ԳՈՒՑԵ ԽՆԴԻՐԸ ՉԻՆԱՍՏԱՆԻՑ ՈՒ ՌՈՒՍԱՍՏԱՆԻՑ ԹՈՒՐՔԻԱՆ ՀԵՌՈՒ ՊԱՀԵ՞ԼՆ Է

Աստծո անցած յոթ օրում վերստին շոգ էր, բայց արդեն մոտալուտ աշնան հիշեցումով, իսկ աշնանը հաշվում են ճտերը, որ անկարգ ու անկապ բազմացել են գարնանն ու ամռանը:
Կուսակցությունները սկսել են համագումարներ անել: Համարյա մեկ տարի ու ավելի պարբերաբար հետաձգվող համագումարը վերջապես գումարեց «Ժառանգությունը»: Ինչպես և սպասվում էր` մի քիչ վատ խաղացված թատրոն, մի քիչ ներքին ու արտաքին քաղաքականություն, մի քիչ սեփական ընկալմամբ հայրենասիրություն ու արդեն անթաքույց դարձող իշխանասիրություն. ահա ինչ երևակեց «Ժառանգության» համագումարը: Վերջապես Րաֆֆի Հովհաննիսյանը շինծու ժողովրդավարության շրջանն իր կուսակցության շրջանակներում ավարտեց ու հանդգնեց ստանձել կուսակցության ղեկավարությունը, ինչը և՛ ռազմավարական, և ՛մարտավարական քայլ էր: Մարտավարական` հիշեցնելու, որ ինքը, այնուամենայնիվ, գրավոր թե բանավոր գործող, բայց քաղաքական դեմք է, ոչ միայն նամակներ է գրում ու պատասխաններ ստանում իր կուսակիցներից, այլև կարող է նրանց հետ կենդանի հաղորդակցվել, նույնիսկ ղեկավարել: Ռազմավարական` հերիք է ժողովրդավարություն ու նոր տիպի կուսակցություն խաղալ, որտեղ կարող են ղեկավար դառնալ բոլորն ու յուրաքանչյուրը, կուսակցությունն ունենում է ու ունի մեկ ղեկավար, ում հետ էլ պետք է վարել նախընտրական բանակցությունները: Շատ լուրջ խնդիր ունի լուծելու Րաֆֆի Հովհաննիսյանը` ապացուցել, որ համարժեք մրցակից է ՀՅԴ-ին` ընդդիմության ձայները տրոհելու համար, ուրեմն պետք չէ քաղաքական և ֆինանսական միջոցները նոր ուժ ստեղծելու վրա վատնել, այլ պետք է բաշխել ՀՅԴ-ի ու «Ժառանգության» միջև` հնարավորինս նվազեցնելու համար ՀԱԿ-ի ձայները: Րաֆֆի Հովհաննիսյանը պետք է ապացուցի իշխանությանը, որ իբր ընդդիմություն է, բայց կառավարելի (ականջդ կանչի, Արտաշես Գեղամյան` ինչ հարուստ փորձ ուներ այդ գործում), ընտրողներին, որ ընդդիմություն է և վստահելի (այս խնդիրը լուծելու համար ինչքան պետք է զգույշ լինել ՀԱԿ-ի հետ հարաբերություններում), կուսակիցներին, որ բոլոր խաղերի ավարտից հետո կունենան հենց այն, ինչի համար անդամագրվել են «Ժառանգությանը» (նույն խնդիրները կարող էին լուծել ավելի հեշտ` այլ կուսակցությունների գաղափարների ու ծրագրերի իրականացմանը նվիրվելով):
Հուլիսի 13-ին Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը կառավարության նիստում ելույթ է ունեցել: «Ո՛չ Հայաստանը, ո՛չ անջատողականները, ո՛չ ինչ-որ երրորդ կողմ չի կարող առանց Ադրբեջանի համաձայնության որևէ կարգավիճակ տալ Լեռնային Ղարաբաղին: Լեռնային Ղարաբաղը երբեք Ադրբեջանի կազմից դուրս չի լինի», ասել է Ալիևը` այդ դիրքորոշումը համարելով ադրբեջանական ժողովրդի ու պետության, միջազգային միջնորդների տեսակետը: Նա կարծում է, որ ՄԽ համանախագահների առաջարկները նշանակում են Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության վերականգնում, հայկական զորքերի դուրսբերում օկուպացված շրջաններից և հարկադրված տեղահանվածների վերադարձ հարազատ վայրեր: Ալիևը հիշեցրել է, որ բյուջեում կատարված փոփոխություններով ռազմական ծախսերը հասցվել են 1,5 միլիարդ դոլարի, լրացուցիչ 500 միլիոն է հատկացվել ռազմական հարցերի լուծմանը. «Դա մասն է մեր նպատակամիտված քաղաքականության, քանի որ մենք ապրում ենք պատերազմի պայմաններում և պետք է ուշադրություն դարձնենք երկրի ռազմական ներուժին»: Ադրբեջանի նախագահը նորից ու նորից փառաբանել է իր երկրի բանակի մարտական հզորությունը, ժամանակակից զենքերը, զինամթերքները, պաշտպանական հզոր արդյունաբերությունը: «Հայ-ադրբեջանական, լեռնայինղարաբաղյան հակամարտությունը կլուծվի ադրբեջանական ժողովրդի կամքի համաձայն: Երբ հայկական կողմն ասում է, որ Լեռնային Ղարաբաղը ինչ-որ ժամանակ կլինի անկախ, դա նրանց երևակայությունն է, ցանկությունը, երազանքը», ասել է Ալիևը: Նա անդրադարձել է նաև պատերազմին. «Հայաստանում ոմանք կարծում են, որ հաղթել են պատերազմի առաջին փուլում: Ես կարծում եմ, որ նրանք տանուլ են տվել: Ադրբեջանը զինադադարի ընթացքում անցել է մեծ ու հաջող ճանապարհ: Մենք հասել ենք մեծ բարձունքների: Ադրբեջանն այսօր մի երկիր է, որ մեծ հարգանք է վայելում միջազգային մասշտաբով, տարածաշրջանում կարևոր դեր է խաղում: Առանց մեր մասնակցության չի լուծվում ոչ մի հարց»:
Ադրբեջանի արտաքին գործերի նախարարը հաջողությամբ փոխարինում է ՄԽ նախկին համանախագահ Մեթյու Բրայզային, որ իբր «պատահաբար» շատ «բնականորեն» բացահայտում էր բանակցությունների բովանդակությունը, հետո, իհարկե, հաջորդում էին հերքումները, պարզվում էր` լրագրողներն են սխալ հասկացել կամ մեկնաբանել, բայց գործն արված էր լինում: Էլմար Մամեդյարովը Բաքվում ասուլիսում «պատահաբար» ասել է, որ Ադրբեջանը համաձայն է Հայաստանի գրաված Քելբաջարի ու Լաչինի շրջանները հինգ տարում վերադարձնելու ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահների առաջարկին. «Հայաստանը Ռոբերտ Քոչարյանի նախագահության ժամանակ առաջարկում էր Քելբաջարը և Լաչինը Բաքվի վերահսկողությանը հանձնել միայն 10 տարի հետո, իսկ Ադրբեջանը պնդում էր, որ դրանք պետք է վերադարձվեն 1 տարվա ընթացքում»:
Հիշողությունների դուռը բացած Մամեդյարովը շարունակել է. «Նախագահ Սերժ Սարգսյանի օրոք բանակցային գործընթացի սկզբնական փուլում Երևանը կրճատեց այդ ժամկետները մինչև 7 տարի, իսկ Ադրբեջանը հանդես եկավ առաջարկով` 3 տարվա ընթացքում հայկական զորքերը Քելբաջարի ու Լաչինի շրջաններից հանելու մասին»: Մամեդյարովն ասել է նաև, որ սանկտպետերբուրգյան հանդիպման ժամանակ Ռուսաստանն առաջարկներ է ներկայացրել հակամարտության լուծման վերաբերյալ, այդ թվում` Քելբաջարի ու Լաչինի վերադարձը ներառող:
Մինչ տրամաբանական կլիներ, որ ստելու պարագայում Ադրբեջանի արտաքին գործերի նախարարին հերքեին ՄԽ համանախագահները, այդ արեց Հայաստանի արտաքին գործերի նախարար Էդվարդ Նալբանդյանը. «Դա բացահայտ սուտ է: Հայկական կողմը երբեք չի քննարկել Ադրբեջանի վերահսկողության տակ Լաչինի և Քելբաջարի շրջանների փոխանցման հարցը: Այդ հարցը չի քննարկվել նաև նախագահների սանկտպետերբուրգյան հանդիպման ընթացքում»:
Հուլիսի 17-ին Ալմաթիում ԵԱՀԿ արտաքին գործերի նախարարների խորհրդի նիստի շրջանակներում ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման գործընթացի վերաբերյալ հայտարարություն են արել ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահ երկրների արտգործնախարարները: Նրանք արձանագրել են, որ Ալմաթիում հանդիպել են Հայաստանի ու Ադրբեջանի արտգործնախարարների հետ և հիշեցրել են 2009-ի դեկտեմբերի 1-ին Աթենքում ԵԱՀԿ արտգործնախարարների ընդունած հայտարարությունը ԼՂ հակամարտությունը խաղաղ կարգավորելու հակամարտող կողմերի պարտավորության մասին` հիմնված Հելսինկիի եզրափակիչ ակտի սկզբունքների վրա` ուժի չկիրառում, տարածքային ամբողջականություն և ժողովուրդների հավասար իրավունքներ ու ինքնորոշում: ՌԴ արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովը, Ֆրանսիայի արտգործնախարար Բեռնար Կուշները, ԱՄՆ-ի պետքարտուղարի տեղակալ Ջեյմս Սթեյնբերգը կարծում են, որ հակամարտության հաղթահարման բոլոր տարրերը մտածվել են որպես մի ամբողջություն, և ընդհանուր թվից մի քանի տարր վերցնելու ցանկացած փորձ հավասարակշիռ լուծման հասնելը դարձնում է անհնար: Նրանք կարծում են, որ մինչև այժմ հակամարտող կողմերի ջանքերը բավարար չեն եղել տարաձայնությունները հաղթահարելու համար, և ափսոսանք են հայտնել 2010 թ. հունիսի 18-19-ի լուրջ ռազմական միջադեպերի ու հետագա կտրուկ հրապարակային հայտարարությունների առիթով: Հայտարարությունը նշում է, որ հատկապես ուժի կիրառումն է հանգեցրել ներկա իրավիճակին, և դրա կրկնակի կիրառումը կարող է բերել տառապանք, ավերածություններ, թշնամություն, ինչը կշարունակվի սերնդեսերունդ: Հեղինակները հաստատել են խաղաղ համաձայնության հասնելու գործում հակամարտող կողմերին աջակցելու հավատարմությունը, այնուհանդերձ, «Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման հիմնական պատասխանատվությունն ընկած է Հայաստանի ու Ադրբեջանի առաջնորդների վրա»: Մեկնաբանելով հայտարարությունը` Հայաստանի արտգործնախարար Էդվարդ Նալբանդյանը նշել է, որ շեշտադրվում են հակամարտության լուծման երեք սկզբունքները, որոնց չի կարելի ընտրովի մոտենալ: Ադրբեջանը խոսում է միայն տարածքային ամբողջականության մասին, բայց խոսքը երեք սկզբունքներին է վերաբերում: Եթե Ադրբեջանը հայտարարում է, որ պատրաստ է այդ դրույթներով աշխատելու միայն տարածքների վերադարձից հետո, դա մեկ սկզբունքի սպեկուլյացիա է:
Ալմաթիում հանդիպել են Հայաստանի ու Ադրբեջանի արտգործնախարարները` առանց մամուլին տրվող հաղորդագրության: Մամուլի համար հայտարարություն չի արվել նաև ՄԽ համանախագահների հետ հանդիպումից հետո: Միայն Մամեդյարովն ասել է, որ Ադրբեջանը հույս ուներ համաձայնության գալ Հայաստանի հետ, սակայն Հայաստանը կրկին բարձրացրել է Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցը: Ըստ Մամեդյարովի` Հայաստանը ցանկություն չունի հարցը կարգավորելու: Սկզբից պետք է լուծել տարածքների հարցը, և եթե վերադարձվեն հինգ հարավային շրջանները, Ադրբեջանը համաձայն է բացելու բոլոր կոմունիկացիաները: Թուրքիայի արտգործնախարար Ահմեդ Դավութօղլուն ևս ասել է, որ սպասում էին արդյունքների, բայց ոչինչ չի ստացվել:
Թուրքիայի արտգործնախարարը նաև հայտարարել է, որ Թուրքիան հանդես չի եկել Ղարաբաղի հակամարտության գոտի թուրք խաղաղարարներ ուղարկելու առաջարկով և նման ծրագիր չունի:
ՆԱՏՕ-ն կարող է առժամանակ բացել հայ-թուրքական սահմանը, իսկ գուցե` ոչ: Արտակարգ իրավիճակների դեմ համախմբված գործելու և գործընկեր պետությունների համագործակցությունը խորացնելու նպատակով Եվրատլանտյան աղետների արձագանքման համակարգող կենտրոնը ամեն տարի ՆԱՏՕ-ի շրջանակներում կազմակերպվող ցամաքային զորավարժություններն այս տարի անցկացնելու է Հայաստանում` սեպտեմբերի 11-17-ին, 20 երկրների, նաև Թուրքիայի մասնակցությամբ: Այդ առիթով հնարավոր է, որ ժամանակավորապես բացվի հայ-թուրքական սահմանը: Թուրքիայի արտաքին գործերի նախարարության խոսնակ Բուրաք Օզուգերգինը հայտարարել է, որ սահմանի բացման նախապատրաստական աշխատանքները բացառիկ են և պայմանավորված են զորավարժություններով` նպատակը զորավարժություններում անհրաժեշտ տեխնիկան ցամաքային ճանապարհով Հայաստան փոխադրելն է: Թուրքիայի արտաքին գործերի նախարար Ահմեդ Դավութօղլուն հերքել է այդ լուրերը` ասելով, թե Թուրքիայի կողմից Հայաստանի հետ սահմանի բացումը քննարկման թեմա չէ:
ԵԱՀԿ երկրների արտաքին գործերի նախարարների ոչ պաշտոնական գագաթաժողովում որոշում է ընդունվել մինչև 2010-ի վերջը ԵԱՀԿ գագաթաժողով անցկացնել Աստանայում:
Իտալիայի «Corriera della Sera» թերթի հետ հարցազրույցում ԱՄՆ-ի նախագահ Բարաք Օբաման ասել է, որ Թուրքիան պետք է դառնա Եվրամիության անդամ, այլապես դաշինքներ կփնտրի Արևմուտքից դուրս: «Թուրքիան Արևմուտքի համար ահռելի ռազմավարական նշանակություն ունեցող երկիր է, որը միշտ միացրել է Արևելքն ու Արևմուտքը: Այն հանգամանքը, որ Թուրքիան մահմեդական գերակշիռ բնակչությամբ ժողովրդավարական երկիր է, նույնպես նրան դարձնում է տարածաշրջանի իսլամական այլ երկրների համար մոդել: Նա ՆԱՏՕ-ում Արևմուտքի դաշնակիցն է, թուրքական տնտեսությունն էական աճ է արձանագրում». այս փաստարկները Օբաման բավարար է համարում Թուրքիան Եվրամիություն ընդունելու համար, իսկ գուցե խնդիրը Չինաստանից ու Ռուսաստանից Թուրքիան հեռու պահե՞լն է:
Վաչիկ ՄԵԼԻՔՍԵԹՅԱՆ

Մեկնաբանություններ