«ՄԵՆՔ ՈՒՆԵՆՔ ԱԶԳԱՅԻՆ ՀԶՈՐ ԿՈՒԼՏՈՒՐԱ, ԲԱՅՑ ՉՈՒՆԵՆՔ ԷԼԵՄԵՆՏԱՐ ԿԵՆՑԱՂԱՅԻՆ ԿՈՒԼՏՈՒՐԱ»

«Իրավունքը de facto»-ի հարցերին պատասխանում է ՀՀ նախագահին կից Սևանա լճի հիմնահարցերի հանձնաժողովի նախագահ ՎԼԱԴԻՄԻՐ ՄՈՎՍԻՍՅԱՆԸ:
«ԼՃԻ ՄԱԿԱՐԴԱԿԸ ՄԻՆՉԵՎ 2031-Ը ԿՀԱՍՆԻ 1905 ՄԵՏՐԻ»
-Պարոն Մովսիսյան, Սևանա լճի բարձրացումը պետական ի՞նչ ծախսերի է հանգեցրել (ճանապարհներ, էլեկտրահաղորդման գծեր, գազատարներ): Այսօրվա դրությամբ որքա՞ն կոմունիկացիաներ են ապամոնտաժվել և վերականգնվել:
-Դրանք շատ կարևոր խնդիրներ են, որոնք իրենց հերթին բաժանվում են մի քանի խմբի: Շուրջ 2780-հեկտարանոց անտառները, որոնք արհեստական էին, ջրածածկվելու են, և դրանց մաքրման համար պահանջվում է 1 միլիարդ 400 միլիոն դրամ: 2009 թ. համար նախատեսվում էր մաքրել նշված ծավալից 600 հեկտարը` 257 մլն դրամի չափով: Այդ աշխատանքներն ընթանում են և դեկտեմբերին կավարտվեն: Նորույթն այստեղ այն է, որ, նախագահի հանձնարարականով, անտառահատումից գոյացող վառելափայտն անվճար տրվելու է մարզի զոհված ազատամարտիկներին և սոցիալապես անապահով ընտանիքներին։ Այդ գործընթացը հիմա ընթացքի մեջ է:
Երկրորդ կարևորագույն խնդիրը գազատարներն են, էլեկտրահաղորդման ցանցերը: Էլեկտրահաղորդման գծերը, մեր ունեցած տվյալներով, շուրջ 1018 կմ են, իսկ գազատարներն իրենց բոլոր կայաններով և ենթակայաններով` շուրջ 19 կիլոմետր: Այդ երկուսի տեղափոխման ծախսերը կկազմեն ավելի քան 3 մլրդ դրամ…
-Սկսվե՞լ են աշխատանքները, և ո՞ւմ միջոցներով են կատարվելու այդ գործողությունները:
-Շուտով սկսվելու են այդ աշխատանքները: Եթե անտառների մաքրումը պետք է արվեր պետբյուջեի հաշվին, ապա սա արվելու է «ՀայՌուսգազարդի» և Հայաստանի էլեկտրական բաշխիչ ցանցերի միջոցներով: Մյուս կարևոր խնդիրը ճանապարհներն են, որոնք այդ գործողությունների ժամանակ մնալու են ջրի տակ: Դրանցից շուրջ 2 կմ 100 մետրն այս տարի Լճաշենի հատվածում երեք մետրով բարձրացնելու ենք, որպեսզի հետագայում կարողանանք մնացած հարցերը նույնպես լուծել: Շուրջ 15 կմ ճանապարհ պետք է փոխադրվի (մոտ 30 տոկոս): Ափամերձ ճանապարհների մի մասն էլ պետք է ամրացվի, որ չողողվի ջրով:
Հաջորդ խնդիրը շենքերի ու շինությունների հետ է կապված: 1905 մետրից ներքև գտնվում է շուրջ 1967 շենք-շինություն, որոնցից 481-ն օրինական են, իսկ 1216-ը` ինքնակամ կառուցված: Այդ բոլոր շինությունների շուրջ 75 տոկոսը շարժական է: Ամենայն հավանականությամբ, լճի մակարդակը մինչև 2031 թվականը կբարձրանա մինչև այդ նիշը`1905 մետր:
-Այն, որ ցուցանիշն այդքան կբարձրանա, լավ է, սակայն խնդիրն այն է, որ, անշուշտ, կջրածածկվեն ափամերձ բնակավայրերը։ Ի՞նչ է արվելու այդ ուղղությամբ: Նկատենք, որ գոյություն ունի օրենքով սահմանված փոխհատուցման կարգ:
-Այն շինությունները, որոնք օրինական են, գրանցված, պետք է փոխհատուցվեն օրենքով սահմանված կարգով` դրանց արժեքի չափով: Ինքնակամ կառուցված շինությունների դեպքում այլ է հարցը։ Մենք առաջարկում ենք կնքել մի պայմանագիր, որի համաձայն նրա տերը պարտավոր է, ջուրը բարձրանալու դեպքում, քանդել իր ունեցվածքը` իր միջոցների հաշվին, մենք այդ պայմանագիրն առաջարկում ենք կնքել մինչև 2010 թ.։ Իսկ եթե նա չի համաձայնում այդպիսի պայմանագիր կնքելուն, ապա այդ շինությունը կարող է դառնալ պետության սեփականությունը, բայց հաշվի առնելով, որ տվյալ սեփականատերը կարող է լինել ՀՀ քաղաքացի, որը ծախսեր է կատարել և այլն, մենք պետականացման դեպքում էլ թույլատրում ենք բնակվել այդ տանը` վարձակալական հիմունքներով: Այդ դեպքում նա պետությանը պետք է մուծի մինիմալ գումար` բնակության համար, բայց եթե ջուրը հասնի այդ տանը, այն կամ պետք է տեղափոխվի կամ քանդվի առանց փոխհատուցման:
-«Արփա-Սևան» թունելի փլվածքների համար ևս նախատեսվել էին խոշոր հատկացումներ: Ի՞նչ աշխատանքներ են կատարվել այս տարվա ընթացքում:
-«Արփա-Սևան» թունելի երկարությունը 48, 2 կմ է։ Այդ հատվածի 3 կմ 600 մետրը վթարային վիճակում է գտնվում։ Դրանք հիմնականում հատակի և երեսարկի դեֆորմացված հատվածներն են: Նախագիծն արդեն կազմված է, արժեքի մասին ես իրավունք չունեմ նախօրոք խոսելու մինչև մրցույթի անցկացումը (անցկացվելու է շինարարական կազմակերպության ընտրություն), որը կլինի այս տարի: Բայց ծավալի չափը 3 կմ 600 մետր է: Արդեն շուրջ 1 մլրդ դրամի վերականգնողական աշխատանքներ ենք կատարել և, ամենայն հավանականությամբ, 5-6 տարվա ընթացքում կկատարենք բոլոր աշխատանքները:
-Ինչո՞ւ հինգ-վեց։
-Մենք կարող ենք երեք տարում էլ անել, բայց այդ դեպքում Սևան չենք կարող ջուր տեղափոխել: Աշխատելու ենք համատեղված գրաֆիկով: Վեցից-յոթ ամիս աշխատելու ենք թունելախորշում, իսկ այդ ժամանակահատվածում չի կարելի ջուր տեղափոխել: Մենք այս տարի այդ գրաֆիկով աշխատել ենք. և՛ Կեչուտի ջրամբարից, և՛ «Արփա-Սևանով» 170 մլն խորանարդ մետր ջուր է տեղափոխվել, սակայն նշենք, որ նախագծային հզորությունը 250-260 մլն է: Ավելի լավ է համատեղված աշխատել, քան Սևան ընդհանրապես ջուր չտեղափոխել:
«ԼԻՑԵՆԶԱՎՈՐՄԱՆ ԿԱՐԳԸ ԿՓՈԽՎԻ, ԻՍԿ ՁԿՆՈՐՍՈՒԹՅՈՒՆԸ ԿԴԱԴԱՐԵՑՎԻ ԵՐԵՔ-ՉՈՐՍ ՏԱՐՈՎ»
-Ինչպես հայտնի է, Սևանում տիրող անկանոն որսը հանգեցրեց ձկնապաշարի ահռելի կրճատման: Դրա ամենաառաջին պատճառներից մեկը արտոնագրային ձկնորսությունն է: Ի՞նչ միջոցներ են ձեռնարկվում Սևանի ձկնապաշարը վերականգնելու ուղղությամբ:
-Այդ խնդրի վերաբերյալ մենք մեր առաջարկներն արդեն ներկայացրել ենք նախագահին: Նա դրանք շուտով կվերանայի և կուղարկի կառավարության քննարկմանը: Մեր ներկայացրած առաջարկներն ութ բաժիններից են կազմված: Մենք կարծում ենք, որ կառավարությունը պետք է մշակի Սևանա լճի բնական պաշարների պահպանման, վերարտադրման, օգտագործման, բնականոն զարգացման համալիր ծրագիր` ներառելով ինչպես մարտավարությունը, այնպես էլ ռազմավարությունը: Ծրագրերի մասերից են ձկնային պաշարների վերականգնումը, պահպանությունը: Մեր առաջարկության մեջ կոնկրետ նշված է, որ պետք է վերանայվի լիցենզավորման կարգը: Պետք է երկարատև լիցենզավորում լինի, և այն մարդիկ, ովքեր չեն զբաղվում ձկպաշարների ավելացմամբ, ձկնորսությամբ զբաղվելու իրավունք ևս չպետք է ունենան: Այսինքն` լիցենզիա ունեցող մարդու պարտավորությունների մեջ են մտնելու ձկնապաշարների վերարտադրությունը, զարգացումը, ավելացումը, պահպանությունը, որսը և այլն: Լիցենզիայի մեջ պետք է լինեն համալիր պայմաններ, և դրանցից մեկը խախտելու դեպքում կդադարեցվի լիցենզիայի գործունեությունը:
Երկրորդ առաջարկը հետևյալն է. որպեսզի եղած ձկնային պաշարները կարողանան դառնալ սեռահասուն և սկսեն վերարտադրվել, մենք առաջարկում ենք 3-4 տարով ընդհանրապես արգելել ձկնորսությունը, բացի խեցգետնից և կարասից: Այդ առաջարկությունը, մեր կարծիքով, պետք է ընդունվի, եթե, իհարկե, ելնում ենք ձկնաբուծության շահերից:
«ՅՈՒՐԱՔԱՆՉՅՈՒՐ ԽԱԽՏՈՒՄ ԿՊԱՏԺՎԻ ՕՐԵՆՔՈՎ ՍԱՀՄԱՆՎԱԾ ԿԱՐԳՈՎ»
-Դուք ասացիք, որ թույլատրվում է խեցգետնի և կարասի որսը: Իսկ այսօր ձկան որսը կատարում են հատկապես այդ կարասի և խեցգետնի անվան տակ լիճ մտած մարդիկ: Ի՞նչ միջոցներ են կիրառվում դա կանխելու համար:
-Թերություններ մեր առաջարկություններում էլ կան… Կան դրանց պատճառները և, իհարկե, վերացման ուղղությունները: Դա առաջարկությունների մեծ փաթեթ է: «Սևան» ազգային պուրակը և բնապահպանության նախարարությունն այս խնդրում, իրոք, բացթողումներ ունեն: Ես վստահ եմ, որ լիցենզավորման նոր կարգը և աշխատանքային կազմակերպման նոր ձևն այստեղ կարող են կարգուկանոն հաստատել: Օրենքն ամեն կերպ էլ կարող են խախտել, հնար միշտ էլ կգտնվի: Բայց ուզում եմ իմանաք, որ այդ հարցերը մեր ֆունկցիաների մեջ չեն մտնում: Դա բնապահպանների գործն է, կարող եք դիմել կամ «Սևան» ազգային պուրակին, կամ բնապահպանության նախարարությանը: Մեր գործն այդ խնդրում միայն առաջարկներ մշակելն է, որպեսզի այդ գործընթացը կազմակերպվի և բարելավվի: Իսկ թե ինչպես են խախտում, չգիտեմ… Յուրաքանչյուր խախտում պետք է պատժվի օրենքով սահմանված կարգով:
-Պարոն Մովսիսյան, ձկնորսական քանի՞ բրիգադ է պայմանագիր կնքելու «Սևան» ազգային պուրակի հետ:
-Չեմ կարող ասել, դա արդեն մրցույթով պետք է պարզվի… Տեսնում եմ, որ ձեզ ավելի շատ ձկնորսությունն է հետաքրքրում: Դա մեր հանձնաժողովի գործունեության ընդամենը հինգ-վեց տոկոսն է։ Մենք ավելի կարևոր ու բարդ խնդիրներ ունենք, քան ձկնորսությունը։ Ես արդեն ասացի, թե այդ հարցերով Դուք ում պետք է դիմեք:
-Ամեն դեպքում, սրանք այնպիսի հարցեր են, որոնց, իմ համոզմամբ, Դուք քաջատեղյակ եք և իրավասու պատասխանելու, այլապես Ձեզ չէի անհանգստացնի իմ այցով… Կարծես, ինչ-որ բանից դժգո՞հ եք։
-Իսկ ինչի՞ց պետք է դժգոհ լինեմ, ամենևին… Դուք Ձեր աշխատանքն եք կատարում, ես` իմ: Շատ կասկածամիտ եք երևում: Եթե Ձեզ հետաքրքրում է, թե քանի մարդ է ձկնորսությամբ զբաղվում, կասեմ: Գեղարքունիքի մարզում, ըստ պաշտոնական տվյալների, 1760 մարդ զբաղվում է ձկնորսությամբ: Մենք այս 1760 հոգու շահերը չպետք է գերագնահատենք ձկնային վերարտադրության շահերից: Եվ եթե այս նոր լիցենզավորման կարգն ընդունվի, ապա վերոհիշյալ 1760 հոգին կընդգրկվի այդ լիցենզավորված միավորումների մեջ, կաշխատի կազմակերպված ու կլինի մեր ուշադրության կենտրոնում:
-Գեղարքունիքի մարզպետարանում անցկացրած արտագնա խորհրդակցության ժամանակ Դուք կարևորեցիք Սևանի, Գավառի, Լիճքի և Կարճաղբյուրի ձկնաբուծարանների վերագործարկման խնդիրը, որոնք սեփականաշնորհվել և մատնվել էին անգործության: Ի՞նչ է արվել և արվում այդ ուղղությամբ:
-Հիմնականում դրա հետ կապված աշխատանքներն անում է «Սևան» ազգային պուրակը` բնապահպանության նախարարության հետ: Այդ հարցերը պարունակում են լուրջ միջոցառումներ: Ես, արդեն ասացի, որ առաջարկությունում կա մի կետ, ըստ որի, լիցենզավորման նոր կարգի ընդունման դեպքում, ձկնաբուծության վերարտադրության կազմակերպմամբ պետք է զբաղվի միայն լիցենզիա ունեցողը: Միաժամանակ նա պետք է պատասխանատվություն կրի ձկնային պաշարների պահպանման, ավելացման և վերարտադրության կազմակերպման համար, որից հետո նոր իրավունք կունենա զբաղվելու ձկնորսությամբ: Մեր կողմից առաջ քաշվող այս առաջարկությունները կարող են ընդունվել կամ ամբողջությամբ, կամ մասամբ, կամ էլ մշակվել այլ կերպ: Մենք պետք է հաշվի նստենք նաև մյուսների կարծիքների հետ:
«ԱՂՏՈՏՈՂՆ ԷԼ ԵՆՔ ՄԵՆՔ, ԽՈՍՈՂՆ ԷԼ»
-Պարոն Մովսիսյան, Դուք միշտ սիրում եք կրկնել, որ Սևանը մեզ պետք է մաքուր վիճակում: Սակայն, ինչպես հայտնի է, Սևանի մաքրությանը սպառնում են ինչպես լիճ թափվող կեղտաջրերը, այնպես էլ ջրի տակ հայտնված անտառային տարածությունը։ Ի՞նչ է արվում այդ ուղղությամբ:
-Բազմիցս ասել եմ, նորից եմ ասում. եթե մենք ջրի մաքրությունը չենք ապահովում, լճի բարձրացումը դառնում է ինքնանպատակ, քանի որ մեր խնդիրը մաքուր, այլ ոչ թե տեխնիկական կամ ոռոգման ջուր ունենալն է: Դրա համար բարձրանալու անհրաժեշտությունը չկա: Մենք ունենք մի շարք միջոցառումներ, որոնք ուղղված են ջրի որակի բարելավմանը:
Առաջին` այս տարվանից սկսվել է Սևանի, Գավառի, Մարտունու, Վարդենիսի, Ջերմուկի կոյուղացանցերի վերականգնման ծրագիրը` շուրջ 4 մլն եվրո արժողությամբ, որը կավարտվի եկող տարվա դեկտեմբերին:
Երկրորդ` շուտով սկսվելու է Մարտունու, Գավառի և Վարդենիսի կայանների շինարարությունը, որը կավարտվի 2011 թ. օգոստոսին:
Երրորդ հարցն այն է, որ եկող տարվանից ձեռնամուխ ենք լինելու կենցաղային աղբի մաքրման, տեղափոխման և ուտիլիզացիայի խնդիրներին: Հաջորդը. Սևանի ավազանում կա ափամերձ 59 բնակավայր: Առաջիկայում պետք է լուծվեն այդ բնակավայրերի ջրամատակարարման, կոյուղավորման և մաքրման խնդիրները:
Ես մի անգամ ասել եմ, ինձնից նեղացել են: Բայց մի անգամ էլ պիտի ասեմ: Մենք ունենք ազգային հզոր կուլտուրա, բայց չունենք էլեմենտար կենցաղային կուլտուրա և չենք հետևում մեր կենցաղին: Թափթփողը, աղտոտողն էլ ենք մենք, խոսողն էլ։ Լավ կլինի, որ յուրաքանչյուրս կարողանա իր տնտեսական գործունեությունը չափավորել:
«ՋՐԻՑ ԲԱՑԻ, ՄԵՆՔ ՈՒՐԻՇ ԲՆԱԿԱՆ ՊԱՇԱՐ ՉՈՒՆԵՆՔ»
-Բարձրացող ջուրը նաև պիտի կառավարվի: Ի՞նչ ծրագրեր են մշակվում, որ այդ անգնահատելի հարստությունը ծառայի հայ ժողովրդի բարօրությանը:
-Ջրի մակարդակը վեց մետրով բարձրացնելու դեպքում կունենանք 8 մլրդ խորանարդ մետր ջուր, այսինքն` այդքան ջրի ռազմավարական պաշար: Այսօր հանրապետության 79 ջրամբարներում ընդամենը 1 մլրդ խորանարդ մետր ջուր կա: Եթե մենք ուզում ենք մի այլ տեղ 8 մլրդ խմ ջուր կուտակել, ապա պետք է կառուցենք 600 ջրամբար, որոնց արժեքը կկազմի 20 մլրդ դոլար: Մենք այդ ջուրը կարող ենք օգտագործել ի շահ մեր ժողովրդի: Երկու ուղղությամբ կուղղենք ջրի օգտագործումը։ Առաջին` էլեկտրաէներգիայի արտադրման, և երկրորդ` ոռոգման նպատակով: Երկրորդի դեպքում մենք կարող ենք բավականին ջուր բաց թողնել, լուծել պարենային անվտանգության խնդիրները: Մենք ուրիշ ռեսուրս չունենք: Այդ 8 մլրդ խմ ջուրը, ըստ իս, մեր հանրապետության կարևորագույն խնդիրներից է, որովհետև մենք ուրիշ բնական պաշար չունենք: Սա լուրջ խնդիր է: Ես չեմ կարծում, որ մարդիկ, ովքեր այս հարցում չունեն անձնական շահեր, պակաս հայրենասեր են, քան մենք: Եվ մեզնից յուրաքանչյուրն անձնական շահերը պետք է ստորադասի ազգային գերխնդրին։ Սևանում 8 մլրդ խմ ջուր ունենալը հսկայական ռազմավարական պաշար է և ուղղակիորեն առնչվում է մեր ժողովրդի ազգային անվտանգության խնդիրներին:
Հարցազրույցը վարեց Հասմիկ ՄՈՎՍԻՍՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ