Բնության էքստրեմալության հիմնարար թեզը

Անկենդան բնության, կենդանական աշխարհի ու մարդկային հասարակության կյանքի

ներքին օրինաչափությունների բացահայտման գաղափարական հիմքը բնության
էքստրեմալության հիմնարար թեզն է:
Սա պարզապես նշանակում է, որ բնությունն իր բոլոր դրսևորումներում որևէ կոնկրետ
իմաստով ունի ամենա ամենա բնույթ, օրինակ, մարդը իր վարքային բոլոր դրսևորումներով
ձգտում է իր համար սուբյեկտիվորեն հասկացված ամենալավին:
Ֆիզիկայի հոյակապ շենքը կառուցված է նյութի շարժման ու կառուցվածքի
էքստրեմալության գաղափարի վրա՝ վարիացիոն սկզբունքների տեսքով:
Օրինակ, ցանկացած բնույթի մեխանիկական շարժումների մասին գիտությունը՝ մեխանիկան,
ամբողջությամբ կառուցված է ամենափոքր գործողության սկզբունքի հիման վրա: Նույնը՝
ֆիզիկայի մյուս ճյուղերում:
Նույնը մաթեմատիկական կենսաբանության ու մաթեմատիկական էկոնոմիկայի մեջ և
գիտության այլ ոլորտներում:
Շատ հետաքրքիր կիրառություններ ունի մարդկանց նվազագույն ջանքի նմանատիպ
սկզբունքը սոցիալական ոլորտում:
Այս սկզբունքը հայտնագործվել է ֆրանսիացի փիլիսոփա Guillaume Ferrero-ի կողմից
1894 թվին, բայց հանգամանորեն ուսումնասիրվել է ամերիկացի պրոֆեսոր Ցիպֆի կողմից
1949-ի իր ՛՛Մարդու վարքը և նվազագույն ջանքի սկզբունքը՛՛ գրքում:
Ըստ այդ սկզբունքի մարդը իր բոլոր գործողությունները կատարում է այնպես, որ տվյալ
նպատակին հասնի նվազագույն ջանքով:
Այս տեսությունն ունի բազմաթիվ կիրառություններ ամենատարբեր ոլորտներում և առաջին
հերթին մարդկանց հաղորդակցման և լեզվաբանության ոլորտում, որտեղ լեզվի էվոլյուցիան
կապվում է մարդկանց հաղորդակցվելու ժամանակ նվազագույն ջանք գործադրելու հետ:
2000-ականների սկզբում, բիզնես նպատակներով աշխատելով մարդկանց գործունեության
կազմակերպման ոլորտում, ես փորձեցի նվազագույն ջանքի սկզբունքի հիման վրա կառուցել
մարդու գործունեության և, մասնավորապես, աշխատանքային գործունեության
մաթեմատիկական տեսություն:
Հետագա ուսումնասիրությունները ցույց տվեցին, որ միայն այդ սկզբունքի հիման վրա
հնարավոր չէ բացատրել մարդկանց վարքը և նաև կենդանիների վարքը ու, դրանից բացի,
պարզվեց, որ նվազագույն ջանքի սկզբունքը ճիշտ է միայն այն ժամանակ, երբ ռիսկերը
փոքր են և մեծ կորուստների վտանգ չկա:
Այն դեպքերում, երբ ռիսկերը մեծ են, և մարդիկ, և կենդանիները գործում են նաև
պոտենցիալ կորուստները նվազագույնին հասցնելու տակտիկայով ու ստրատեգիայով:
Բայց բանից պարզվում է, որ ինչքան էլ ռիսկերը մեծանան, միևնույն է, ռիսկերի բոլոր
մակարդակներում մարդը գործում է նույն ջանքի նվազագույնի ձգտումով:
Այսինքն, մարդու և կենդանիների վարքը քանակապես կարելի է նկարագրել ու բացատրել
երկու սկզբունքների հիման վրա, այն է մի կողմից ջանքի մինիմումի և մյուս կողմից՝

սպասվող ռիսկերի ու կորուստների մինիմումի սկզբունքների ու դրանց միջև
կոմպրոմիսների հիման վրա:
Ավելին, պարզվում է, որ խոսքը ոչ թե ջանքի մինիմումի մասին է, այլ էներիգայի, որի
մասին՝ հաջորդիվ:

Պավել ԲԱՐՍԵՂՅԱՆ

Մեկնաբանություններ