԱՄՆ-ի ու Մեծ Բրիտանիայի ձգտումը տարբեր նպատակներ ունի
• Մոտ ժամանակներս անհնար է ԱՄՆ-ի ռազմաբազաներ տեղակայել Ադրբեջանի տարածքում
• Վրաստանի ցանկացած ապագա նախագահ կհամագործակցի Ռուսաստանի հետ
• ԱՄՆ-ը մտադիր չէ լքելու այն տարածաշրջանները, որոնք համարում է էներգահումքային
• Ինքնուրույն աշխարհաքաղաքական բևեռ` սեփական շահերով
• Թեհրանին առաջարկում են հուսալի դաշտ ստեղծել Վաշինգտոնի հետ հավանական շփումների համար
• Սիրիան նախընտրում է եվրոպական «խնամակալությունը»
• Ցանկացած կրկնություն, հատկապես միջազգային հարթակներում, վերածվում է ֆարսի
• ԱՄՆ-ն ու Մեծ Բրիտանիան նպատակ ունեն ապառազմականացնելու Թուրքիան
• Թուրքիան դարձել է «ճանապարհին ընկած քար»
• ՈՒկրաինայի փլուզումը պառակտման առավել արդյունավետ ուղին է

Մեկնաբանություններ