Մանրամասն որոնում (արխիվ)
05.11.2024
 
Գազայի հատվածում և Լիբանանում հրադադարի մասին Իսրայելի համաձայնությունը կարող է ազդել հոկտեմբերի 26-ի հարձակումից հետո հրեական պետությանը հակահարված տալու Իրանի որոշման վրա՝ հայտարարել է ԻԻՀ նախագահ Մասուդ Փեզեշքիանը։ «Նրանք լավ գիտեն, որ եթե որևէ սխալ թույլ տան Իրանի Իսլամական Հանրապետության դեմ, կստանան ջախջախիչ պատասխան»,- ասել է նա:               
 
Նորություններ » Հայ­կա­կան ճար­տա­րա­պե­տու­թ­յան պատ­մու­թ­յան չգե­րա­զանց­ված և հո­յա­կերտ տա­ճա­րը

Հայ­կա­կան ճար­տա­րա­պե­տու­թ­յան պատ­մու­թ­յան չգե­րա­զանց­ված և հո­յա­կերտ տա­ճա­րը

Հայ­կա­կան ճար­տա­րա­պե­տու­թ­յան պատ­մու­թ­յան չգե­րա­զանց­ված և հո­յա­կերտ տա­ճա­րը
15.05.2020 | 01:17
Այ­սօր, հիմ­նա­հա­տակ ա­վեր­վե­լուց և դա­րեր շա­րու­նակ հո­ղի հաստ շեր­տով ծածկ­ված մնա­լուց հե­տո Զվարթ­նո­ցի վե­հա­շուք տա­ճա­րի քան­դա­կա­զարդ սյու­նե­րի պա­տա­ռիկ­նե­րին նա­յե­լիս ա­կա­մա ապ­շում ես մարդ­կա­յին ստեղ­ծա­գործ մտ­քի կա­տա­րե­լու­թյու­նից և հաս­կա­նում, թե ին­չու պատ­միչ­նե­րը հայ­կա­կան ճար­տա­րա­պե­տու­թյան և ոչ մի հու­շար­ձան չեն պատ­կե­րում այն­պի­սի հիաց­մուն­քով, ինչ­պես Զվարթ­նո­ցը։ Բա­վա­կան է ըն­թեր­ցել Սե­բեո­սի և մյուս հայ պատ­միչ­նե­րի խան­դա­վառ նկա­րագ­րու­թյուն­նե­րը, հա­մոզ­վե­լու հա­մար, որ այն ի­րոք ե­ղել է իր ժա­մա­նա­կի լա­վա­գույն կա­ռույ­ցը թե՛ ճար­տա­րա­պե­տա­կան հո­րին­ված­քի, թե՛ կոն­ստ­րուկ­տիվ լու­ծում­նե­րի, թե՛ դե­կո­րա­տիվ հար­դար­ման և թե՛ խոր­հր­դա­բա­նա­կան ի­մաս­տա­վոր­ման ա­ռու­մով։ Այն նաև հայ­կա­կան ճար­տա­րա­պե­տու­թյան այն ե­զա­կի հու­շար­ձան­նե­րից է, ո­րոնց մա­սին հի­շա­տա­կել են ինչ­պես նրա կա­ռուց­մա­նը ժա­մա­նա­կա­կից, այն­պես էլ հե­տա­գա դա­րե­րի գրե­թե բո­լոր հայ պատ­միչ­նե­րը՝ Սե­բեոսը (6-7-րդ դդ), Մով­սես Կա­ղան­կատ­վա­ցին (7-րդ դ.), Ղևոն­դը (8-րդ դդ.), Հովհ. Դրաս­խա­նա­կերտ­ցին (9-10-րդ դդ.), Թով­մա Արծ­րու­նին (10-րդ դ.), Ստե­փա­նոս Տա­րո­նե­ցին (Ա­սո­ղիկ, 10-11-րդ դ.), Սա­մուել Ա­նե­ցին (12-րդ դ.), Կի­րա­կոս Գան­ձա­կե­ցին (13-րդ դ.), Վար­դան Բարձ­րա­բերդ­ցին (13-րդ դ.), Մխի­թար Այ­րի­վա­նե­ցին (13-րդ դ): Եվ չնա­յած պատ­միչ­նե­րի այս աստ­ղա­բույ­լին՝ կարևո­րա­գույն շատ հար­ցեր, այ­նուա­մե­նայ­նիվ, ան­պա­տաս­խան են մնա­ցել։ Մաս­նա­վո­րա­պես՝ ե՞րբ է սկս­վել և ա­վարտ­վել տա­ճա­րի շի­նա­րա­րու­թյու­նը, ո՞վ է ե­ղել ճար­տա­րա­պե­տը, ինչ­պե՞ս է այն քանդ­վել և այլն։ Մի բան միայն հս­տակ է.. բո­լոր պատ­միչ­նե­րը միա­բե­րան վկա­յում են, որ այն կա­ռու­ցել է Ներ­սես Գ Տա­յե­ցի կա­թո­ղի­կո­սը և կա­ռու­ցել է հայ ժո­ղովր­դի հա­մար պատ­մա­կան ծանր ժա­մա­նա­կա­հատ­վա­ծում, երբ եր­կի­րը ստիպ­ված էր եր­կա­րատև և դժ­վա­րին պայ­քար մղել մի կող­մից բյու­զան­դա­կան, մյուս կող­մից ա­րա­բա­կան նվա­ճող­նե­րի դեմ:
Այս­պես, VII դա­րի ա­ռա­ջին տաս­նա­մյակ­նե­րին հա­րա­վի ա­նա­պատ­նե­րից բարձ­րա­ցող ա­րա­բա­կան զո­րա­բա­նակ­նե­րը, ներ­խու­ժե­լով Պարս­կաս­տան, կոր­ծա­նում են եր­բեմ­նի հզոր Սա­սա­նյան կայս­րու­թյու­նը, բյու­զան­դա­կան զոր­քե­րը դուրս են մղում հա­րավ-արևե­լյան նա­հանգ­նե­րից և, հաս­նե­լով Հա­յաս­տան, 640 թ. հոկ­տեմ­բե­րի 6-ին գրո­հով գրա­վում են Դվի­նը։ Ա­րա­բա­կան ար­շա­վանք­նե­րի ժա­մա­նակ ա­վեր­վում է եր­կի­րը, տաս­նյակ հա­զա­րա­վոր մարդ գե­րի է տար­վում։ Այդ օ­րե­րին մա­հա­նում է նաև կա­թո­ղի­կոս Եզ­րը, և երկ­րի կա­ռա­վար­ման ամ­բողջ պա­տաս­խա­նատ­վու­թյունն ընկ­նում է սպա­րա­պետ Թեո­դո­րոս Ռշ­տու­նու ու­սե­րին, որն ա­մեն ինչ ա­նում է՝ պաշտ­պա­նե­լու եր­կի­րը։ Ա­հա այս պայ­ման­նե­րում Թեո­դո­րոս Ռշ­տու­նու ա­ռա­ջար­կով կա­թո­ղի­կոս է ըն­տր­վում Հա­յաս­տա­նի հյու­սիս-արևմտյան նա­հանգ­նե­րից մե­կի՝ Տայ­քի ե­պիս­կո­պոս Ներ­սե­սը (641-661 թթ.)։ Այս ընտ­րու­թյու­նը, ի­հար­կե, պա­տա­հա­կան չէր. ինչ­պես Ռշ­տու­նին, այն­պես էլ հայ նա­խա­րար­նե­րը և բարձ­րաս­տի­ճան հոգևո­րա­կան­նե­րը պետք է որ լավ ճա­նա­չեին Ներ­սե­սին, որ քա­ղա­քա­կան այդ խիստ ծանր պայ­ման­նե­րում կա­թո­ղի­կո­սի այն­քան պա­տաս­խա­նա­տու պաշ­տո­նի հա­մար ա­ռա­ջադ­րեին նրա թեկ­նա­ծու­թյու­նը։ Իսկ ո՞վ էր նա...
Ըստ Սե­բեո­սի՝ Ներ­սե­սը Հա­յաս­տա­նի Տայք գա­վա­ռի Իշ­խան գյու­ղից էր։ Պատ­մագ­րու­թյան մեջ ցե­ղա­կան ծա­գումն ան­հայտ է, բայց պարզ է, որ սե­րել է ազն­վա­կան տոհ­մից. թերևս իր ազն­վա­կան ծագ­ման պատ­ճա­ռով է, որ դեռ ման­կուց ապ­րել է Բյու­զան­դիա­յում, այն­տեղ կր­թու­թյուն ստա­ցել, ա­պա, որ­պես զո­րա­վար, ծա­ռա­յել բյու­զան­դա­կան բա­նա­կում, շր­ջել աշ­խար­հով մեկ, հմ­տա­ցել պատ­մու­թյան, ար­վես­տի, աստ­վա­ծա­բա­նու­թյան, ե­րաժշ­տու­թյան բնա­գա­վառ­նե­րում և այն­քան մեծ հա­մակ­րան­քի ար­ժա­նա­ցել կայ­սե­րա­կան տա­նը, որ, ըստ պատ­մա­գիր Կա­ղան­կատ­վա­ցու, դար­ձել է Կոս­տան­դին կայ­սեր հայ­րա­գի­րը (հո­գե­հայր), իսկ երբ Հա­յաս­տան է վե­րա­դար­ձել, ձեռ­նադր­վել է ե­պիս­կո­պոս և ղե­կա­վա­րել Տայ­քի հոգևոր հա­մայն­քը: Ի դեպ, բնիկ տա­յե­ցի լի­նե­լը մեծ հա­վա­նա­կա­նու­թյուն է ըն­ծա­յում, որ նա սե­րել է Մա­մի­կո­նյան տոհ­մից։
Պետք է նշել, որ Ներ­սե­սի ան­ձի վե­րա­բե­րյալ կար­ծիք­նե­րը շատ հա­կա­սա­կան են. ո­մանք նրան մե­ղադ­րում են քաղ­կե­դո­նա­կա­նու­թյուն ըն­դու­նե­լու մեջ՝ դի­տե­լով որ­պես Բյու­զան­դա­կան կայս­րու­թյան դրա­ծո, և դա­տա­պար­տում, մյուս­ներն էլ նրա «դա­վա­նա­փո­խու­թյան» դր­դա­պատ­ճառ­նե­րը փոր­ձում են բա­ցատ­րել նրա մեծ հայ­րե­նա­սի­րու­թյամբ։ Օ­րի­նակ՝ հայ մե­ծա­նուն ճար­տա­րա­պետ Թո­րոս Թո­րա­մա­նյանն այդ մա­սին գրում է. «Մի հու­նա­ծես հա­ղոր­դու­թյուն առ­նե­լով՝ այդ պա­հին փր­կեց բո­վան­դակ հայ ժո­ղովր­դի ֆի­զի­կա­կան գո­յու­թյու­նը և ա­զա­տեց սրա­կո­տոր լի­նե­լուց՝ ար­տա­կարգ կա­տա­ղու­թյամբ և վրեժխ­նդ­րու­թյամբ լց­ված, մեծ բա­նա­կով Հա­յաս­տան ե­կող կայ­սեր ձեռ­քից»։ Բայց ժա­մա­նա­կա­կից­նե­րը և հե­տա­գա պատ­միչ­ներն ու պատ­մա­բան­նե­րը ինչ­պես էլ ո­րա­կեն նրա ա­րարք­նե­րը, նրա կյան­քի և գոր­ծու­նեու­թյան ու­սում­նա­սի­րու­թյու­նը ցույց է տա­լիս, որ նա գոր­ծու­նյա, լայ­նա­խոհ, զին­վո­րա­կան և քա­ղա­քա­կան բարձ­րա­գույն կր­թու­թյամբ, արևմտյան գե­րա­գույն կա­տա­րե­լու­թյան հա­սած գե­ղար­վես­տի հետ եր­կար տա­րի­նե­րի շփ­մամբ նր­բա­ցած ճա­շակ ու­նե­ցող և ու­ժեղ կամ­քի տեր անձ­նա­վո­րու­թյուն է ե­ղել, որն իր ողջ կյան­քը նվի­րա­բե­րել է Հա­յոց ե­կե­ղե­ցուն և հայ­րե­նի­քին՝ հայ ժո­ղովր­դին ժա­ռան­գու­թյուն թող­նե­լով ճար­տա­րա­պե­տա­կան հո­յա­կերտ կո­թող­ներ։
Ա­րա­բա­կան ար­շա­վան­քի պատ­ճա­ռով Դվի­նը, այդ թվում նաև կա­թո­ղի­կո­սա­րա­նը, ա­վեր­վել՝ քանդ­վել կամ այր­վել էր։ Եվ չնա­յած ժա­մա­նա­կի անն­պաստ պայ­ման­նե­րին՝ հար­կա­վոր էր նոր կա­թո­ղի­կո­սա­րան կա­ռու­ցել։ ՈՒս­տի երբ եր­կի­րը փոք­րի­շա­տե խա­ղաղ­վում է, և թվում է՝ վե­րա­ցել է ա­րա­բա­կան ար­շա­վանք­նե­րի վտան­գը, Ներ­սե­սը ձեռ­նար­կում է Զվարթ­նո­ցի հս­կա­յա­ծա­վալ շի­նա­րա­րու­թյու­նը։ Ի դեպ, Ներ­սե­սը ծրագ­րել էր ոչ միայն ե­կե­ղե­ցի և կա­թո­ղի­կո­սա­րան կա­ռու­ցել, այլև հո­յա­կապ տա­ճա­րի և կա­թո­ղի­կո­սա­կան տան շուր­ջը մի նոր քա­ղաք հիմ­նել՝ Դվի­նից, Վա­ղար­շա­պա­տից և այլ վայ­րե­րից իր շուր­ջը հա­վա­քե­լով բնակ­չու­թյան ըն­տիր դա­սա­կարգ։ Ա­հա թե ին­չու է նա ո­րո­շում կա­թո­ղի­կո­սա­րա­նը Դվի­նից տե­ղա­փո­խել Վա­ղար­շա­պա­տի ա­ռա­պա­րը (քար­քա­րոտ տեղ, ուր ա­զատ և ըն­դար­ձակ հող կար) և իր նա­խընտ­րու­թյամբ գծագ­րել իր Նոր քա­ղա­քի հա­տա­կա­գի­ծը։
Ըստ Դրաս­խա­նա­կերտ­ցու հի­շա­տա­կու­թյան՝ Ներ­սե­սը բարձր և ա­մուր պա­րիսպ­նե­րով շր­ջա­պա­տել է հայ­րա­պե­տա­նո­ցը, բնա­կա­վայր է հիմ­նել, ջուր է բե­րել Քա­սաղ գե­տից և Զվարթ­նո­ցի տա­ճա­րի հարևա­նու­թյամբ պա­լա­տա­կան հա­մա­լի­րի կա­ռու­ցու­մից հե­տո խա­ղո­ղի այ­գի տն­կել։ Այս մա­սին Սե­բեո­սը նույն­պես գրում է. «Այն ժա­մա­նակ հա­յոց Ներ­սես կա­թո­ղի­կո­սը ո­րո­շեց իր հա­մար նս­տա­վայր շի­նել այն սուրբ ե­կե­ղե­ցի­նե­րի մոտ, որ Վա­ղար­շա­պատ քա­ղա­քում էին, այն ճա­նա­պար­հի վրա, որ­տեղ ա­սում են՝ 301 թ. մեծն Տր­դատ Գ թա­գա­վո­րը դի­մա­վո­րել է Խոր վի­րա­պից դուրս ե­կած սուրբ Գրի­գոր Լու­սա­վոր­չին։ Շի­նեց այն­տեղ մի ե­կե­ղե­ցի հա­նուն երկ­նա­յին Զվար­թուն­նե­րի (երկ­նա­յին հրեշ­տակ­նե­րի դաս՝ հա­մա­ձայն Մով­սես Կա­ղան­կատ­վա­ցու, և խոր­հր­դան­շում է Երկ­նա­յին Ե­րու­սա­ղեմ՝ հա­մա­ձայն Կո­մի­տաս կա­թո­ղի­կո­սի մեկ­նա­բա­նու­թյան) երկ­նա­յին զոր­քե­րի բազ­մու­թյան, ո­րոնք ե­րա­զում երևա­ցել էին սուրբ Գրի­գո­րին։ Կա­ռու­ցեց այդ ե­կե­ղե­ցին բարձ­րա­շեն, զար­մա­նա­լիո­րեն չք­նաղ, աստ­վա­ծա­յին պատ­վին ար­ժա­նի։ Աղ­բյուր բե­րեց, ջուր անց­կաց­րեց և ողջ քար­քա­րոտ վայ­րե­րը մշա­կեց, տն­կեց այ­գի­ներ ու ծա­ռաս­տան­ներ և նս­տա­վայ­րը շր­ջա­պա­տեց գե­ղեց­կա­շար բարձր պարս­պով՝ ի փառս Աստ­ծու»։
Եվ ի­րոք, Զվարթ­նո­ցի շր­ջա­կայ­քում և ան­գամ նրա­նից բա­վա­կան հե­ռու պա­տա­հա­կան հո­ղա­յին աշ­խա­տանք­նե­րի ժա­մա­նակ հատ­նա­բեր­վել են բնա­կե­լի տնե­րի, ինչ­պես նաև պա­րիսպ­նե­րի և ա­ռան­ձին կա­ռուց­վածք­նե­րի մնա­ցորդ­ներ, ո­րոնք հաս­տատ­վել են 1931 թ. ձեռ­նար­կած պե­ղում­նե­րի ժա­մա­նակ։ Այդ պե­ղում­նե­րի ար­դյուն­քում պարզ­վել է, որ Զվարթ­նո­ցի պա­րիսպն աշ­տա­րակ­ներ չի ու­նե­ցել։ Տա­ճա­րի հա­րավ-արևե­լյան կող­մում, մոտ կես կի­լո­մետր հե­ռա­վո­րու­թյան վրա, պա­րիսպն ու­նե­ցել է 4 մետր բաց­ված­քով մի մուտք՝ դե­պի ե­կե­ղե­ցին տա­նող ճա­նա­պար­հով։ Այդ ճա­նա­պար­հի կող­քե­րին ի հայտ են ե­կել ա­վե­լի նեղ կա­վա­կերտ պա­րիսպ­ներ, ո­րոնք ընդ­հա­նուր պարս­պի ներ­սում գտն­վող շեն­քե­րը բա­ժա­նել են թա­ղե­րի և վանք տա­նող ճա­նա­պարհն ան­ջա­տել բնա­կե­լի տնե­րից։
Ի դեպ տա­ճա­րը «Զվարթ­նոց» ան­վա­նել է միայն Սե­բեո­սը։ Մյուս բո­լոր պատ­միչ­նե­րի եր­կե­րում այն հայտ­նի է Վա­ղար­շա­պա­տի ս. Գրի­գոր ե­կե­ղե­ցի ան­վամբ՝ պայ­մա­նա­վոր­ված Գրի­գոր Լու­սա­վոր­չի մա­սունք­նե­րը Զվարթ­նոց բե­րե­լու և գմ­բե­թա­կիր չորս մույ­թե­րի տակ թա­ղե­լու պատ­մու­թյան հետ (ա­սում են՝ մա­սունք­նե­րը Զվարթ­նոց է տե­ղա­փո­խել իշ­խան Գրի­գոր Մա­մի­կո­նյա­նը)։ Ճար­տա­րա­պետ Կա­րո Ղա­ֆա­դա­րյա­նը կար­ծում է, որ այն մտա­ցա­ծին պատ­մու­թյուն է՝ տա­ճա­րի հե­ղի­նա­կու­թյունն ա­վե­լի բարձ­րաց­նե­լու և նրան ա­ռա­վել զո­րու­թյուն վե­րագ­րե­լու նպա­տա­կով, քա­նի որ այդ մա­սին ա­ռա­ջին ան­գամ գրել է պատ­մա­գիր Դրաս­խա­նա­կերտ­ցին, իսկ հե­տա­գա­յում այն կրկ­նել են Մով­սես Կա­ղան­կատ­վա­ցին և Վար­դան վար­դա­պե­տը, մինչ­դեռ ժա­մա­նա­կա­կից Սե­բեո­սը և Ղևոնդ Ե­րե­ցը, ո­րը գրել է ա­րաբ­նե­րի շր­ջա­նի պատ­մու­թյու­նը մինչև 788 թվա­կա­նը, այդ մա­սին ո­չինչ չեն հի­շա­տա­կել։ Բա­ցի այդ, պե­ղում­նե­րի ժա­մա­նակ Խա­չիկ վրդ. Դա­դյա­նը մինչև հիմ­քե­րի տա­կը քան­դել է Զվարթ­նո­ցի տա­ճա­րի հյու­սիս-արևմտյան մույ­թը՝ Լու­սա­վոր­չի ոս­կոր­նե­րը գտ­նե­լու հա­մար, սա­կայն ոս­կոր­ներ չի գտել, բայց փո­խա­րե­նը ոչն­չաց­րել է տա­ճա­րի չորս մույ­թե­րից մե­կը։ Բայց մի­գու­ցե ի­րո՞ք ա­վե­լի ուշ շր­ջա­նում Լու­սա­վոր­չի մա­սունք­ներն այս­տեղ են փո­խադ­րել և դրա­նով է պայ­մա­նա­վոր­ված տա­ճա­րի ան­վա­նա­փո­խու­թյու­նը, չէ՞ որ գրե­թե բո­լոր պատ­միչ­ներն էլ ծա­նոթ են ե­ղել Սե­բեո­սի պատ­մու­թյա­նը, բայց ինչ-ինչ պատ­ճա­ռով տա­ճա­րը ոչ թե Զվարթ­նոց, այլ Սբ Գրի­գոր են ան­վա­նել։
Տա­ճա­րի շի­նա­րա­րու­թյու­նը, սա­կայն, այն­քան էլ հարթ չի ըն­թա­ցել։ 650 թ. ա­րաբ­նե­րը նո­րից են ար­շա­վում Հա­յաս­տան և սկ­սում են աս­պա­տա­կել եր­կի­րը։ Թեո­դո­րոս Ռշ­տու­նին, հա­մոզ­վե­լով, որ բյու­զան­դա­կան զոր­քե­րի օգ­նու­թյու­նը զուտ ձևա­կան բնույթ է կրում, և ձգ­տե­լով ա­զա­տել հայ­րե­նի եր­կի­րը ա­րա­բա­կան հրո­սակ­նե­րից, խա­ղա­ղու­թյան դաշ­նա­գիր է կն­քում ա­րաբ­նե­րի հետ՝ Հա­յաս­տա­նի հա­մար հա­մե­մա­տա­բար ըն­դու­նե­լի պայ­ման­նե­րով, ին­չը սա­ռը ցն­ցու­ղի պես շան­թա­հա­րում է բյու­զան­դա­կան ար­քու­նի­քը։ Կոս­տան­դին կայս­րը նախ հոր­դոր­նե­րով, ա­պա սպառ­նա­լիք­նե­րով փոր­ձում է հա­յե­րին հետ պա­հել ա­րաբ­նե­րի հետ մեր­ձե­ցու­մից, սա­կայն Թեո­դո­րոս Ռշ­տու­նին իր կողմ­նա­կից նա­խա­րար­նե­րով (մոտ 40) հա­վա­տա­րիմ է մնում հայ-ա­րա­բա­կան պայ­մա­նագ­րին։ Կայս­րը սպա­րա­պե­տու­թյու­նից հա­նում է Ռշ­տու­նուն (Ռշ­տու­նին քաշ­վում է Աղ­թա­մար կղ­զի, ո­րը նրա կող­մից խիստ ամ­րաց­վել էր)՝ նշա­նա­կե­լով Մու­շեղ Մա­մի­կո­նյա­նին։ Ա­պա փոր­ձում է ռազ­մա­կան ու­ժով ծն­կի բե­րել ընդ­դի­մա­դիր նա­խա­րար­նե­րին և բազ­մա­հա­զա­րա­նոց բա­նա­կի գլուխ ան­ցած՝ շարժ­վում է դե­պի Հա­յաս­տան ու սկ­սում ա­վե­րել նրա արևմտյան գա­վառ­նե­րը։ Ներ­սես Տա­յե­ցին և հայ իշ­խան­նե­րը ըն­դա­ռաջ են գնում Կոս­տան­դի­նին և խնդ­րում են չպատ­ժել ի­րենց ու չա­վե­րել Հա­յաս­տա­նը։ Կայս­րը, հար­կավ, ո­րոշ խոս­տում­ներ ստա­նա­լով կա­թո­ղի­կո­սից և իշ­խան­նե­րից, ո­րոնց մա­սին Սե­բեո­սը ո­չինչ չի գրում, ար­ձա­կում է իր զոր­քի մեծ մա­սը և միայն քսան­հա­զա­րա­նոց բա­նա­կով մտ­նում է Դվին, իջևա­նում կա­թո­ղի­կո­սի տա­նը։ Կայս­րը թեև պա­հում է իր խոս­տու­մը և Դվի­նում կո­տո­րած չի կազ­մա­կեր­պում, բայց զգա­լով ի­րեն դրու­թյան տե­րը՝ փոր­ձում է օգտ­վել ի­րա­վի­ճա­կից և կյան­քի կո­չել հայ­կա­կան ե­կե­ղե­ցին բյու­զան­դա­կան ե­կե­ղե­ցու մեջ ձու­լե­լու ի­րենց վա­ղե­մի ե­րա­զան­քը և մի կի­րա­կի օր պար­զա­պես պա­հան­ջում է, որ հու­նա­կան ծե­սով պա­տա­րագ մա­տուց­վի Դվի­նի Սբ Գրի­գոր կա­թո­ղի­կե ե­կե­ղե­ցում և հա­յոց կա­թո­ղի­կոսն ու բո­լոր ե­պիս­կո­պոս­նե­րը հա­ղոր­դու­թյուն ըն­դու­նեն հո­ռոմ ե­րե­ցի ձեռ­քից՝ դրա­նով ա­պա­ցու­ցե­լով ի­րենց հա­վա­տար­մու­թյու­նը Բյու­զան­դիա­յին։ Պա­տա­րա­գի ժա­մա­նակ միա­սին հա­ղոր­դու­թյուն են ըն­դու­նում Կոս­տան­դին կայս­րը, Մու­շեղ սպա­րա­պե­տը, Ներ­սես հայ­րա­պե­տը և բո­լոր ե­պիս­կո­պոս­նե­րը. մի մա­սը՝ կա­մո­վին, իսկ մյու­սը՝ ա­կա­մա։ Այս­տեղ կարևորն այն է, որ Ներ­սե­սը հու­նա­կան ծե­սով հա­ղոր­դու­թյուն է ըն­դու­նում ոչ թե իր հա­մո­զում­նե­րից ել­նե­լով, այլ հա­մայն հա­յու­թյան մահ­վան եր­կյու­ղի տակ, և դրան մաս­նա­կից են լի­նում նաև բո­լոր ե­պիս­կո­պոս­նե­րը՝ մի բա­ցա­ռու­թյամբ։ Չէ՞ որ ե­թե հույ­նե­րի հետ հա­ղոր­դու­թյուն ըն­դու­նե­լը Ներ­սե­սի բա­րի կամ­քով լի­ներ, նա­խա­րա­րա­կան տնե­րի և գա­վառ­նե­րի ե­պիս­կո­պոս­ներր կա­րող էին չմիա­նալ նրան, ինչ­պես այդ տե­ղի ու­նե­ցավ Եզր կա­թո­ղի­կո­սի օ­րոք։ Պետք է պար­զա­պես տար­բե­րել Ներ­սե­սի կրո­նա­կան հա­յացք­նե­րը քա­ղա­քա­կան հա­յացք­նե­րից։ Ա­յո՛, Ներ­սես Տա­յե­ցին իր քա­ղա­քա­կան հա­յացք­նե­րով հու­նա­սեր էր, բյու­զան­դա­կան քա­ղա­քա­կան ազ­դե­ցու­թյան կողմ­նա­կից։ Նա գե­րա­դա­սում էր դաշ­նա­կից լի­նել Բյու­զան­դիա­յին և ոչ թե ա­րա­բա­կան խա­լի­ֆա­յու­թյա­նը։ Բայց որ նա Հա­յաս­տա­նի ինք­նու­րույ­նու­թյան ջերմ պաշտ­պան էր և չէր ու­զում, որ հա­յե­րը միա­ձուլ­վեն հույ­նե­րին, ա­պա­ցուց­վել է դեռ 648 թ. Դվի­նում գու­մար­ված ժո­ղո­վի ժա­մա­նակ, ո­րին ներ­կա էր նաև երկ­րի կա­ռա­վա­րիչ Թեո­դո­րոս Ռշ­տու­նին։ Այդ ժո­ղո­վի ժա­մա­նակ ժո­ղո­վա­կան­նե­րը, Ներ­սես Տա­յե­ցու գլ­խա­վո­րու­թյամբ, միա­ձայն մեր­ժում են Քաղ­կե­դո­նի հու­նա­կան դա­վա­նանքն ըն­դու­նե­լու հույ­նե­րի ա­ռա­ջար­կը և հա­վա­տո գիր կազ­մում հա­յոց ե­կե­ղե­ցու դա­վա­նան­քի վե­րա­բե­րյալ։ Եվ վեր­ջա­պես կայ­սեր հետ հա­ղորդ­վե­լը Հա­յոց ա­ռա­քե­լա­կան ե­կե­ղե­ցու կող­մից ար­գել­ված չէր։ Այն ի­րենց գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րով խիստ ա­ռար­կա­յա­կան էին դարձ­նում հույ­նե­րը՝ փոր­ձե­լով հա­ղորդ­վե­լուց հե­տո ու­ժով պար­տադ­րել ի­րենց սո­վո­րու­թյուն­նե­րը, ծե­սե­րը և դա­վա­նան­քը։ Բայց, ինչ­պես տես­նում ենք, Հա­յոց ե­կե­ղե­ցու ծե­սե­րում և սո­վո­րու­թյուն­նե­րում ո­չինչ չի փոխ­վում։ Իսկ Ներ­սե­սը, շատ լավ գի­տակ­ցե­լով այդ վտան­գը, իր հե­տա­գա գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րով ցույց է տա­լիս, որ Հա­յոց ե­կե­ղե­ցու դա­վա­նան­քի ջա­տա­գովն է։
Խն­դի­րը, սա­կայն, միայն դա­վա­նա­բա­նա­կան գու­նա­վո­րում չու­ներ. այն ա­վե­լի շատ քա­ղա­քա­կան էր։ Շու­տով Կոս­տանդ­նու­պոլ­սում խռո­վու­թյուն­ներ են սկս­վում, և կայս­րը ստիպ­ված է լի­նում ան­հա­պաղ հետ վե­րա­դառ­նալ՝ զոր­քե­րի հրա­մա­նա­տա­րու­թյու­նը հանձ­նե­լով Մո­րիա­նո­սին։ Եվ ա­րաբ­նե­րը, չնե­րե­լով հա­յե­րի բռ­նած դիր­քը, երկ­րից դուրս են քշում բյու­զան­դա­ցի­նե­րին, խզում են հա­յե­րի հետ կն­քած պայ­մա­նա­գի­րը և ա­վե­լի ուշ՝ 654 թ., «պատ­ժե­լու նպա­տա­կով», շուրջ 1775 մար­դու մա­հա­պատ­ժի են են­թար­կում։ Այլևս ելք չտես­նե­լով՝ Ներ­սես Գ Տա­յե­ցին ստիպ­ված է լի­նում ժա­մա­նա­կա­վո­րա­պես թող­նել քա­ղա­քա­կան աս­պա­րե­զը և հե­ռա­նալ Կոս­տանդ­նու­պո­լիս՝ հույս ու­նե­նա­լով ստա­նա­լու կայ­սեր ա­ջակ­ցու­թյունն ու օգ­նու­թյու­նը, սա­կայն հու­սա­խաբ լի­նե­լով՝ վե­րա­դառ­նում է իր ծնն­դա­վայր Իշ­խան գյուղ և այն­տեղ մնում շուրջ վեց տա­րի։
Այս­պի­սով, 654 թ. ա­րաբ­նե­րը վերս­տին գրա­վում են Դվի­նը և 1800 մար­դու պա­տանդ տա­նում։ Թեո­դո­րոս Ռշ­տու­նին, ո­րը ծանր հի­վան­դու­թյան պատ­ճա­ռով քաշ­վել էր Աղ­թա­մար կղ­զի, փոր­ձում է կր­կին հան­դի­պել ա­րաբ խա­լի­ֆա Մուա­վիա­յին և ինչ-որ ձևով վի­ճա­կը կար­գա­վո­րել, սա­կայն Դա­մաս­կո­սի ճա­նա­պար­հին մա­հա­նում է։
659 թ. Ներ­սե­սը, ով, ի դեպ, չէր հրա­ժար­վել ո՛չ հայ­րա­պե­տա­կան իշ­խա­նու­թյու­նից և ո՛չ էլ ի­րա­վունք­նե­րից, այլ պար­զա­պես ստիպ­ված էր ժա­մա­նա­կա­վո­րա­պես թող­նե­լու միայն քա­ղա­քա­կան աս­պա­րե­զը, քա­նի որ Ռշ­տու­նին և նրա կողմ­նա­կից­նե­րը խիստ զայ­րա­ցած էին նրա բռ­նած դիր­քից, Ռշ­տու­նու մա­հից հե­տո վե­րա­դառ­նում է Հա­յաս­տան։
Լու­սյա Ա­ՌԱ­ՔԵ­ԼՅԱՆ
Դիտվել է՝ 25269

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ

ԲեռնելԲեռնել

Ասում են...

. .

Տարածաշրջանային

Պետք է ճիշտ դիրքավորվել ու դիմանալ ևս որոշ ժամանակ՝ առանց թշնամուն կործանարար որևէ նոր զիջում կատարելու

Պետք է ճիշտ դիրքավորվել ու դիմանալ ևս որոշ ժամանակ՝ առանց թշնամուն կործանարար որևէ նոր զիջում կատարելու

Առաջիկայում Իրանի Իսլամական Հանրապետությունը դառնալու է միջուկային տերություն։ Այդ անխուսափելի զարգացումը շեշտակիորեն փոխելու է տարածաշրջանում տիրող աշխարհառազմավարական հաշվեկշիռը և ուժերի հարաբերակցությունը՝ հօգուտ Իրանի։ Հայաստանի Հանրապետությունը կարող է ստանալ կայուն և ապահով զարգացման առնվազն 10-20 տարի, քանի որ Իրանին պետք է լինելու ամրապնդել իր հյուսիսային սահմանների անվտանգությունն ու չեզոքացնել թուրանական սպառնալիքը։ Այս իրավիճակում Հայաստանն առանցքային դերակատարում և նշանակություն ունի։

Սոցցանցային գրառումներ

Մի շտապեք հետևություններ անել
Մի շտապեք հետևություններ անել

Բաժնի բոլոր նորությունները »

«Իրատես» թերթի արխիվից

Մեր կյան­քի հի­մերն ան­դունդ­ներն ըն­կան
Մեր կյան­քի հի­մերն ան­դունդ­ներն ըն­կան

Բաժնի բոլոր նորությունները »

Ծաղրանկարչի կսմիթ

«Ծո­վից ծով» Հա­յաս­տան խոս­տա­ցող իշ­խա­նա­վորն ու ծա­րավ հայը
«Ծո­վից ծով» Հա­յաս­տան խոս­տա­ցող իշ­խա­նա­վորն ու ծա­րավ հայը
2024 © Irates.am
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: Մեջբերումներ անելիս ակտիվ հղումը Irates.am-ին պարտադիր է: Կայքի հոդվածների մասնակի կամ ամբողջական հեռուստառադիոընթերցումն առանց Irates.am-ին հղման արգելվում է: Կայքում արտահայտված կարծիքները պարտադիր չէ, որ համընկնեն կայքի խմբագրության տեսակետին: Գովազդների բովանդակության համար կայքը պատասխանատվություն չի կրում: Էլեկտրոնային հասցե՝ info@irates.am
ԲաժանորդագրվելԳործընկերներՀետադարձ կապ
.