«Ազգերը փրկուած են միշտ խելագար քիչերու ձեռքով»

Մենք կը գրենք այն քիչերուն համար, որ չեն վախնար սրբազան խելագարութիւններէ անգամ` ապրելու համար աւելի երկար` քան թուրքը:
Առնուազն անոնց, որ զինւորի մը մահը կը նախընտրեն թոքախտաւորի մը մահէն:
Ազգերը փրկուած են միշտ խելագար քիչերու ձեռքով:
Եւ հայ ազգը զուրկ չէ սրբազան խելագար քիչերէ, որովհետեւ անապատի աւազի չափ շատ են աւազացած նահատակները:
.
Մեր մանուկ աչքերով տեսանք դիակներու կոյտերը, մեր թաթիկներով թաղեցինք մեր հայերու մեռելները ու մեր կեանքը եղաւ որբի եւ հայ որբի կեանքը:

.
Թուրքը ֆէսով թէ գլխարկով, շալվարով թէ տափատով, շէրիաթով թէ զուիցերիական օրէնքներով, արաբերէն թէ լատինական տառերով… նոյն թուրքն է` ոճրագործ եւ հայակեր: Ո՛չ միայն նոյնն է, այլ աւելի նրբացած, լրբացած ու համայնակուլ:

.
Ռուսիա անկախութիւնը կը խեղդէ, Թուրքիա` հայութիւնը:

.
Մեր տկար ըլլալը մենք ալ գիտենք, մեզմէ աւելի ուրիշներն ալ գիտեն: Իսկ տկարին բարեկամութիւնը թշնամի է հենց այդ տկարին: Ամբողջ աշխարհ գիտէ, բացի մենէ:

.
Բռնութիւններու տակ Հայ Ազգը անշուշտ օր մը պիտի ունենար իր արտայայտութիւնը` թոթափելու համար իր վրայ դրուած լուծը: Ինձ համար, սակայն, կարելի չէ գուշակել, թէ ե՞րբ պիտի գար այդ օրը կամ ի՞նչը պիտի ըլլար այդ արտայայտութեան եղանակը, եթէ թրքական լուծի դաժանութիւնը արդէն իսկ հասած չըլլար այն չափերուն, որու դէմ չի պոռթկալ` համազօր պիտի ըլլար կամազրկօրէն հաշտուել Հայ Ազգի գոյութեան վախճանումին:

.
Թրքահայ-Ռուսահայ հարցը (որ երբեք աւելին չէր էութեամբ` քան Խարբերդցի-Սեբաստացիի բովանդակութիւնը) դարձաւ վտանգ մը շնորհիւ անոնց, որ գերադասութեան զգացումներով ռուսական խորդութիւններ բերին եւ իրենց ժառանգատիրական իրաւունքներով պարտադրեցին իրենց կամքին անվիճելիութիւնը այնպիսի քայլերու մէջ, որոնց տուրքը յաճախ արիւնով կը վճարէր Թրքահայութիւնը:

.
Ռուսական ընդօրինակութեամբ Հայ Յեղափոխութիւնը Թրքահայութեան (որու քաղաքական ազատագրական պայքարին անունն էր միայն յեղափոխութիւնը) բռնադիր պարտադրողները ոչ միայն վտանգաւոր պատուաստ մը կը բերէին, այլ նաեւ` մեր կեանքէն ներս կը ներմուծէին եղբայրակեր, յեղափոխակեր զէնքերու բոլոր տեսակները:
.
Ան, որ ծածկ մը գտաւ գլուխը հանգչեցնելու, կտոր մը հաց` փորը կշտացնելու եւ վստահութիւն մը, որ զինքը չեն քշեր իր գտնուած տեղէն, ան, այդ հայը, ամէն անցնող օրի հետ թել մը կը կտրատէ թէ հայութենէն թէ Հայաստանէն:
Եւ փաստն այն է, որ այսօր հայը, աշխարհի չորս ծագերուն մէջ, այլեւս այն թափառական բազմութիւնը չէ` ինչ որ էր 4-5 տարի առաջ:
Ան նստակեաց է արդէն, գէշ աղէկ գործ մըն է ճարած, տեղային բարքերուն է վարժուած, գործարանէն առած ամսականը պարասրահներուն մէջ ծախսել է սովրած:
Մօտեցէք այդ հային ճիշտ այն վայրկեանին, իսկ երբ Հայաստան կ’երգէ եւ ըսէք իրեն, որ պայուսակը կապէ: Այն ատեն յայտնի կ’ընէ, թէ այն որքանով պիտանի է Հայաստանի:

.
Ո՛վ չի ճանչնար Անդրանիկն ու Անդրանիկութիւնը:
Եթէ օր մը թրքահայ ազատագրական յեղափոխութեան խորհրդանշանը նկարուէր, իբր կատարելակերպ պէտք է առնուէր Անդրանիկի դէմքը: Անդրանիկ ամենէն անաղարտ մարմնացումն էր Հայ Յեղափոխութեան: Եւ ան մնաց մինակը, որ Թուրքիայէն ներս ոտք չդրաւ առանց կռիւի:

.
Ո՞վ գրեց այս մահերգութիւնը:
Թո՛ւրքը, թո՛ւրքը եւ դարձեա՛լ թուրքը:

.
Հայ հրաշագործ հոգին պիտի գտնէ Վահագնի նիզակը եւ խրէ վիշապին արնախում կոկորդը:

.
Ո՛չ ոք թող ինձ տարիքի եւ այլ չքմեղանքներ չփորձէ: Բոլորէդ տարեց եմ, եւ ոչ մեկիդ կը զիջեմ առաջնութիւնը ՈՒխտիս կատարումը իր իսկ ձեռքով ընելու մէջ եւ իբր կտակ ձգելու անոնց, որ պիտի ծնեն ու գան:

Շահան ՆԱԹԱԼԻ

Մեկնաբանություններ