Ովքեր են համշենցիները

Համշենահայերի մասին հասարակության ունեցած տեղեկությունները այնքան էլ ամբողջական չեն: Նրանց մասին առավել լիարժեք ինֆորմացիա հաղորդելու նպատակով պարբերաբար իրականացվում են հանդիպումներ, քննարկումներ Համշենի, համշենահայության, նրանց լեզվի, ծագման մասին: Նման մի հանդիպում էլ կազմակերպվել էր հունիսի 25-ին` արևմտահայոց հարցերի ուսումնասիրության կենտրոնում:
8-րդ դարում մոտ 10-հազարանոց հայերի մի խումբ` Շապուհ և Համամ Ամատունիների գլխավորությամբ, գաղթեց դեպի ներկայիս Համշենի տարածք և այստեղ հիմնեց կիսանկախ մի իշխանություն, որը Համամ Ամատունու անվամբ կոչվեց Համամաշեն, ապա կրճատ` Համշեն: Համշենահայերը խրոխտ, աշխատասեր ժողովուրդ են եղել: Համշենի իշխանությունը բավականին երկար ժամանակ կարողացել է պահպանել իր կիսանկախ գոյությունը: 17-րդ դարից սկսած Համշենում սկսվեցին բռնի թուրքացումն ու իսլամացումը:
Արևմտահայոց հարցերի ուսումնասիրության կենտրոնի թուրքերեն բաժնի վարիչ, պատմական գիտությունների թեկնածու ՄԵԼԻՆԵ ԱՆՈՒՄՅԱՆԸ նկատում է, որ Թուրքիայում բնակվող համշենցիներն առանձնահատուկ են իսլամացած և ծպտյալ հայերի շրջանում: Նրանց մի մասը հայախոս է, հաղորդակցվում է հայկական բարբառներից մեկով: Թուրքագետը նշում է, որ, բացի Թուրքիայից, առկա են համշենցիների խմբեր Միջին Ասիայում, Աբխազիայում, Ռուսաստանում: Հետխորհրդային շրջանում բնակվող համշենահայերը քրիստոնյա են, հայախոս և իրենց համարում են հայ: Ինչ վերաբերում է Թուրքիայի համշենցիներին, ապա նրանց մի մասն ընդունում է իր հայկական ծագումը, մյուս մասը` ոչ: Թուրքագետը նկատում է, որ այս հարցում համշենցիները, թերևս, մեղավոր չեն, քանի որ տարիներ շարունակ թուրքական պատմագրությունը նրանց մեջ արմատացրել է այն գաղափարը, թե իբր համշենցիները թուրքական ցեղի մի տեսակ են, և նրանց համար դժվար է միանգամից կարծրատիպերը հաղթահարել: Այնուամենայնիվ, վերջին տասնամյակում որոշ տեղաշարժեր նկատվում են: Համացանցի, հաղորդակցման միջոցների զարգացման, հայ գիտնականների ուսումնասիրությունների ու այցելությունների շնորհիվ համշենցիները տեղեկանում են իրենց ծագման մասին: Համշենական մշակույթը իր պարերով, երգերով որևէ աղերս չունի իսլամական մշակույթի հետ: Համշենական որոշ համայնքներ նշում են հայկական ազգային տոները, մասնավորապես` Վարդավառը:
2011 թ. հիմնվել է Համշենի մշակույթի պահպանման «Հատիկ» միությունը: Գլխավոր կենտրոնակայանը Ստամբուլում է, ունի մասնաճյուղեր Անկարայում, Խոպայում: Միության անդամների շրջանում նույնպես տարաձայնություն կա ազգային պատկանելության վերաբերյալ: Մի մասն ընդունում է իր հայկական ծագումը, մյուսը` ոչ:
Թուրքագետը նշում է, որ համշենցիները, ինչպես նաև Թուրքիայի մյուս ազգային փոքրամասնությունները որոշակիորեն արհամարհված են, նրանց դժվարությամբ են բարձր պաշտոններ տալիս: Սակայն ներկայում Եվրամիությանը Թուրքիայի անդամակցության շրջանակներում որոշակի ազատություններ և իրավունքներ (հիմնականում ձևական) շնորհվում են: Այնուամենայնիվ, այսօր համշենցիները սկսել են բարձրաձայնել իրենց իրավունքները, խոսել մշակույթի պահպանման մասին:

Լիլիթ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• «451° ըստ Ֆարենհայթի»
• ՈՒրիշ տեղ չկա՞ր
• «24 ժամ ե­ղել ենք տար­բեր զեն­քե­րի հրե­տա­կոծ­ման տակ»
• «Ադր­բե­ջա­նը, Թուր­քիան ու ֆոս­ֆո­րա­յին զենքն Ադր­բե­ջա­նին մա­տա­կա­րա­րող­նե­րը պետք է պա­տաս­խան տան դա­տա­րա­նի ա­ռաջ»
• «Մեր բո­լո­րի ճա­կա­տա­գի­րը սահ­մա­նին կանգ­նած հայ զին­վո­րա­կա­նի ձեռ­քում է»
• Կա­րե­նին անհ­նար էր չհար­գել, նույ­նիսկ հա­կա­ռա­կորդ­նե­րը նրան ըն­դու­նում էին որ­պես լե­գենդ, որ­պես ժայռ, որ­պես հե­ղի­նա­կու­թ­յուն
• Եկե­ղե­ցին գո­յութ­յուն ու­նի 2000 տա­րի և գո­նե ա­ռա­ջի­կա 2000 տար­վա հա­մար պետք է ա­պա­հո­վի ե­կող սե­րունդ­նե­րի հոգևոր կա­րիք­նե­րը
• «Լճա­շեն­ցի­նե­րի միա­վոր­ման» դռ­նե­րը բաց են բո­լոր լճա­շեն­ցի­նե­րի առջև
• «Ար­տա­կարգ դրու­թ­յու­նը կանց­նի, բայց բո­լոր ծնող­նե­րի, ա­շա­կերտ­նե­րի, ու­սու­ցիչ­նե­րի հա­մար կմ­նա մի շատ լավ նո­րա­մու­ծու­թ­յուն՝ հե­ռա­վար ու­սու­ցու­մը»
• «ՌԴ-ն կա­րող է գնալ հա­րա­բե­րու­թ­յուն­նե­րի վատ­թա­րաց­ման ճա­նա­պար­հով, ե­թե Թուր­քիան շա­րու­նա­կի ազ­դե­ցու­թ­յան գո­տին ընդ­լայ­նե­լու քա­ղա­քա­կա­նու­թ­յու­նը»
• «Ռա­յա­նէյր»-ը հա­տուկ սպա­սար­կում է ի­րա­կա­նաց­նում
• Յա­կուտս­կի հայ­կա­կան կի­րակ­նօ­ր­յա դպ­րո­ցի սա­նե­րը նշե­ցին Ա­մա­նո­րը
• «Հա­յաս­տա­նը եր­գող ժայ­ռե­րի եր­կիր է, և ես ե­րա­զանք ու­նեմ նվա­գելու այդ ժայ­ռե­րի մեջ»
• Նպա­տա­կը դիր­քա­պահ զին­վո­րի անվ­տան­գու­թ­յունն է
• «Ադր­բե­ջա­նում պետք է տե­ղի ու­նե­նա հա­մա­կար­գա­յին փո­փո­խու­թ­յուն, որ­պես­զի կա­ռու­ցո­ղա­կան երկ­խո­սու­թ­յուն ակն­կա­լենք»
• Յակուտսկի հայերն ակտիվ մասնակցություն են ունենում եկեղեցական բոլոր տոներին
• Ստամբուլում հաղթանակ է տարել ընդդիմությունը. ի՞նչ կանի Էրդողանը
• Քրիստոնեական և հոգևոր գիտելիքների ճիշտ ուղղորդում դասընթացի միջոցով
• «Ինձ համար Արամ Իլյիչը սրբություն է»
• «ԱԳՆ-ն պետք է ավելի շատ կենտրոնանա հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման, քան Ցեղասպանության ճանաչման խնդրի վրա»

Մեկնաբանություններ