«ԲԱՆԱԿՑԱՅԻՆ ԳՈՐԾԸՆԹԱՑԻ ՏԵՂԱՊՏՈՒՅՏԻ ՊԱՏՃԱՌԸ ԱԴՐԲԵՋԱՆԻ ԿՈՇՏ ԴԻՐՔՈՐՈՇՈՒՄՆ Է»

«Իրատես de facto»-ի հարցերին պատասխանում է ԱԺ ԲՀԿ խմբակցության քարտուղար ԱՐԱՄ ՍԱՖԱՐՅԱՆԸ
-ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահների հայտարարությունը, այցը տարածաշրջան, հոկտեմբերին նախատեսված ևս մեկ այցը, Աստանայում հանդիպումը. ինչո՞վ եք պայմանավորում այս ակտիվացումը ժամանակային կարճ հատվածում:
-Ակնհայտ էր, որ ամառային արձակուրդներից հետո ղարաբաղյան հարցի կարգավորման գործընթացներում դիվանագիտական աշխուժացում է լինելու, բոլորը սպասում են հոկտեմբերի վերջին Աստանայում ԵԱՀԿ գագաթաժողովին: Տարվա ընթացքում երկու իրադարձություն ուղղակիորեն առնչվում է ղարաբաղյան կարգավորմանը. Աստանայի ԵԱՀԿ գագաթաժողովը, որ արդեն 12 տարի չէր եղել և այդքան մեծ ընդմիջումից հետո կարևոր իրադարձություն է Վանկուվերից Վլադիվոստոկ տարածքի միասնական անվտանգության նոր ընկալման տեսակետից, և դարձյալ Աստանայում դեկտեմբերին կայանալիք ԵԱՀԿ արտաքին գործերի նախարարների խորհրդի նիստը, որտեղ պիտի գնահատական տրվի Մինսկի խմբի գործունեությանը: ՄԽ համանախագահների ակտիվացումն ուղղակիորեն կապված է Աստանայի գագաթաժողովի հետ: Կարծում եմ` նրանք փորձելու են պատրաստել մի փաստաթուղթ, որը, բոլոր վերապահումներով հանդերձ, կներկայացվի Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահներին: ՌԴ արտաքին գործերի նախարար Սերգեյ Լավրովը վերջերս հայտարարեց, որ ղարաբաղյան կարգավորման բանակցություններում կան մի քանի չհամաձայնեցված կետեր, մնացած կետերի շուրջ, կարծես, համաձայնություն ձեռք է բերվել, ուրեմն կարելի է ստորագրել համապատասխան փաստաթուղթ` արձանագրելով համաձայնության եկած կետերը և ուշադրություն հրավիրելով այն կետերին, որոնց շուրջ պետք է ձեռք բերել համաձայնություն: Սերգեյ Լավրովի հայտարարությունը, թվում է, ստվերում մնաց, բայց դա վկայում է, որ տարածաշրջանում իրական ամենամեծ ազդեցություն ունեցող միջնորդը` Ռուսաստանի Դաշնությունը, չի ուզում, որ բանակցություններն ընդհատվեն, և հավելյալ ջանքեր է գործադրելու մյուս համանախագահների հետ` բանակցային գործընթացն առաջ մղելու ուղղությամբ:
-Իսկ ի՞նչ վիճակում է բանակցային գործընթացը հիմա:
-Մադրիդյան նորացված սկզբունքներին Հայաստանը տվեց դրական պատասխան, և բացահայտվեց Ադրբեջանի ձգտումը` ղարաբաղյան խնդրի կարգավորման առաջընթացի բացակայության մեղքը Հայաստանի վրա գցելով, միջազգային հանրությանը փորձել Հայաստանը ներկայացնել որպես չպայմանավորվող երկիր: Բայց այդ ծրագիրը ձախողվեց: Ադրբեջանը շարունակում է խոսել առավելագույն պահանջների դիրքերից` Ղարաբաղը հետ բերելու, փախստականներին վերադարձնելու, բացառելով ԼՂՀ ինքնորոշման իրավունքի ճանաչումը։ Պարզ է, որ բանակցային գործընթացի տեղապտույտի պատճառը Ադրբեջանի կոշտ դիրքորոշումն է:
-Ի՞նչ է փոխվելու այս երկու ամսում, որ առաջընթացի հնարավորություն ստեղծվի:
-Կարծում եմ` առաջիկա երկու ամսում ականատես ենք լինելու ՄԽ համանախագահների մաքոքային աշխուժությանը և քարոզչական ակտիվացմանը: Ես չեմ հավատում, որ մոտակա երկու ամսում Ադրբեջանը հրաժարվի իր դիրքորոշումներից:
-ՄԽ աշխուժացումը ԵՄ-ի, ԱՄՆ-ի աշխուժացո՞ւմն է, թե՞ Ռուսաստանի:
-Ես կարծում եմ, որ այս գործընթացի վրա ներգործելու ամենամեծ լծակներն ունի Ռուսաստանը, դա ցույց տվեց նախագահ Մեդվեդևի այցը Հայաստան և Ադրբեջան: Այդ ազդեցությունը առավելագույնն է, բայց դեռ երկար տարիներ մենք չենք ունենալու Հարավային Կովկասում հետխորհրդային շրջանում ձևավորված ուժերի և շահերի բալանսի արմատական խախտում, պատճառ չեմ տեսնում, որ Ռուսաստանն առճակատման գնա Եվրամիության և ԱՄՆ-ի հետ: Ղարաբաղյան խնդրի կարգավորման 18 տարվա փորձը ցույց է տալիս, որ երբ միջնորդների տեսակետների միջև եղել են էական տարբերություններ, հայ-ադրբեջանական սահմանի վրա լարվածությունը մեծացել է, երկու երկրների ներքին գործընթացների վրա էլ զգացվել է բացասական ազդեցություն: Մեզ ձեռնտու է, որ Ռուսաստանը շարունակի համաձայնեցված հանդես գալ ԵՄ-ի և ԱՄՆ-ի հետ: Երբ ԵՄ-ն էլ իր հերթին արևելյան գործընկերության նախաձեռնությունն առաջ մղի, մի աչքով նայելու է Ռուսաստանին, որ այդ գործընթացները ներդաշնակ լինեն ԵՄ-Ռուսաստան հարաբերություններին:
-ՌԴ արտգործնախարարն իր հայտարարությամբ փակագծերն առանձնապես չբացեց, բայց չի բացառվում, որ երկու նախագահներին առաջարկվի ստորագրել մի տարբերակ, որտեղ արձանագրվում են տարածքների հանձնումը հայկական կողմից, որի դիմաց ադրբեջանական կողմը պարտավորություն չի ստանձնում ԼՂՀ կարգավիճակի ընդունման հարցում: Նման համաձայնագիր մեզ պե՞տք է։
-Ես կարծում եմ` ուժի մեջ են բոլոր կուսակցությունները ներկայացնող հայ քաղաքական մտքի այն մտահոգությունները, որ ԼՂՀ միջազգայնորեն ճանաչված անցումային վիճակը մինչև հանրաքվեն շատ աղոտ և անորոշ է, ավելին` հանրաքվեի մասին ձեռքբերված փխրուն համաձայնությունը տարընթերցման հնարավորություն ունի. հայերս մի բան ենք հասկանում, ադրբեջանցիները` այլ բան։
-...ընդ որում` իրար հակառակ:
-Այո, և գրեթե անհնար է այդ տեսակետների ներդաշնակեցումը: Եթե փաստաթուղթը ստեղծվեց, համաձայնեցված կետերը կարձանագրվեն, և՛ Հայաստանին, և՛ Ադրբեջանին ժամանակ է պետք` վերլուծելու, հասկանալու վիճակը: Ադրբեջանցիների հետ շփումից ակնհայտ է, որ խնդրի ու նրա լուծման նման գիտակցություն ու տեսլական ունեցող մարդկանց հետ անհնար է խոսել. նրանք մեզ հետ չեն բանակցում լուծում գտնելու համար, նրանք նախընտրում են քարոզչական պատերազմի լեզուն` փորձելով ճնշման ճանապարհով պարտադրել մեր երկրի, մեր հասարակության համար անընդունելի լուծում: Այն կետերում, որտեղ միջազգային հանրության հետ առարկություններ չունենք, մեզ ձեռնտու չէ հակառակվել: Հայաստանի պատմության մեջ այսօր ԵԱՀԿ-ում ունենք ամենանպաստավոր դիրքերը, և նույնիսկ վտանգ կա, որ հավասարակշռության հաստատման համար կարող են գնալ որոշակիորեն ադրբեջանամետ քայլերի, թեպետ այդ քայլերը բարոյականության և իրավունքի տեսակետից կլինեն անթույլատրելի: Այս վիճակը մեզ համար արտակարգ նպաստավոր է, եթե մենք ուզում ենք առաջ մղել ԼՂՀ ներկայացուցիչներին առայժմ ոչ ֆորմալ մակարդակներում ներկայացնելու խնդիրը, որը ծախսերի հետ է կապված: Եթե Հայաստանում ընդունվի որոշում լայն թափով առաջ մղելու ԼՂՀ ճանաչման խնդիրը, առայժմ փորձագիտական մակարդակով, կգտնենք գործընկեր համալսարաններ, վերլուծական կենտրոններ, հասարակական կազմակերպություններ ԱՄՆ-ում և ԵՄ երկրներում, կոնֆերանսների, սեմինարների, կլոր սեղանների քննարկումների միջոցով կփորձենք խնդիրն արծարծել:
-Եռանախագահների, միջազգային կառույցների` կոնֆլիկտի կողմերին ուղղված տարբեր հայտարարություններում անընդհատ հնչում են զսպվածության, ուժի չգործադրման կոչեր, բայց ոչ մի անգամ որոշակիորեն չի ֆիքսվում` ո՞վ է ուժ գործադրողը, ո՞վ է նախահարձակ լինողը: Հայաստանին նման կոչերով դիմելը ի՞նչ է նշանակում` մի դիմադրեք խրամատում, պաշտպանվեք մայրաքաղաքո՞ւմ:
-Միջնորդները ոչ մի անգամ չեն անվանել զինադադարի խախտման մեղավորին: Թերևս հակամարտող կողմերի միջև հավասարություն պահպանելու փորձ է արվում, բայց ինչ-որ պահի դա դառնում է արդեն անընդունելի:
-Կարծում եմ` այդ ինչ-որ պահը վաղուց է եկել:
-Վստահ եմ` մի օր մեր դեսպանը ԵԱՀԿ մշտական կոմիտեում դա կասի... Ես կարծում եմ` Ադրբեջանի մարտավարությունը հիմա հետևյալն է. իրենք էլ հասկանում են, որ հաղթական պատերազմի պատրաստ չեն, բայց և Ադրբեջանի իշխանությունն իր ժողովրդին միշտ տրամադրում է հայերի նկատմամբ հարատև թշնամանքի ու ատելության, աճող սերնդին դաստիարակում է հայերի ու Հայաստանի նկատմամբ ատելության ու անհանդուրժողականության ոգով:
-Ռամիլսաֆարովների սերունդը` ազգային ինքնահաստատման սինդրո՞մ...
-Կենցաղային մակարդակով հայատյացության զանգվածային աճի ենք հանդիպելու, դա լուրջ խնդիր է, որին պետք է պատրաստվել: Ադրբեջանցիների յուրաքանչյուր հարձակում հաստատում է` մենք ձեզ հետ պատերազմ չենք վարում, ամեն առավոտ, ժամը 6-ին նենգորեն խփելու ենք, երբ քնած լինեք...
-Հնարավոր համարո՞ւմ եք, որ այդ «փոքրիկ» ռազմական բախումները վերաճեն պատերազմի:
-Պատերազմի սպառնալիքը իրական է եղել զինադադարի 16 տարիներին գործնականում ամեն օր: ԵԱՀԿ գագաթաժողովի նախօրեին Ադրբեջանի սանձազերծած պատերազմը կնշանակի ձախողել միասնական և անբաժանելի անվտանգության մասին բոլոր պատկերացումները:
-Իսկ եթե Ադրբեջանն իր կարծիքով վարում է բլիցկրիգ` կարճ ու հաղթական պատերազմ, ու նո՞ր իրավիճակ է ստեղծում...
-Ես մի քանի օր առաջ եմ վերադարձել Ղարաբաղից, շփվել եմ սպայակազմի, շարքային զինվորների, բնակիչների հետ և հաստատ ասում եմ` Ադրբեջանի կողմից բլիցկրիգ անհնար է: Հնարավոր պատերազմը տևական, արյունահեղ և շատ ավելի մեծ ընդգրկումով ու ծախսատար հակամարտություն է լինելու: Չի կարելի 3 միլիոն բնակչություն ունեցող Հայաստանի Հանրապետությանը ստիպել հրաժարվել իր տարրական մարդկային իրավունքներից` Արցախի ժողովրդի` իր հայրենիքում իր ուզած ձևով ապրելու իրավունքից:
-Գյումրիի ռուսական ռազմաբազայի ժամկետի երկարացման համաձայնագրի ստորագրման փաստարկներից մեկն էլ Հայաստանի անվտանգության ապահովումն անվանվեց: Ռազմաբազան ունի՞ նման նշանակություն, թե՞ ռուսական ներկայությունն է երկարացվում տարածաշրջանում:
-Ստորագրվեց արձանագրություն, որով համաձայնագրի մեջ հոդված ավելացավ, որ Հայաստանում 102-րդ ռազմաբազան իրականացնում է ոչ միայն ՌԴ, այլև ՀՀ պաշտպանությունը: Սա այնքան մեծացրեց ռազմաբազայի կարգավիճակը ՀՀ անվտանգության համակարգում, որ տարընթերցման տեղ չի թողնում: ՈՒղղակի պետք է հասկանալ` մեզ հետ մինչև որտե՞ղ են ռուսները: Միջազգային իրավունքին տեղյակ մարդիկ այդ արձանագրությունը կարդում են հետևյալ կերպ. ՀՀ տարածքի վրա անպատիժ ագրեսիա չի կարող լինել:
-Իսկ ԼՂՀ-ի՞:
-ԼՂՀ հակամարտության գոտում հնարավոր պատերազմի մասին չեմ ուզում խոսել, որովհետև շարունակում եմ հավատալ, որ գերտերությունների շահը այս պահին տարածաշրջանում արյունահեղություն թույլ չի տա:
-Այսինքն` արձանագրությունն ընկալել ավելի շատ զսպո՞ղ գործոն:
-Այսօր ռուսական բազայի ներկայությունը երկու ֆունկցիա ունի` Թուրքիային հասկացնել, որ սա ռուսական շահերի տարածք է, և ինքը չի կարող ճնշման լեզվով խոսել Հայաստանի հետ` մեկ, և երկրորդ` Ադրբեջանին ցույց տալ, որ հայ-ռուսական ռազմական համագործակցությունը տարածաշրջանում անվտանգության, հավասարակշռության պահպանման կարևոր բաղկացուցիչն է:
-Ցանկացած նախագահ ընտրվում է որոշակի ժամկետով, որքանո՞վ է ռեալ, որ 4-5 տարով ընտրված մարդը կնքում է 40-50 տարով համաձայնագիր, ունի՞ նա դրա մանդատն ընտրողների կողմից...
-Հայ-ռուսական համաձայնագիրը միջազգային իրավունքի սովորական ակտ է: Մեր ստորագրությունն այդ համաձայնագրի տակ մեր հորդորն է գալիք սերունդներին` պահպանել հայ-ռուսական բարեկամությունը: Թե այդ հորդորը 10-20-30-40 տարի հետո ինչ ճակատագիր կունենա, ամեն սերունդ ինքն է որոշում:
-10-20-30-40 տարի այս ընթացքով` սոցիալ-տնտեսական այս պայմաններով կձգե՞նք:
-Ես հասկանում եմ Ձեր մտահոգությունը, գուցե հեգնանքը: Ես անընդհատ լինում եմ և՛ Ղարաբաղում, և՛ Հայաստանի մարզերում, հանդիպում եմ մարդկանց հետ: «Բարգավաճ Հայաստան» կուսակցության գրասենյակներ կան Հայաստանի 53 քաղաքներում ու մեծ բնակավայրերում: Մենք շատ լավ գիտենք, որ կան լուրջ պրոբլեմներ, սոցիալական լուրջ խնդիրներ, կա չդադարող արտագաղթ... Այս իրավիճակում կարևորվում է երկու հանգամանք` ժողովրդավարական, արդար կառավարման անհրաժեշտության գիտակցումը բոլորի կողմից և ազգային ոգու խնդիրը: Որտեղ մեր ոգին թելադրել է համաձայնեցված, համերաշխ գործողություններ, մենք միշտ հաղթել ենք, թեկուզ թվով մի քանի անգամ գերազանցող թշնամուն: Որտեղ մեր ոգին ենթակա է եղել ճղճիմ հաշիվների, մարդիկ գործել են պատեհապաշտական մղումներով, մենք պարտվել ենք մեզնից շատ ավելի փոքրաթիվ, թույլ թշնամուն: Մեզ հասարակական համերաշխության մթնոլորտ է պետք մեր հաղթանակներն ապահովելու համար:
-Տեսնում եք այդ համերաշխության ռեալ հիմքե՞ր:
-Ղարաբաղի հարցում տեսակետների ամբողջ գունապնակի պարագայում մենք քաղաքական առճակատում չունենք ոչ մի ուժի հետ, որովհետև բոլորս նույն կերպ ենք մտածում, տարբերությունները մանրամասների մեջ են: Կենսական հարցերի քննարկումը ցույց տվեց, որ մեր միտքը կարող է լինել հավաքական, և ընդդիմությունը կարող է սատարել իշխանությանը` առանց զիջելու սեփական համոզմունքները: Ըստ էության` հայ ընդդիմադիր քաղաքական միտքը սատարել է իշխանությանն արտաքին քաղաքականության հարցում, որը շատ մեծ ներդրում է միասնականության և համերաշխ հասարակության կայացման գործում: Դա պետք է գնահատել: Խնդիրը չէ` ո՞վ ո՞ւմ կոտրեց, խնդիրը` երբ մեծ նպատակ կա, ո՞վ ի՞նչ զիջեց:
-Իսկ եթե քննարկենք, թե ով ինչ արդյունքի հասա՞վ...
-Հայ-թուրքական երկխոսության հարցում մենք պարտված չենք, մենք եկանք այն եզրակացության, որ միակողմանի զիջումների չպիտի գնանք: Ղարաբաղյան հակամարտության հարցում էլ ընդդիմության քայլերը, օրինակ, ԼՂՀ իրավական ճանաչման մասին պահանջը, որ բերվել է խորհրդարան, որը ես չեմ ընդունում և դեմ եմ քվեարկելու, կառուցողական պահանջ է, որ մղում է իշխանությանը նոր քայլերի որոնումների: Քաղաքականությունը գործընթաց է, և արդյունքները հնարավոր չէ կիլոգրամներով չափել ու կիլոմետրերով հաշվել:
-ԱԺ ութերորդ նստաշրջանն է սկսվում, ի՞նչ կարևոր օրինագծեր կան շրջանառության մեջ:
-Պատասխանեմ իբրև մարդու իրավունքների և հանրային հարցերի հանձնաժողովի նախագահ. աննախադեպ աշխուժություն կա, լարված աշխատում ենք, սեպտեմբերի 23-ին էլ լսումներ ենք անցկացնելու եվրաինտեգրման հարցերի հանձնաժողովի հետ` հասարակական կազմակերպությունների մասին օրինագծի վերաբերյալ, նպատակ ունենալով հաշտեցնել անհաշտելի թվացող տեսակետները:
-Քաղաքական աշունը ինչպիսի՞ն կլինի:
-Աշխույժ և ոգևորված ու առանց առճակատման:
Զրուցեց Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ