«Ինձ երբեք պատվեր չեն տվել. երևի մտածել են` չեմ կարողանա կատարել, չեմ ցանկանա լինել խամաճիկ»

«ԵԹԵ ՄՐՑԱՆԱԿ, ԱՊԱ ՆՈԲԵԼՅԱՆ»
Իբրև օրենք` լրագրողները հարցազրույցներ վերցնում են, չեն տալիս: Բայց մի՞թե կանոնները խախտելու համար չեն, և հետո` իրականում, ոչ ոք լրագրողից լավ չգիտի իր տված հարցերի պատասխանները, հետո ի՞նչ, որ նա անընդհատ հարցեր է տալիս... Դա ընդամենը բխում է խաղի կանոններից: Շուրջ 14 տարի աշխատելով «Առավոտում»` ՄԱՐԳԱՐԻՏ ԵՍԱՅԱՆԸ դա լավ գիտի:
-Ո՞վ ես դու` քո կարծիքով:
-Ես ես եմ:
-Ի՞նչ է նշանակում` ես ես եմ:
-Ամեն մարդ իր մասին իրավունք ունի ասելու` ես ես եմ, հասկացեք` ոնց ուզում եք:
-Այսինքն` որոշակի տարիքի ու դիրքի հասած մարդ, որ իր տարիքի ու դիրքի բարձունքից կարող է ասել` կյանքը կայացել է կամ չի կայացել, կամ...
-Տարիքը կամ դիրքը բոլորովին կապ չունեն: Թոռնիկս շուտով 2 տարեկան կդառնա. որ հարցնում եմ` դու ո՞վ ես, ասում է` ես: Տարիքը, փորձառությունը, խելքը, միտքը, կենսագրությունը կապ չունեն, մարդն իրեն կամ զգում է, կամ չի զգում:
-Ի՞նչը ստիպեց ընտրել լրագրությունն իբրև կյանքի գործ:
-Ես չեմ ընտրել լրագրությունն իբրև կյանքի գործ, լրագրությունն է ինձ ընտրել: Ես չեմ երազել լրագրող լինել, ուղղակի ստացվեց դեպքերի բերումով: Ես ընդունվել էի համալսարանի բանասիրական ֆակուլտետ:
-Մանկուց երազում էիր ուսուցի՞չ դառնալ:
-Բոլորովին, ինձ թվում էր` ես լավ դերասանուհի եմ դառնալու, բայց ավանդական հայ ընտանիքի դուստր եմ ու... ընտանեկան խորհուրդը որոշեց, որ աղջկա համար ամենաճիշտը Սովետական Հայաստանում բանասիրությունն է, 80-ական թվերն էին: Եվ ընդունվեցի բանասիրական ֆակուլտետ, 3-րդ կուրսից ուսումը պիտի մասնագիտական բաժանմունքներում շարունակեինք, մինչև ես գլխի ընկա` ժուռնալիստիկայի ու գրականագիտության տեղերը բոլոր աչքաբաց ուսանողները զբաղեցրել էին, ինձ նման մի 10-12 հոգի կային, մեզ համար բացեցին թարգմանական բաժին, և մենք ավարտեցինք Երևանի պետական համալսարանի բանասիրական ֆակուլտետի թարգմանական բաժինը:
-Թարգմանիչ լինելով` ինքդ քեզ համար պարզե՞լ ես` ի՛նչ է լրագրությունը:
-Իմ ընկալմամբ` լրագրությունն ամենապատասխանատու մասնագիտությունն է, որովհետև մարդկանց տեղեկություններ է տալիս, իսկ այդ տեղեկությունը մարդկանց կյանքը, հասարակության կյանքը կարող է գլխիվայր շուռ տալ: Լրագրողը պիտի իմանա` ինչ է անում և ինչի համար, հանուն ինչի:
-Դու գիտե՞ս հանուն ինչի ես գրում:
-Ես իմ գործն անում եմ, որ էս երկիրը կարգին երկիր դառնա, որ այս հողի վրա, որտեղ իմ ծնողներն ու իմ երեխաներն են ապրում, ու իմ թոռները պիտի ապրեն, արժանապատվություն ունեցող հասարակություն մեծանա: Չգիտեմ` որքան է հաջողվում: Կարծում եմ` գրեթե չի հաջողվում, կամ գուցե տեղ-տեղ հաջողվում է: Անձամբ իմ լրագրությունը դրականի, լավի, հույսի լրագրություն է: Ես երբեք չեմ եղել սենսացիոն լրագրող, չեմ էլ ձգտում սենսացիաների, ես կյանքում էլ սենսացիաներ չեմ սիրում, սիրում եմ հանգիստ, խաղաղ վիճակներ, առավոտներն արթնանալ, օրվա գործն անել և եթե օրվա վերջում կարողանում եմ տուն գնալ ու ինձնից գոհ լինել, որ արել եմ, ինչ պետք էր, ոչ մեկին չեմ «քլնգել», չեմ փնովել, ոչ մեկի մասին կեղծ, չստուգված տեղեկատվություն չեմ փոխանցել հասարակությանը, ուրեմն ես այդ օրը ճիշտ եմ ապրել:
-ՈՒնենո՞ւմ ես այն զգացողությունը, որ եթե դո՛ւ դա չանեիր, ոչ ոք չէր անի:
-Ո՛չ, ես իմ շրջապատի մասին շատ լավ կարծիք ունեմ, կարծում եմ` ուրիշներն էլ են նույն մղումով աշխատում, եթե հակառակը մտածեմ, պիտի գնամ տուն ու բոլոր դռները փակեմ:
-Դա ինքնախաբեություն չէ՞:
-Լավատեսությունն ինքնախաբեություն չէ: Եթե ես իմ լավատեսությունը կորցնեմ, դու քոնը կորցնես, ի՞նչ կլինի: Այդ լավատեսությունն ինձ համար անուն ունի, և նրա անունը սեր է: Ես չեմ կարող կորցնել սերն իմ երկրի, իմ ժողովրդի, հասարակության, ընկերների նկատմամբ: Եթե Աստված սեր է, ես սիրով եմ առաջնորդվում: Իմ ամենօրյա աշխատանքը պիտի սիրուց ծնվի: Ընթերցողին այս ամենը կարող է թվալ վերացական, բայց երբ մեզնից ամեն մեկը թեկուզ կարճ ժամանակ ունենա իր հոգու մեջ նայելու, ինքն իր հետ մենակ մնալու, իր բոլոր ձախորդություններով, դժբախտություններով, ձեռքբերումներով, ուրախություններով, կհասկանա, որ ամեն ինչ գալիս-հասնում է նույն կետին, և դա սերն է:
-Ինչպե՞ս ես քո կյանքում զուգահեռում այդ անպարագիծ լավատեսությունն ու անհրաժեշտ իրատեսությունը:
-Կարծում եմ` այդ հարցում ինքս ինձ մի քիչ խաբում եմ, ինքս ինձ համոզում եմ, ինքս ինձ հետ կռվում եմ:
-Երբևէ չե՞ս մտածել, որ լրագրությունն այն ամեն ինչը չէ, որտեղ քեզ կարող ես արտահայտել որպես անհատականություն:
-Մտածել եմ, մտածում եմ, առաջ ավելի շատ էի մտածում... Բայց լրագրությունը նման է խաչի, գուցե բոլո՞ր մասնագիտություններն են այդպես: Դու չես կարող քո խաչը թողնել: Դու լրագրող ես նաև տանը, փողոցում, ոչ միայն քո գրասեղանի առաջ, ոչ միայն այն պահին, երբ խմբագրիդ հետ ճշտում ես գրելիքդ, քաղաքական այս ու այն գործչի հետ հարցազրույց ես անում, իրադարձություն ես լուսաբանում: Դու լրագրող ես` նույնիսկ երբ չես ուզում լինել լրագրող: ՈՒզես թե չուզես, ինչ-որ մեկը մեջդ համառ նստած է, ամեն ինչին ու ամենքին նայում է լրագրողի հայացքով: Ճիշտ է, ոչ միշտ է գրում այն, ինչ տեսնում է կամ գիտի: Ես սիրում եմ կատակով ասել` եթե իմ իմացածի մեկ տոկոսը գրեմ, և եթե յուրաքանչյուր լրագրող իր իմացածի մեկ տոկոսը գրի կամ հրապարակի, հեղափոխությունը կլինի ինքնըստինքյան, և դա կլինի իրական հեղափոխություն:
-Մտքովդ չի՞ անցել, որ ժամանակն է այդ ամենը սովորեցնելու նրանց, ովքեր գալիս են «քո նվիրական ոտնահետքերով», քո գործն անելու:
-Ինձ թվում է, որ ժուռնալիստիկան հնարավոր չէ սովորել կամ սովորեցնել: Դա մարդու տեսակ է, մարդու վիճակ է, խառնվածք: Մենք հիանալի լրագրողներ ունենք, որ մասնագիտությամբ լրագրող չեն, իսկ եթե նկատի ունես, որ այնքան երկար եմ ժուռնալիստիկայի մեջ, որ ժամանակն է գործս փոխել, գուցե:
-Ես նկատի ունեմ` ոչ թե դու փոխվես, այլ նրանց փոխես` սովորեցնելով այն, ինչ ինքդ գիտես:
-Հա, երևի ես դա վատ չեմ անի, մի քանի անգամ առիթներ եղել են, ընկերներս հրավիրել են տարբեր բուհերում ուսանողների հետ հանդիպման, հետո ասել են, որ ուսանողներն ինձ սիրեցին, նորից են ուզում հանդիպել: ՈՒնեմ այդպիսի միտք` մտնել լսարան և խոսել ոչ թե սովորեցնելու համար, այլ զրուցելու: Թե այդ զրույցներից ով ինչ կսովորի, դա արդեն անհատական գործ է:
-Իբրև լրագրող ի՞նչ չէիր անի:
-Աստծո պատվիրանները չէի խախտի:
-Այո՞, կո՞ւռք էլ չէիր ստեղծի:
-Բացարձակ, մարդը պիտի իրականության մեջ ապրի ու իրական մարդկանց հետ: Մարդկությունը շատ կուռքեր է ունեցել, որոնց հետո նույն «սիրով» շրխկոցով փշրել է:
-Ոչ պատվանդան բարձրացնելը, ոչ շրխկոցով գցելը ճիշտ չէր: Հետո ի՞նչ:
-Ճիշտը հարաբերական է: Ճիշտն ու սխալը ես ու դու չենք որոշում: Մենք պիտի փորձենք ապրել մեր կյանքը հնարավորինս քիչ սխալվելով:
-«Առավոտ» ե՞րբ եկար:
-1996-ի ապրիլին: Երկու տեղ եմ աշխատել ընդամենը` երկուսն էլ Արշակունյաց 2 հասցեում` «Պիոներ կանչ», հետո` «Առավոտ»: Այդ ընթացքում, զուգահեռ, երկու տարուց ավելի աշխատել եմ նաև «Ազատություն» ռադիոկայանում: Բայց դա ժամանակավոր «սեր» էր: Իմ մշտական սերն «Առավոտն» է: Մտել եմ այդ շենքն ու մինչև հիմա դուրս չեմ եկել: Սովետական ժամանակներից մնացած և օրը հարյուր անգամ վերանորոգվող հին վերելակով 1983 թվականից վերև-ներքև եմ անում այդ շենքում: Ղարաբաղյան շարժման տարիներին ես հպարտ էի, որ աշխատում եմ «Պիոներ կանչում», որն այդ տարիներին հասցրեց դառնալ «Կանչ»: Այդ ընթացքում հասցրի երեք երեխաների մայր դառնալ: Հետո, երևի, հասկացա, որ «Պիոներ կանչի» համար մեծացել եմ: Արամ Աբրահամյանին հեռուստացույցով շատ էի տեսել. այն տարիներին «Դեմ առ դեմ» հաղորդումն էր վարում, անձամբ ծանոթ չէի, ուղղակի գնացի խմբագրություն ու ասացի` «Ձեր թերթում ուզում եմ աշխատել»: Անկեղծ ասած, «Առավոտ» առանձնապես չէի էլ կարդացել, տանը երեխաներիս էի մեծացնում, չունեցած աշխատանքով, չունեցած հաց ու ջրով, ամուսնուս հետ երեք երեխա էի մեծացնում: 96-ին, երբ երկիրը մի քիչ կարգավորվել էր, մտածեցի, որ արժե` իմ կյանքի մասին էլ մտածեմ: Արամ Աբրահամյանն աչքի պոչով նայեց ինձ ու հարցրեց. «Գրել գիտե՞ս»: Իսկ ես այդ ժամանակ «Կանչի» դպրոցական բաժնի վարիչն էի, այսինքն` սովետական ժուռնալիստիկայի «շկոլան» անցել էի, ու ինձ արդեն նույնիսկ բաժնի վարիչի պաշտոն էին տվել: Ասացի` «Քիչ-միչ գրում եմ»: Ասաց` «Գրի, տեսնեմ ոնց ես գրում»։ Մի ամիս հետո դարձա աշխատող:
-Ի՞նչ է հիմա «Առավոտը» քեզ համար:
-Ես սիրում եմ «Առավոտը»:
-Մերկապարանոց է: Ի՞նչ է «Առավոտը»` սովորությո՞ւն, մոլորությո՞ւն, բնավորությո՞ւն, աշխատավա՞րձ:
-«Առավոտն» ինձ ազատություն է տվել, ես ունեմ երկու «անձնական տարածք», եթե այդպես կարող եմ անվանել` իմ տունն ու իմ աշխատատեղը, «Առավոտում» ես ունեմ իմ առավոտը, որը սիրում եմ, որն իմ կյանքի անբաժանելի մասն է: Ես շնորհակալ եմ «Առավոտին», պատկերացնո՞ւմ ես` սովետական ժուռնալիստիկա անցած մարդը հայտնվում է անկախ մի թերթում` ունենալով Արամ Աբրահամյանի պես խմբագիր` մարդ, որ երբեք քեզ որևէ բան չի պարտադրում, չի ասում` այս բառը, այս տողն ինչո՞ւ գրեցիր կամ ինչո՞ւ այսպես գրեցիր: Եթե աշխատում ես իր թերթում, ուրեմն վստահում է քեզ, ուրեմն քո գրածը ճիշտ է, ուրեմն դու կարծում ես, որ այդպես պիտի լինի: Ահա այդ վստահության համար ես սիրում եմ իմ գործը: Սովետական կուսակցականացված կաղապարից հետո «Առավոտում» հայտնվեցի ազատ տարածության մեջ ու առաջին պահին շփոթվել էի: Կյանքում մի քանի բաներ կան, որոնցից ես անասելի հաճույք եմ զգում, և մեկը «Առավոտն» է:
-Կա մի շատ հին ու համարյա մոռացված հասկացություն` ստորագրության պատիվ, ոմանց համար` անմիտ ու անիմաստ: Ո՞նց կբացատրեիր:
-Լրագրողական կենսագրությանս ընթացքում տարբեր թերթերից, ամսագրերից, պատահել է, խնդրել են ինչ-որ բան գրել, բայց ոչ իմ անուն-ազգանունով: Մի երկու անգամ փորձեցի, բայց տեսա, որ չեմ կարողանում: Ինձ ոչ ոք դա չի ասել, բայց ես մտածում եմ, որ եթե աշխատում եմ «Առավոտում», «Մարգարիտ Եսայան» անուն-ազգանունը պիտի լինի «Առավոտում»... Նույնիսկ եթե իմ անուն-ազգանունը չկա նյութի տակ, ես մնում եմ ես: Անուն-ազգանունն ուղղակի հեղինակի տարբերանշան չէ, դա նաև այն նյութն է, որ դու գրում ես: Եթե նյութում դու կաս, դա է անուն-ազգանունը ու դա է ստորագրության պատիվը:
-Դափնիների կարիք զգո՞ւմ ես:
-Ես շատ դափնիներ ունեմ: Անհամեստ չհնչի, բայց անկողմնակալ լրագրող լինելն արդեն դափնի է, իսկ իմ ընկերները և իմ ընթերցողներն ինձ հենց այդպիսին էլ համարում են:
-«Պատվերը կատարված է, սպասեք շքանշանների» իրավիճակը քո կյանքում եղե՞լ է:
-Ո՛չ, ինձ երբեք պատվեր չեն տվել. երևի մտածել են` չեմ կարողանա կատարել, չեմ ցանկանա լինել խամաճիկ, կամ` ես փողի կարիք չունեմ: Չգիտեմ, ի՞նչ են մտածել, բայց նրանք, ովքեր պատվիրատու են, իրենց պատվեր կատարողներին լավ են ճանաչում: Ես այդ շարքում չկամ:
-Ինչպե՞ս ես վերաբերվում այն փաստին, որ լրագրողներին մրցանակներ են տալիս: Ճի՞շտ է դա սկզբունքորեն, որպես երևույթ, գնահատական:
-Ես կարծում եմ` շատ ծիծաղելի վիճակ կստեղծվի, եթե որևէ լրագրողի տան ժողովրդական կամ վաստակավոր լրագրողի կոչում: Լրագրողը պիտի վեր լինի կոչումից, շրջանակված մրցանակից, լրագրողն արդեն մրցանակ է, արդեն քո բախտը բերել է` քեզ տրված է մարդկանց տեղեկություն հաղորդելու հնարավորությունը: Դա է ամենամեծ մրցանակը: Եթե մրցանակ, ապա Նոբելյան:
-Գրածներիդ մեջ եղե՞լ է ամենա-ամենա-ամենան...
-Չէ, չէ, դա հետո եմ գրելու: Օրաթերթում ամենա-ամենան գրելը զուտ ֆիզիկապես հնարավոր չէ, դու ունես թերթում քո տարածքը, որ պարտավոր ես լրացնել, քո լուսաբանման դաշտը` շատ կոնկրետ մարդկանցով ու իրադարձություններով: Այդ ամենը կլանում է քո ողջ օրը:
-Լրագրող և քաղաքականություն` համատեղելի՞ են, լրագրողը պե՞տք է կուսակցական լինի:
-Բացարձակ ոչ: Կուսակցություն ասվածն ամենաանկապ բանն է, որ երբևէ հնարվել է, ինչպե՞ս կարող է մարդն ինքն իրեն կամովին դնել կաղապարի մեջ` դու այս գաղափարախոսությունն ես կրում, դու էլ` այս: Նման է հավսար-զգաստի: Ես նախընտրում եմ ազատ դիրքը:
-Կուսակցությունն ու ճշմարտությունը համատեղելի չե՞ն:
-Այսքան տարի տեսնում ենք, չէ՞, կուսակցություններն ինչով են զբաղված` իրենց շահով: Նրանց ծրագրի առաջին կամ երկրորդ կետն իշխանության գալն է, էլ ի՞նչ գաղափարախոսություն: Բայց և փորձում եմ հասկանալ կուսակցականներին. մարդիկ դրսևորվելու, պաշտոն ստանալու ուրիշ հնար չունեն:
-Իսկ երբ լրագրողը մտնում է քաղաքականությո՞ւն...
-Նա այլևս լրագրող չէ, թող դառնա քաղաքական գործիչ, դա իր ընտրությունն է: Նշանակում է` իր հոգու, մտքի մեջ շատ կարևոր փոփոխություններ են տեղի ունեցել, նա դառնում է այն մարդկանցից մեկը, ում քննադատում էր:
Գուցե կտրուկ հնչի, բայց չեմ ընդունում նաև, երբ լրագրողը քաղաքականության մաս է դառնում, այդտեղ ինքը վերջանում է: Գնահատական տալը մեր գործը չէ, ընթերցողի գործն է:
-Լրագրողը սեփական կարծիքի իրավունք չունի՞:
-ՈՒնի, թող վերլուծական հոդված գրի, բայց երբ ես լուսաբանում եմ որևէ միջոցառում, ես չպիտի ներկայացնեմ սեփական կարծիք, իմ համակրանքներն ու հակակրանքները չպիտի հրամցնեմ ընթերցողին:
-Լրագրողը սովորաբար ընկալվում է որպես մարդ, որը չունի անձնական կյանք ու ոտքից գլուխ կարիերայի մեջ է։ Դու ինչպե՞ս ես համատեղում հանրապետության առաջատար թերթերից մեկի առաջատար լրագրողի կարիերան, ծանրաբեռնված ընտանիքը` ծնողներ, ամուսին, երեք երեխաներ, թոռնիկ` իրենց հոգսերով ու խնամքի անհրաժեշտությամբ:
-Վազքով: Շնչակտուր, գուցե կարող է թվալ, որ եթե վազեվազ ես անում ու շնչակտուր, ուրեմն լավ չես անում, այդպես չէ: Ես գուցե համեստ չեմ, բայց, մաքսիմալիստ եմ` եթե ինչ-որ բան անում եմ, լավ եմ անում, որակով ու բարեխիղճ: Փառք Աստծո, ունեմ շատ լավ ընտանիք, եթե աշխատանքում ինչ-որ բանի հասել եմ, առաջին հերթին իմ ընտանիքի շնորհիվ, իմ ծնողների, իմ ամուսնու և իմ երեխաների:
Լավ։ Ստացվեց Օսկարի մրցանակաբաշխություն։ Այս թեման թողնենք, և քանի որ զգում եմ, որ հարցազրույցդ ավարտվում է, վերջում մի բան էլ քեզ ասեմ: Տարիներ շարունակ կարդում եմ քո հարցազրույցները, և քո առաջին հարցը, որ տալիս ես բոլորին` «Ո՞վ եք Դուք` ըստ Ձեզ», ամեն անգամ ինձ զարմացնում է` էդ ի՞նչ հարց է, իբր, որ մարդուն տալիս ես: Միշտ մտածել եմ` ինձ հարցնեն` տակից դուրս չեմ գա...
-Ես ունեմ ոչ միայն առաջին, այլև վերջին հարցի հեղինակային իրավունք` Ձեր հարցն ինձ:
-Վերջն ի՞նչ է լինելու:
-Մեր կյանքում մի հարյուր անգամ այդ վերջն ապրում ենք` գլխի չընկնելով, ու երբ գլխի ենք ընկնում, լինում է վերջը:

Իհարկե, այսքանը չէր մեր խոսակցությունը, ամենազիլ հարցերն ու անենաթույն պատասխանները միշտ «կադրից դուրս» են մնում: Եվ հենց այդ պատճառով էլ ո՛չ Մարգարիտ Եսայանին, ո՛չ ինձ Նոբելյան մրցանակ չեն տա, բայց, ինչպես ասում են, «պքպ վպ ՉպփպՐ», նրա լավագույն հոդվածն ու իմ լավագույն հարցազրույցը դեռ գրվելու են:
Զրույցը վարեց Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ