Այո՛, եթե մանկավարժ լինեի, և եթե արգո Կարենը օմբուդսմեն ուսաներ ինձ մոտ, նրան 5 կնշանակեի` «քաղաքացիական անհնազանդությունը 3-րդ հանրապետությունում» առարկայից։ Ահավասիկ մարդը անդրադառնում է Կոմայգում տիրող իրավիճակին։ Թերևս մեջբերումներ կատարենք, արժե. «Կոմայգում պարբերաբար զբաղվում են պոռնկությամբ, ինչպես նաև ունենում սեռական հարաբերություններ հենց մանկական այգու տարածքում»։ Սա որպես նախաբան։ Այնուհետև տիար օմբուդսմենը հաղթական առաջ է քայլում. «Նման այլասերվածությունը անհրաժեշտ է վերացնել, քանի որ այն ոչ միայն անբարոյական է, այլև անօրինական։

Սոս Սարգսյանը կյանքից հեռացավ վերջերս, երբ մեր երկրում անորոշ, գաղջ մթնոլորտ է: Երբ խառնաշփոթ իրականությունը նսեմացնում է ցանկացած նախաձեռնություն, խամրում հույս, հավատ, երազանք… Սոս Սարգսյանն այս մթնոլորտին ընդդիմացավ: Նրա խոսքը, միտքը կարծես սթափեցնող լիցքեր էին: Սոս Սարգսյանը պատահական մարդ չէր` հայ բեմարվեստի վերջին նահապետն էր: Ընդունված ավանդույթ է. կարեկցանքի, երախտիքի խոսքեր ասել կյանքից հեռացած երախտավորի մասին, շեշտել նրա արժանիքներն ու մնայուն գործերը: Նրա սթափեցնող ու զգաստացնող խոհերն ու ցանկությունները քիչ չէին: Մեկի իրականացումը ժամանակավրեպ չէ, որի մասին ցանկանում եմ հիշատակել:

Ամեն բան ընթանում է յուր տրամաբանական հունով։ Զի էն գլխից մեր գլուխներն ու ոտքերը փոխատեղվեցին, և մինչ օրս ոտքերը մեր մտորում են, մեր գլուխները՝ քայլում։ Խոսքը երկրիս մասին է, երրորդ հանրապետության դարդ ու ցավի մասին։ Մի խոսքով, օրն էր կիրակի, թիվն էր 13, տոնն էր հմայիչ-գրգռիչ-հայհոյիչ։

Կարելի է պատկերացնել մոսկվացի հայերի անհանգստությունը արվարձանային Բիրյուլյովոյում ռուս երիտասարդի աղմկահարույց սպանության կապակցությամբ` միայն թե հայ չլինի մարդասպանը։ Բարոյապես շատ թանկ նստեց բեռնատարի վարորդ Հրաչյա Հարությունյանի անվան հետ կապված հակահայկական հիստերիան։ Եվ հազիվ թե չարախնդության առիթ դառնար այն պարագան, որ կասկածվող հանցագործը ադրբեջանցի է։ Ադրբեջանցին, վրացին, հայը, հյուսիսկովկասցին սկսել են ընդհանրանալ ռուսի աչքում։ Մանավանդ նման ողբերգական միջադեպերից հետո։

Ես` որպես հայ մտավորական, մտահոգված եմ, որ մեր օրերում` 21-րդ դարում, կան մարդիկ, ովքեր մտածում են ճիշտ և ճիշտ 20-րդ դարի կյորիսեցի Արթին պապի նման, որ հենց ցարը կարդա նամակը, կհրամայի իսկույն Եգոր Ադամովին բանտից ազատել և հասցնել իր հորը: Որպեսզի խոսքս լինի հակիրճ, դուրս զգացմունքների բնագավառից և մեջբերումներ չկատարեմ Բալայանի ծավալուն դասախոսությունից, կասեմ հետևյալը։

Մաքսային միությանը Հայաստանի անդամակցության հարցը շարունակում է մնալ ներքաղաքական բանավեճի կարևորագույն առարկաներից մեկը: Սեպտեմբերի 3-ին նախագահ Սերժ Սարգսյանի հայտարարությունը միայն չտեղեկացված կամ գործընթացների տրամաբանությանը ոչ այնքան լավ ծանոթ գործիչների համար կարող էր «պարզ երկնքում ամպրոպի» արդյունք ունենալ, քանզի ի սկզբանե պարզ էր, որ Հայաստանը, ունենալով անվտանգության չլուծված խնդիրներ, Արևմուտքի հետ կսերտացնի հարաբերություններն այնքանով, որքանով չի հակասի ռուսական տարածաշրջանային շահերին: Հուզականությունն ու սպասումները դնելով մի կողմ, այնուամենայնիվ, պետք է նշել, որ Հայաստանը կարողացավ պահպանել աշխարհաքաղաքական ստատուս քվոն և հնարավորություն ունի նոր որակի հարաբերություններ կառուցելու ինչպես ՌԴ-ի, այնպես էլ Արևմուտքի հետ:

Այո՜, բարեկամներ, պետությունը, հանձին քաղաքապետարանի և հանրապետության մշակույթի նախարարության, անզոր է կանխելու մեծաքսակի ավազակաբարո ոտնձգությունը քաղաքակրթական օջախ «Փակ շուկայի» հանդեպ, երբ Թուրքիայի քաղաքացիները բռնախեղել են Հրազդանի կիրճը և բետոնակուռ մի հրեշապատում են կերտում` փակելով հանճարեղ Փարաջանովի տուն-թանգարանի լույսն ու արևը, երբ սփյուռքահայ մեծաքսակը «Զվարթնոց» օդանավակայանի հրաշակերտ շինությունն է փորձում փլուզել (և սա անում է ապշեցուցիչ անհոգությամբ), երբ հայկազյան-արիական էթնոսի տաղանդավոր շառավիղները տարագրվում են` ապավինելով ազգակործան «Որտեղ հաց, այնտեղ էլ կաց» ասույթին, իսկ երկրում փթթում է աղանդավորաց գարշահոտ գլխաքանակը։

Ես և ընտանիքիս անդամները, նաև բարեկամներից, ընկերներից շատերը, նախագահական ընտրություններում քվեարկել ենք նախագահի թեկնածու Րաֆֆի Հովհաննիսյանի օգտին, նկատի ունենալով, որ վերջինս, լինելով հայրենասեր, ժողովրդավար, ազնիվ անձնավորություն, կկարողանա որոշ քաղաքական, տնտեսական, իրավական, ժողովրդավարական բարեփոխումներ կատարել երկրում:

Հայաստան-Ռուսաստան հարաբերությունների ծիրում եղել են, կան և կլինեն թե դրական, թե բացասական երևույթներ: Անցյալում իրենց թողած բնորոշ ազդեցությամբ դրանք բախտորոշ ու ճակատագրական են եղել հայ ժողովրդի համար՝ լավ ու վատ հետևանքներով: Նպաստավոր և հայօգուտ իրադարձություններում մենք չենք հապաղել դրանց դրդապատճառները բացատրել «եղբայրական մեծ ժողովրդի» առանձնահատուկ ջերմ վերաբերմունքով՝ հանդեպ հայ ժողովրդի, իսկ հակառակ դեպքերում մեր մեջ արթնացել է հինավուրց ազգ լինելու ինքնագնահատանքի պարծենկոտ սինդրոմն ու հարայ-հրոցով քննադատել ենք «ռուսական շովինիզմն» ու ընդվզել ենք «ռուսական սապոգի» ճնշման դեմ:

«Սևանա լիճը Հայաստանի բնության հրաշալիքներից և հայ ժողովրդի ազգային խորհրդանիշերից է, որն ունի հանրապետական և տարածաշրջանային բացառիկ նշանակություն»։ Պատվելի իմ ընթերցողներ, դուք վերոնշյալին ծանո՞թ էիք։ Հարկավ, զի այն Սևանա լճի մասին օրենքի ներածության հրովարտակն է` դեյուրե ազգանպաստ, դեֆակտո` ազգադավ։ Ինչո՞ւ։ Ահավասիկ, օրենքը վավերացված է 2001-ի դեկտեմբերի 27-ին (ՀՕ-276), իսկ խեցգետինների տիրակալությունը հաստատվեց «Գեղամա գեղեցկուհու» վճիտ ջրերում 2002-ին։ Սևանը, առհասարակ, 3-րդ հանրապետության գոյամարտի պերճախոս վկայագիրն է։