Բացօթյա՞, թե՞ բացօդյա

Հարցը վերաբերում է այս բառերի գործածության ոլորտներին. արդյո՞ք երկուսն էլ ճիշտ են, եթե՝ այո, ապա ո՞ր բառը ե՞րբ է գործածվում:
Նախ տեսնենք, թե ինչ են ասում այս մասին մեր հին ու նոր բառարանները:
Ռուբեն Ղազարյանի «Գրաբարի բառարանում» կարդում ենք. «Բացօթեայ - բացօդյա բառը այդ բառարանում չկա, որից կարելի է ենթադրել, թե գրաբարում չկար բացօդյա ձևը»: Սակայն այդպես չեն կարծել «Հայկազյան բառարանի» հեղինակները (այդ մասին՝ քիչ հետո):
Հրաչյա Աճառյանի «Արմատականում» կարդում ենք, որ բացօթեայ բառի արմատն է օթ, այսինքն՝ «գիշերը մի տեղ անցկացնելը, գիշերելը, օթևանելը»: Այնուհետև շարունակում է. «Կա և սխալ գրչությամբ՝ բացօդեայ, իբր թե օդ բառից, որ և այժմ բավական ընդհանրացել է տգետների մոտ»: Այսինքն՝ Աճառյանը մերժում է բացօդյա բառը: Հիշեցնենք, որ դա 20-րդ դարի 30-ական թվականներին էր: Ժամանակագրորեն դրանից մի հարյուր տարի հետ գնանք, դեպի 1837 թվական, երբ լույս տեսավ «Նոր բառգիրք հայկազեան լեզուի» կոթողային աշխատությունը:
Այնտեղ «բացօթյա» բառահոդվածում բերված օրինակներից մեկում կարդում ենք. «Ո՞Ւր արդեօք օթեւանեալ իցես, որդեակ, ի փողոցի՞, թե՞ ի բացօթեայ (կամ բացօդեայ)»: Այս օրինակից երևում է, որ Մխիթարյաններին ծանոթ էր բառի «բացօդեայ» գրությունը, ընդ որում, բառը գործածվել է «բաց երկնքի տակ գիշերելու, օթևանելու» առումով: Սա շատ կարևոր է հետագա շարադրանքի համար:
Ստեփանոս Մալխասյանցը 1944 թվականին լույս տեսած իր «Հայերեն բացատրական բառարանում» ընդգրկել է երկու բառն էլ, գրելով. «Բացօդեայ - (արմատն է օդ) բաց օդում, բաց երկնքի տակ: Բացօդեայ ճաշ, պարապմունք»: Բերում է նաև օրինակ. «Հիւանդ երեխաների հետ բացօդեայ են պարապում»: ՈՒշադրություն դարձնենք, որ այստեղ գիշերելու, օթևանելու մասին խոսք չկա, այլ միայն՝ բաց օդում ճաշելու, պարապելու, հավաքվելու: «Բացօթեայ - (արմատն է «օթ»), բաց տեղ, բաց երկնքի տակ գիշերող»: Այսինքն` գիշերելու, օթևանելու դեպքում արդեն պետք է կիրառվի «բացօթեայ» բառը (ըստ Ստ. Մալխասյանցի): 1974 թվականին լույս տեսած «Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարանում» կարդում ենք. «Բացօդյա - Բացօդյա զբոսանք, բացօդյա խաղալ»: Դարձյալ գիշերելու, օթևանելու մասին խոսք չկա: Իսկ բացօթյա-ի դիմաց կարդում ենք. «բաց երկնքի տակ», որը ոչինչ չի ավելացնում արդեն ասվածներին:
1976 թվականին լույս տեսած «Արդի հայերենի բացատրական բառարանում» Էդուարդ Աղայանը գրում է. «Բացօդյա - Բացօթյա»: Իսկ բացօթյա բառը բացատրում է այսպես. «բաց օդում, բաց երկնքի տակ»:
Ի՞նչ կարելի է եզրակացնել:
«Բացօդյա» բառը սկզբում հայերենի բառապաշարում չի եղել: Հետո մուտք է գործել բառապաշար, բայց որոշակի իմաստով: Եթե խոսքը վերաբերում է բաց երկնքի տակ գիշերելուն, օթևանելուն, ապա գործածվում է «բացօթյա» բառը, իսկ բաց օդում, բաց տեղում, բաց երկնքի տակ պառկելու, խաղալու, հավաքվելու, խնջույք անելու դեպքում գործածվում է «բացօդյա» բառը:

Վաչագան Ա. ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Մեկնաբանություններ