«ԲՈԼՈՐ ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻՆ ԷԼ ԱՍՏՂԱԳԻՏԱԿԱՆ ԻՆՉ-ՈՐ ԵՐևՈՒՅԹՆԵՐ ԵՆ ՏԵՂԻ ՈՒՆԵՆՈՒՄ, ՈՒ ՈՄԱՆՔ ԴԱ ԽԱՂԱՐԿՈՒՄ ԵՆ»

Աշխարհի կործանման մասին խոսակցությունները ժամանակ առ ժամանակ բարձր հնչերանգ են ստանում, կապվում այս կամ այն թվականի, տիեզերական բախումների հետ և այլն: 2012-ը հեռու չէ: Այդ թվականի հետ են կապում մեր մոլորակի բախումը Նիբիրու կոչվող մոլորակի հետ:
Նման ասեկոսեները միանշանակ չեն ընդունվում, բայց խուճապն ու հիասթափությունը, ամեն դեպքում, մարդկանց կողքով չեն անցնում: Մարդիկ հավատում են աստղագուշակներին և նրանց կանխագուշակությունների համար հիմնավորումներ, որպես կանոն, չեն պահանջում: Իսկ նրանք, ովքեր կարող են հիմնավորել, հերքել կամ հաստատել տիեզերական երևույթներն ու անոմալիաները, կարծես չեն էլ շտապում պարզաբանումներով հանդես գալ: Էլ չասենք, որ շատերը նույնացնում են աստղագետներին ու աստղաբաններին: Աշխարհի կործանման, աստղագիտության նշանակության և դերի, տիեզերական տարաբնույթ թեմաների մասին է մեր զրույցը աստղաֆիզիկոս, Բյուրականի աստղադիտարանի ավագ գիտաշխատող, լաբորատորիայի վարիչ ՍՄԲԱՏ ԲԱԼԱՅԱՆԻ հետ:
-Ի՞նչ է Նիբիրուն` մոլորա՞կ, ա՞ստղ, աստերոի՞դ, թե՞ պարզապես լեգենդ:
-Խոսքն Արեգակի հետ զույգ կազմող աստղի մասին է: Աստղերի մեծ մասը կրկնակի համակարգ է, ինչից ենթադրություն է արվել, որ Արեգակն էլ կարող է կրկնակի լինել: Բայց դեռևս ոչ մի նման օբյեկտ չի հայտնաբերվել: Հնարավոր է, որ Արեգակի հետ զույգ կազմող աստղը «գորշ թզուկ» (Brown dwarf) տիպի աստղ է: Այդ տիպի աստղերի ջերմաստիճանը բավականին ցածր է, իսկ փոքր չափերը դժվարացնում են նրանց հայտնաբերումը:
-Դա ենթադրությո՞ւն է:
-Այդպիսի աստղեր գոյություն ունեն: Ենթադրություն է, որ Արեգակը կրկնակի աստղ է, և ենթադրվող զույգը այդ փուլում է գտնվում:
Աստղաբանների պնդմամբ` ենթադրյալ Նիբիրուն Արեգակնային համակարգում ունի 3500 տարվա պտույտի պարբերություն և պետք է մոտենա Երկրագնդին 2012-ին:
-Աստղագետները դե՞մ են այդ վարկածներին:
-Այդ վարկածները որևէ գիտական հիմք չունեն, հորինված են աստղաբանների կողմից` տարբեր պատմական տվյալների խաղարկմամբ: Տիեզերական մարմինների հետ բախման հավանականությունը մոտ է զրոյին: Բացի Նիբիրուից, տարբեր թվականներին նրանք կանխատեսում էին երկրագնդի բախումը այլ երկնային մարմինների հետ ու այս կերպ խուճապ տարածում` հետապնդելով ինչ-ինչ նպատակներ:
-Եվրոպական զարգացած երկրներում աստղաբաններն ավելի՞ մեծ թիվ են կազմում, քան մեզ մոտ:
-Վիճակագրական տվյալներ չունեմ:
-Ինչո՞ւ աստղագետներն այնպես չեն աշխատում, որ աստղաբանները չմոլորեցնեն մարդկանց: Մարդիկ, կարծես, նրանց ավելի են հավատում:
-Շատ բնագավառներում է այդպես, լրագրողների մոտ մի՞թե չկան պարբերականներ, որոնք չստուգված տեղեկություններ են տպագրում: Թեև չէի ասի, թե աստղաբանները և աստղագետները մրցակցում են միմյանց հետ:
-Խոսակցություններ կան, որ 2013-ի փետրվարի 18-19-ին արեգնակային ակտիվությունն ուժեղանալու է, մեծ թիվ են կազմելու տիեզերական աղետները: Դա, կարծես, կոչվում է «Մեծ անցում» և կապվում է աշխարհի վերջի հետ:
-2013 թվականի փետրվարի հետ կապված տարածվում է այսպիսի լեգենդ. այդ ժամանակ Երկրագունդը հատելու է Արեգակը և ենթադրյալ Նիբիրուն կապող առանցքը: Առանցքը հատելու ընթացքում փոխվելու են Երկրագնդի մագնիսական բևեռները: Որևէ ֆիզիկական իմաստ այդ «մեծ անցումը» չի կարող ունենալ. Երկրագունդն անընդհատ անցնում է նման առանցքներով, և, ինչպես տեսնում ենք, ոչ մի սարսափելի բան տեղի չի ունենում: Ինչ վերաբերում է Արեգակի ակտիվությանը, ապա գոյություն ունի 11-ամյա պարբերականությամբ ակտիվության փուլ: Դա նշանակում է, որ 11 տարին մեկ Արեգակի վրա տեղի են ունենում ուժգին բռնկումներ, լոկալ մագնիսական դաշտի աճ (արևաբծերի թվի աճ), ինչի հետևանքով հզորանում է Արեգակից Երկրագունդ մղվող մասնիկների հոսքը, որը բացասական հետևանքներ է ունենում մոլորակի կենդանական աշխարհի վրա: Բացի 11-ամյա տարվա ակտիվության փուլից, ենթադրվում է, որ գոյություն ունեն նաև այլ, ավելի մեծ պարբերությամբ փուլեր, օրինակ` 22 տարվա:
-Այդ ենթադրությունը հիմքեր ունի՞:
-Դա երկարատև, մոտավորապես 300 տարվա ուսումնասիրությունների արդյունք է: Գոյություն ունեն Արեգակի «հանգստի» և «ակտիվության» փուլեր, որոնք հաջորդում են միմյանց: Խիստ տեսական բացատրություն այս ամենը չունի, դա միայն երկարատև դիտումների արդյունք է: Տարբեր տարիների գրանցվում էին այդ օրինաչափությունից շեղումներ: Օրինակ, վերջին ակտիվության մաքսիմումը սպասվում է 2011-12 թվականներին, բայց առայժմ որևէ բնորոշ երևույթ չի գրանցվել: Այս ամենը տեղիք տվեց վերանայելու մեր պատկերացումները, օրինակ, Արեգակի տարիքի վերաբերյալ, բայց որևէ լուրջ հիմք այս ամենը չունի, սա գիտության բնականոն զարգացման ուղին է:
-Խոսակցությունները 2013-ի մասին ե՞րբ են սկսվել:
-Կարծում եմ` 2000-ից հետո, երբ աշխարհի կործանումը չիրականացավ: Բոլոր թվականներին էլ աստղագիտական ինչ-որ երևույթներ են տեղի ունենում, ու ոմանք դա խաղարկում են:
-Աստղերը դժբախտություն բերո՞ւմ են մարդկանց կամ ճակատագիր կանխորոշում:
-Կապ չեմ տեսնում: Մարդիկ մեծամիտ են: Մենք ավելի շատ ղեկավարությունից ենք կախված, քան, օրինակ, Նեպտունից:
-Իսկ եթե 2012-ին ոչինչ էլ չլինի, ինչպե՞ս են բացատրելու այդ «վրիպումը»:
-Հավանաբար, կործանումը հետաձգելու են և կապելու են այլ թվականի հետ, երբ մեծանում է որևէ աստերոիդի հետ բախման հավանականությունը, օրինակ` 2027-ին: Գոյություն ունի աստերոիդային անվտանգության հարցերով զբաղվող հատուկ ծառայություն, շատ աստղադիտակներ այդ խնդրով են զբաղվում, զննում են երկնակամարի որոշակի տիրույթ և հայտնաբերում նորանոր աստերոիդներ: Դրանց թվում կարող են լինել պոտենցիալ վտանգավոր աստերոիդներ, սակայն Երկրագնդի հետ հավանական բախման վտանգը չնչին է:
-Պաշտոնական բնույթի բանավեճեր չե՞ն լինում աստղագետների և աստղաբանների միջև: Գուցե իրար ասելու բա՞ն ունենան:
-Բոլորովին: Աստղաբանները գիտական հայտնագործություններին կարող են տալ սխալ, անհիմն մեկնաբանություններ, մոլորության մեջ գցել մարդկանց: Միշտ պետք է զգուշությամբ վերաբերվել նմանատիպ հայտարարություններին: Հիմա տեղեկատվական միջոցները ազատ հասանելի են, ինֆորմացիան հեշտ է տարածել: Կարծում եմ` նման բնույթի յուրաքանչյուր բանավեճ ժամանակի անիմաստ վատնում է, իսկ աստղաբանների հայտարարությունները` հակագիտական:
-Այսինքն, իրենք խոսում են, գիտնականներն էլ չգիտեն ինչպե՞ս հերքեն։
-Հերքելու կարիք չկա, քանի որ աստղաբանները ժամանակ առ ժամանակ իրենք իրենց են հերքում: Նրանց նյութերը ներկայացվում են «բուլվարային» թերթերում կամ ոչ հավաստի տեղեկություններ պարունակող ինտերնետային կայքերում, իսկ գիտնականներն իրենց աշխատանքները տպագրում են նեղ մասնագիտական հանդեսներում: Գիտական աշխատանքը, ցավոք, մասսայականացնելը դժվար և լուրջ աշխատանք է:
-Ստացվում է, նրանք մասսայականացնում են կեղծիքը, իսկ դուք մարդկանց անտեղյակության մե՞ջ եք թողնում:
-Իհարկե` ոչ: Տպագրված են բազմաթիվ ուսուցողական, գիտահանրամատչելի գրքեր, հոդվածներ, տարբեր աշխատություններ: Սակայն ճշմարտությունը հետաքրքիր չէ, մարդկանց գրավում են սենսացիոն նորությունները, որոնք արագ տարածվում են:
-Բայց նրանց ասածների մեջ միգուցե ճշմարտությո՞ւն կա, որ դուք չգիտեք: Գուցե նրանք ուրիշ բան են ասում, աստղագետները` ուրի՞շ:
-Աստղաբաշխությունն ուսումնասիրում է տիեզերական մարմինների ազդեցությունը Երկրագնդի և մարդկանց վրա: Այն, որ Լուսինը կամ Արեգակն էապես ազդում են ոչ միայն մեր մոլորակի, այլ նաև կենդանական աշխարհի վրա, բոլորն են ընդունում, իսկ թե ինչպես են ազդում Պլուտոնը կամ Արեգակնային համակարգի մյուս մոլորակները, և ինչու դա պետք է ոմանց համար ճակատագրական լինի, հասկանալի չէ: Իսկ վարկածները ֆանտաստիկ կինոնկարի հետաքրքիր սցենարից այն կողմ չեն անցում: Օրինակ, ամերիկացի ֆիզիկոս, արկածային գրող Այզեկ Ազիմովն ունի վեպ, կարծեմ «Նեմեզիդա» է կոչվում, ուր նկարագրվում է Արեգակի զույգ աստղը: Պատմվածքը հետաքրքիր է և կարող է լավ սցենար դառնալ ապագա ֆիլմի համար:
-Իսկ ի՞նչ են անում աստղագետները:
-Աստղագիտությունը հիմնարար գիտություն է, ուսումնասիրում է տիեզերական մարմինների կառուցվածքը, զարգացումը, շարժումը, առաջացման մեխանիզմները: Տիեզերքի առաջացման որևէ մեխանիզմ հայտնի չէր լինի, եթե չլիներ աստղաֆիզիկան: Յուրաքանչյուր տարի աշխարհի լավագույն հայտնագործությունների գրեթե կեսը բաժին է ընկնում աստղագիտությանը կամ հարակից գիտություններին: Դրանք կիրառական նշանակություն երևի թե չունեն, բայց նպաստում են գիտության զարգացմանը:
-Իսկ աշխարհի կործանման գիտական հիմնավորումներ, վարկածներ չկա՞ն: Կարծում եմ` աստղագետներին դա պետք է հետաքրքրի:
-Կենդանական աշխարհը գոյություն ունի Արեգակի շնորհիվ, իսկ աստղերն անվերջ նույն հզորությամբ չեն ճառագայթում, զարգացման փուլեր անցնելով` ի վերջո սառչում են, ինչը կարող է կործանման պատճառ հանդիսանալ:
-Այսինքն, Արեգակը մի օր սառչելո՞ւ է: Հնարավո՞ր է հաշվարկել` երբ:
-Միլիարդավոր տարիներ հետո:
-Իսկ առաջարկո՞ւմ են ինչ-որ բան, ասենք, հոգեբանորեն ինչպես նախապատրաստվել աշխարհի կործանմանը կամ ինչպես խուսափել դրանից, եթե, իհարկե, դա հնարավոր է։ Գուցե նոր աշխա՞րհ պետք է գտնել:
-Այդ տեսակետից հիմնական ուսումնասիրությունների առարկան Լուսինն է: Նաև մեծ ներդրումներ են արվել Արեգակնային համակարգի մոլորակների և նրանց արբանյակների ուսումնասիրության համար:
-Այսօրվանից տեղ ենք ման գալիս` «միլիարդ տարի հետո»-ի համա՞ր: (Ակամա հիշեցի անեկդոտը պառավի մասին, որն ագռավ է պահում, որ ստուգի` իսկապե՞ս 500 տարի ապրում է- Ա. Ս.):
-Կարծում եմ` Լուսնի «բնակեցման հարցը» նաև քաղաքական երանգ կստանա: Հիմա աշխարհի գերտերություններն ակտիվ զբաղվում են այդ հարցով: Համաձայն հնչեցված հայտարարությունների` առաջին արդյունքներին կարելի է սպասել մինչև 2050 թվականը:
-Իսկ թթվածնի խնդի՞րը:
-Դա տեխնիկական հարց է, կա սարքավորում, որը թթվածին է արտադրում: Չէ՞ որ տիեզերագնացները տարիներ շարունակ տիեզերանավում են ապրում:
-Արհեստական, ժամանակավոր, անորոշ կյա՞նք ենք ստեղծելու: Իսկ գուցե դա՞ էլ է վեր մեր ուժերից:
-Դա հնարավոր է, իրականանալի, այլ հարց է` իրավունք ունե՞նք, թե՞ ոչ: Եթե ընդունենք այն դոգման, որ միայն երկրի վրա է կյանք ստեղծված, ուրեմն կարելի է գիտությամբ չզբաղվել:
-Լո՞ւրջ եք համարում հայտարարություններն այն մասին, որ այս կամ այն քաղաքացին տարածք է գնել Արեգակի կամ Լուսնի վրա, ընդ որում, ասվում է, որ նոտարն էլ ձևակերպել է փաստաթղթերը:
-Վերջերս մի իսպանուհի «սեփականաշնորհել» էր Արեգակը, իսկ տարիներ առաջ մի ամերիկացի «սեփականաշնորհել» էր Արեգակնային համակարգի մի քանի աստերոիդներ և մոլորակների մի քանի արբանյակներ: Իհարկե, լուրջ չէ:
Կարելի է այլ հետաքրքիր երևույթ նշել: Գրեթե բոլոր երկրներում աստղերի անվանակոչություն է կատարվում: Ինչ-որ կազմակերպություններ, համապատասխան գումարի դիմաց, տալիս են փաստաթուղթ, որում նշված աստղը կոչում են տվյալ մարդու անունով կամ նվիրում նրան:
-Ասվում է, սակայն, որ պետությունները չեն կարող սեփականություն ձեռք բերել աստղերի կամ մոլորակների վրա, ինչը, սակայն, թույլատրվում է ֆիզիկական անձանց:
-Մի քանի տասնյակ տարի առաջ ՄԱԿ-ն ընդունեց հռչակագիր, որի համաձայն` տիեզերքը համամարդկային է և չի կարող պատկանել որևէ երկրի: Սակայն այդ փաստաթղթի տակ չեն ստորագրել մի քանի հզոր պետություններ` ԱՄՆ-ը, Չինաստանը, Ռուսաստանը…
-Տարաձայնություններ կա՞ն աստղագետների միջև տիեզերական այս կամ այն երևույթների վերաբերյալ:
-Գիտական հակասությունները հիմնավորված են:
-Իսկ աշխարհի կործանմա՞ն վերաբերյալ:
-Ընդհանրապես, գիտական նման հարց չի բարձրացվում, գոնե իմ բնագավառում: Կարծում եմ` մարդիկ են կործանում աշխարհը, այստեղ ոչ մի գլոբալ բնական աղետ էլ չկա:
-Ավելի շատ են բացահայտվա՞ծ երևույթները, թե՞ չբացահայտված:
-Որքան ավելանում են գիտելիքները, չբացահայտվածն է ավելանում: Փիլիսոփայական բնույթի հարց է, ըստ երևույթին, ինչքան մարդիկ շատ բան են իմանում, այնքան շատ հարցեր են առաջանում:
Զրույցը` Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Մեկնաբանություններ