«ԱՐԺԱՆԻ՞ ԷԻՆՔ ՄԱՐԻԱՄԻ ԱՐՑՈՒՆՔՆԵՐԻՆ…»

Օրերս Կոմիտասի անվան կամերային երաժշտության տանը հոգևոր երաժշտության երեկո էր` նվիրված Ռաֆայել Պապայանի հիշատակին: Հոգևոր երաժշտության պետական կենտրոնը ներկայացրեց 17-րդ դարի ավստրիացի անվանի կոմպոզիտոր Հայնրիխ Իգնաց Ֆրանց Բիբերի «15 միստերիա Մարիամ Աստվածածնի կյանքից» սոնատների շարքը: Համերգի գեղարվեստական ղեկավարն ու բանախոսը «Շարական» անսամբլի գեղարվեստական ղեկավար և դիրիժոր ԴԱՆԻԵԼ ԵՐԱԺԻՇՏՆ էր: Մենակատարներն էին Անահիտ Պապայանը (սոպրանո), Գոհար Դանիելյանը (ջութակ), «Շարական» անսամբլի մենակատար Ֆելիքս Հարությունյանը (ջութակ): Նվագակցում էին Թերեզա Ոսկանյանը (երգեհոն, կլավեսին), Սուսաննա Մուրադյանը (թավջութակ), Դավիթ Գրիգորյանը (ուդ):
Բիբերի սոնատները բաժանվում են երեք խմբի` ուրախության, տխրության և փառաբանության: Առաջին հնգյակը կատարվել է նախորդ համերգաշրջանում: Տխրության սոնատները («Մարիամի այցելությունը Եղիսաբեթին», «Հիսուսի ընծայումը», «Խաչի ճանապարհը», «Աստվածածնի վերափոխումը», «Հոգեգալուստ») երաժշտասեր հասարակությանը ներկայացվում էին առաջին անգամ: «15 միստերիան» ավարտվում է վերջաբանով` Պասակալիայով, որը Դանիել Երաժիշտը խոստացավ կատարել հաջորդ համերգաշրջանում: Հատկանշական է, որ Բիբերի Պասակալիան ազդել է Սեբաստիան Բախի ջութակի «Չակոնայի» վրա: Նրա երաժշտության ազդեցությունը նկատելի է նաև Մոցարտի արվեստում:
Բիբերը բազմաժանր կոմպոզիտոր է, հորինել է օպերաներ, բալետներ, հոգևոր երգեր, սերենադներ, սոնատներ և այլն: Անվանի կոմպոզիտորի կյանքի գործը համարվում է «15 միստերիա Մարիամ Աստվածածնի կյանքից» սոնատների շարքը, որն անվանում են նաև «Վարդարան», «Բիբլիական սոնետներ»: Բիբերի ժամանակաշրջանում Եվրոպայում մեծ դերակատարություն ուներ «Վարդարան» («Rozar») եղբայրությունը, որը հրատարակում էր «Վարդարան» անունը կրող աղոթագրքեր: Սոնետների վերնագրերն ըստ վարդարանի են, որովհետև այն կառուցվել է աղոթագրքի նմանությամբ և թարգմանվել է հնչյունների լեզվով: Յուրաքանչյուր սոնատից առաջ ընթերցվել է Աստվածաշնչի համապատասխան դրվագ: Դանիել Երաժիշտը նշում է, որ սա սովորական նվագ չէ, այլ աղոթք. «Բախը, Կոմիտասը, Բիբերը «երաժշտերեն» են քարոզել Հիսուսի վարդապետությունը: Այս սոնատներում Հիսուսի կյանքը չի տարանջատվում Մարիամ Աստվածածնի կյանքից: Այդ ժամանակաշրջանի կոմպոզիտորներին նաև անվանում էին հռետորներ, քարոզիչներ: Բիբերը սոնատներում փորձել է վավերագրական ճշտությամբ, որքան հնարավորություն է տալիս երաժշտությունը, թարգմանել Ավետարանի իրադարձությունները: Սոնատները հնչյունակերտ տաճար են, բազմամաս գործերում կա ճարտարապետական ամբողջականության խնդիր»: Երեկոյի ընթացքում երաժշտասերները ականատես եղան սոնետների և հայ հոգևոր երաժշտության ինքնատիպ զուգակցմանը: Հնչեցին միջնադարյան անհայտ հեղինակների տաղեր` նվիրված Աստվածածնին («Խնկի ծառի նման ես», «Ո՞Ւր ես, մայր իմ», «Վարանիմ ի մեղաց»): Երաժշտի խոսքով` այսպիսով ներդաշնակվում են արևմտյան և արևելյան մշակույթները, թեև կյանքում հնարավոր չէ այդ քաղաքակրթությունները հաշտեցնել: Խոսվեց նաև Բիբերի նորարարության մասին: «32-րդ սաղմոսում ասվում է` նոր երգ երգեցեք տիրոջը։ Բիբերը պետք է նոր երգ երգեր, ջութակի չորս լարերը արդյո՞ք բավական էին: Ո՛չ: Եվ նա ճեղքեց ու իր ժամանակի շրջանակներից վեր խոյացավ դեպի հավերժը: Բիբերին կարելի է համարել 17-րդ դարի Պագանինի: Նա օգտագործեց սկորդատուրա կոչվող հնարքը, որը բառացի նշանակում է լարից գցել: Ջութակի չորս լարերը տարբեր լարվածքի միջոցով ստանում էին տարբեր հնչյունաբույլեր, ակորդներ, կրկնակի հնչյուններ, երկնքի և երկրի միջև զրույց, տարբեր գործիքների երկխոսություն, մի ջութակով կարծես մի քանի ջութակ է հնչում»: «Ամենացնցող օրինակը,- գրում է ջութակահար Պավլո Բեզնոսյուկը,- 11-րդ սոնատում է: Ջութակի վերին երկու լարերը Բիբերը լարում է մեկ տոն ցած, այնուհետև միջին երկու լարերի տեղերը փոխում է, ինչի շնորհիվ լարակալի հետևում ստացվում է խաչ»:
«Ժամանակի ամենահիանալի կոմպոզիտոր»,- այսպես է գնահատել Բիբերին Պաուլ Հինդեմիտը: Իսկ Դանիել Երաժիշտը պատմեց մի ավանդույթի մասին, նշելով, որ վարդը Մարիամ Աստվածածնի խորհրդանիշն է, այն փշակալեց այն ժամանակ, երբ մարդը դրախտից վտարվեց: Իսկ ավանդույթն այսպիսին է: «Վանքում մի վանական վարդեր է աճեցնում, զարդարում վանքի մուտքը և խորանները: Վանքում աղոթում էին վարդարանի (ուլունքաշար) միջոցով` հերթով միմյանց փոխանցելով այն: Ավանդույթի համաձայն` այդ վարդարանը Մարիամ Աստվածածինն էր անձամբ նվիրել մի սրբի: Մի օր վանականը վարդերը խնամելիս կորցնում է այդ ուլունքաշարը, և վանահայրը նրան ապաշխարանքի համար պարտադրում է ամեն օր հիսուն վարդ պոկել: Նա արյունոտ մատներով պոկում էր վարդերը և երազում անփուշ վարդ աճեցնել: Մահից առաջ տեսիլքում հայտնվում է Մարիամ Աստվածածինը և նրան նվիրում անփուշ վարդ: Վանականի մահից հետո, նրան հաջորդողը պարտեզում գտնում է արմատներին փաթաթված ուլունքաշարը: Այդպես գոյանում է անփուշ վարդը»: Ի դեպ, վերջին տաղը, ավանդույթի համաձայն, մաեստրոն ղեկավարեց անփուշ վարդով: «Արդյոք պե՞տք էր, որ Հիսուսը մեզ համար խաչվեր, մենք արժանի՞ էինք Մարիամի արցունքներին», Նաբոկովի խոսքերը հիշեցրեց Դանիել Երաժիշտը:
Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Մեկնաբանություններ