Ֆուկույամայի հանգուցյալ աշխարհը, Հանտինգտոնի քաղաքակրթությունների բախումը

Բեռլինի պատի անկումից 30 տարի անց ժողովրդավարական ու լիբերալ աշխարհը իր պատմության մեծագույն ճգնաժամերից մեկն է ապրում՝ գրում է Le Figaro-ն: Տեսնելով՝ ինչպես է քանդվում Բեռլինի պատն ու փլուզվում ԽՍՀՄ-ը՝ Ստենֆորդի համալսարանի պրոֆեսոր Ֆրենսիս Ֆուկույաման 1992-ին հրապարակեց «Պատմության ավարտն ու վերջին մարդը» էսսեն, որ գլոբալ նշանակություն ունեցավ: Սառը պատերազմն ավարտվել էր, երկրորդ աշխարհամարտը մնացել իբրև վատ հիշողություն, իսկ աշխարհը, Ֆուկումայի կարծիքով, գտնվում էր հումանիստական, ժողովրդավարական ու ազատական քաղաքակրթության սկզբում:

Նա գտնում էր, որ տոտալիտարիզմի լծի տակ ապրող պետությունների ազատագրումը վկայում է լիբերալ դեմոկրատիայի հաղթանակը, որ կայծակի արագությամբ տարածվելու է մոլորակում՝ տարածելով ԱՄՆ մոդելը: 4 տարի անց հայտնվեց Սեմյուել Հանտինգտոնի «Քաղաքակրթությունների բախումը» գիրքը, որ դարձավ իր նախկին աշակերտ Ֆուկույամայի պատասխանը: Գիրքը մարգարեական էր, այդ ժամանակից լավագույն աշխարհի հույսը ջնջվեց պատմության թռիչքներով ու անկումներով՝ արաբական գարունով, ահաբեկչություններով, Սիրիայի պատերազմով, Մերձավոր Արևելքի քաոսով: Պատերազմի վերադարձը հերքեց Ֆրենսիս Ֆուկույամայի թեզերը: Նորից ուժի մեջ մտան անհետացումից հեռու մշակույթների ու ազգերի բախումները: Լիբերալ դեմոկրատիան ոչ միայն չտարածվեց, այլև թուլացավ՝ սպառնալիքի տակ հայտնվելով ավտորիտար ղեկավարների ի հայտ գալով: Այսօրվա աշխարհը՝ ներառյալ Հռոմն ու Վիեննան, Դամասկոսը, Պեկինը կամ Վաշինգտոնը, նման է նրան, որի գալուստից վախենում էր Հանտինգտոնը, աշխարհ, որտեղ բախվում ու միմյանց դեմ են անհաշտ անհատներ, Ֆրենսիս Ֆուկույաման չէր տեսել նրանց բնույթը: Սեմյուել Հանտինգտոնը գուշակել էր, որ կոմունիզմի ու սառը պատերազմի ավարտը կանխորոշում է նույնականության հավակնությունները: Հենց դրանից էր նա վախենում՝ նրանք չեն կործանվել տնտեսական աճից ու ունիվերսալիզմից, հակառակը՝ ընտրություններով իշխանության են բերել Վլադիմիր Պուտինին, Վիկտոր Օրբանին, Մատեո Սալվինիին, Դոնալդ Թրամփին, Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանին:

Բեռլինի պատի անկումից 30 տարի անց ժողովրդավարական ու լիբերալ աշխարհը իր պատմության մեծագույն ճգնաժամերից մեկն է ապրում: Եվրոպական շատ երկրներում մարդիկ ապստամբում ու «ոչ» են ասում ներկայացուցչական դեմոկրատիաներին: Առաջնորդները, ում ամեն րոպե գնահատում են սոցիակալական ցանցերն ու հասարակությունը, դժվար է դառնում կառավարել արևմտյան ժողովրդավարությունները:

Նրանք արդեն այդքան գրավիչ, փայլուն ու արդյունավետ չեն, դառնում են ավելի պասիվ ու կաթվածահար են փոքրամասնությունների պահանջներից ու գլոբալացման հարուցած ցնցումներից: Իրենց ուսուցողական բնույթը նրանք կորցրին 2003-ին ԱՄՆ Իրաք ներխուժումից հետո, որ հիշեցնում էր՝ ժողովրդավարությունը ուժով չեն պարտադրում: 2000-ականների սկզբին ժողովրդավարությունները սկսեցին ներսից տրոհվել և ծռմռվել դրսի գրոհներից: Խորթացած ու հետպատմական աշխարհում, որ Ֆուկույամայի հերքումն է, թոշնում է ամերիկյան մոդելը: Նրա հետ մրցակցում են ավտորիտար մոդելները, որ ճնշում են որոշակի ազատություններ ու ի ցույց են դնում իրենց արհամարհանքը մարդու իրավունքների նկատմամբ, բայց առավել արդյունավետ են ու կառավարման ուղիղ ձև են: Հիմա աշխարհը հակված է հետևել չինական մոդելին, որ տնտեսական ազատությունը համադրում է քաղաքական վերահսկողության հետ:
Իզաբել Լասեր, Le Figaro

Հ.Գ. Դառը ճշմարտություն է, իսկ ո՞րն է մեր մոդելը: Մեր տնտեսական հեղափոխությունը գոնե ունի՞ իր մոդելը, թե միակ մոդելը ներդրումներ մուրալն է ու բարձր տեխնոլոգիաների մասին բարձր ճառելը:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ