«ԹՈՒՐՔԻԱՆ ԴԵՄՈԿՐԱՏԻԿ ԾԱՄԱԾՌՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ Է ԱՆՈՒՄ ԵՎՐՈՊԱՅԻ ԱՌԱՋ, ԲԱՅՑ ԻՐԱԿԱՆՈՒՄ ԲՌՆԱՏԻՐԱԿԱՆ ՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ Է»

…և ոչ միայն մշակույթի մասին

«Իրատես de facto»-ի հյուրը կինոյի և թատրոնի դերասան, ռեժիսոր, սցենարիստ, պրոդյուսեր, Կաննի 2010 թվականի միջազգային կինոփառատոնում «Ոսկե արմավենու ճյուղի» արժանացած («Barking lsland» անիմացիոն ֆիլմի համար) ՍԵՐԺ ԱՎԵՏԻՔՅԱՆՆ է:
«Ոսկե ծիրան» 8-րդ միջազգային կինոփառատոնի շրջանակներում ցուցադրվեց ինչպես վերոհիշյալ, այնպես էլ դրա տրամաբանական շարունակությունը հանդիսացող «Շների պատմությունը» ֆիլմը, որոնցում այլաբանորեն շոշափվում է ցեղասպանության թեման և բավական խոսուն վավերագրությամբ ներկայացվում թուրք հասարակության վերաբերմունքն այդ երևույթի նկատմամբ:
Հավելենք նաև, որ Սերժ Ավետիքյանն այժմ զբաղված է մեր աշխարհահռչակ հայրենակցի` Սերգեյ Փարաջանովի մասին նկարահանվելիք ֆիլմի աշխատանքներով:
«ՍՐԱՀՆԵՐԸ ԼՑՆԵԼ ԱՅՆ ԴԵՊՔՈՒՄ, ԵՐԲ ՑՈՒՑԱԴՐՎՈՒՄ ԵՆ ԱՐՎԵՍՏԻ ՖԻԼՄԵՐ, ԱՅՆՔԱՆ ԷԼ ՀԵՇՏ ԲԱՆ ՉԷ»
-Պարո՛ն Ավետիքյան, ինչպե՞ս կգնահատեք «Ոսկե ծիրան» միջազգային կինոփառատոնը` դրսի մարդու հայացքով:
-Փառատոները պետք է ապացուցեն, որ իրենք ունեն ճոխ ծրագիր` տարբեր տեսանկյուններ ընդգրկող: Կարծում եմ, որ այս առումով «Ոսկե ծիրանը» ոչ մի կինոփառատոնի չի զիջում` իր տարբեր բաժիններով, իր մրցույթներով, իր զանազան շարունակական ոճերով: Եվ այս տարի բացեց ևս մեկը` կարճամետրաժ ֆիլմերի մրցույթը: Կարծում եմ` փառատոնը շարունակում է զարգանալ: Պրոֆեսիոնալիզմ է հաղորդվել փառատոնին. խոսքը վերաբերում է և՛ կատալոգին, և՛ ծրագրերին, և՛ կազմակերպական հարցերին: Ես բացման արարողության ժամանակ բեմից ասացի և հիմա էլ կկրկնեմ, որ Երևանի կինոսիրողները պետք է շատ ուրախ լինեն, որ իրենց այսպիսի ծրագիր է մատուցված: Նրանք կարող են աշխարհի տարբեր ռեժիսորների լավագույն ֆիլմերը դիտել, ո՛չ կոմերցիոն, այլ արվեստի ֆիլմերը: Ես մի քանի լեզվով բառախաղ արեցի և ասացի. «Կինոն արվեստ է: Կինոն առևտուր է: Կինոն տուրևառ է: Կինոն տուրուդմփոց է»: Բայց վերջապես, «Ոսկե ծիրան» փառատոնը պաշտպանում է կինոյի արվեստը: Սա շատ մեծ պայքար է: Առանձնապես դժվար չէ կոմերցիոն ֆիլմերի կինոփառատոների կազմակերպումը: Կարող ես պրեմիերաներ անել, դահլիճներ լցնել, բայց սրահները լցնել այն դեպքում, երբ ցուցադրվում են արվեստի ֆիլմեր, այնքան էլ հեշտ բան չէ: Իսկ ես տեսնում եմ, որ «Ոսկե ծիրանի» դիտումներին ահագին մարդ է գալիս: Դա երևաց նաև իմ ֆիլմերի ցուցադրության ժամանակ:
-Ինչպիսի՞ն կլինի Ձեր մասնակցությունը 9-րդ «Ոսկե ծիրանին»:
-9-րդի ժամանակ, հույս ունեմ, կլինեմ աշխատանքի մեջ` նկարահանման հրապարակում: «Փարաջանով» ֆիլմի նկարահանումները նախատեսված է սկսել հաջորդ տարվա ապրիլ-մայիս ամիսներին: Եթե կարողանամ գալ, ինձ առաջարկել են լինել ժյուրիի նախագահ: Ոչ մի տարի չեմ եղել ժյուրիի կազմում, որովհետև միշտ փառատոնում ցուցադրվող ֆիլմեր եմ ունեցել: Իսկ բացման արարողություն, կարծում եմ, այլևս չեմ վարի, որովհետև ցանկանում եմ, որ դա անեն երիտասարդ դերասանները կամ վարողները: Ինչպես սպորտում, այստեղ ևս թող առաջընթաց լինի: Թող ոճերը փոխվեն, զգացմունքները փոխվեն, մոտեցումները փոխվեն: Իմ կարծիքով սա չի նշանակում հեղափոխություն, այլ նշանակում է նոր հայացք, թարմություն:
-Բացման արարողությանն ասացիք, որ զրուցել եք Ջուլիետ Բինոշի հետ, և նա ցանկություն է ունեցել գալու «Ոսկե ծիրան»: Ի՞նչը խանգարեց:
-Այո, իմանալով, որ ես ծանոթ եմ Ջուլիետին, դեռ յոթ ամիս առաջ Հարություն Խաչատրյանն ինձ ասաց, որ ցանկանում են հրավիրել նրան: Ջուլիետը համաձայնեց գալ: Բայց նա դեռ չգիտեր, որ մի բեմադրիչ իրեն առաջարկելու է մադմուազել Ժյուլիի դերը` Ավինյոնի փառատոնի բացմանը: Հիմա նա փորձերով է զբաղված: Թեև շատ էր ցանկանում գալ, բայց, դժբախտաբար, չկարողացավ: Նա նախ և առաջ շատ է սիրում Քիառոսթամիի «Վավերացված պատճեն» ֆիլմը, որով բացվեց «Ոսկե ծիրանը», և որի գլխավոր հերոսուհուն է մարմնավորում ինքը, Քիառոսթամիին է ջերմ վերաբերվում, ինձ է ճանաչում, մեծ ցանկություն ուներ Հայաստան այցելելու: Ընդ որում, պիտի գար քրոջ հետ, որը ռեժիսոր է: Ավա՜ղ, այս անգամ չստացվեց:
-Ֆաննի Արդանը լրագրողների ներկայությամբ շրջանցեց իր հայկական արմատների թեման, իսկ Փարաջանովի թանգարանում անկեղծացել է և Ձեզ խոստովանել իր հայկական ծագման մասին: Կարելի՞ է այդ խոստովանությունը հրապարակել:
-Ճշմարտությունն այն է, որ իր տատիկի կյանքում մի հայ տղամարդ է եղել (ինչպես լինում է շատ ընտանիքներում), և այդ հայը, փաստորեն, Ֆաննիի պապիկն է: Նա, հարգելով իր տատիկին, չի ցանկացել այդ գաղտնիքը հրապարակել: Բայց հիմա, երբ տատիկը երկու-երեք տարի առաջ մահացել է, ինքն ավելի ազատ է խոսում այդ մասին, որովհետև այլևս դրանում վիրավորական բան չի տեսնում տատիկի համար: Եվ մի բան էլ խոստովանեց, որ իր տատը շատ է պատմել այդ հայի մասին, և ինքը խիստ տպավորված է այդ խոսակցություններից:
«ԹՈՒՐՔԻԱՅԻ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅԱՆ ՄԵՋ ԿԱՆ ՇԱՏԵՐԸ, ՈՐՈՆՔ ՈՒՂՂԱԿԻՈՐԵՆ ԽՈՍՈՒՄ ԵՆ ՀԱՅՈՑ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ»
-Ձեր` «Պատմությունը շուն է» կամ «Հաչացող կղզին» անիմացիոն և «Շների պատմությունը» վավերագրական ֆիլմերում արծարծվում է թափառական շների և դրանց դեմ պայքարի թեման: Ինչո՞ւ այդ նպատակի համար ընտրվեց հատկապես Ստամբուլ քաղաքը: Դա պատահակա՞ն ընտրություն էր, թե՞ հատկապես այդ քաղաքում է սրությամբ դրված թափառական կենդանիների խնդիրը:
-Ինչպե՞ս կարող է պատահական լինել այդ ընտրությունը: Ինչպե՞ս կարող է հայ ռեժիսորի համար պատահական լինել Ստամբուլ գնալը և հատկապես այնտեղ շների պատմությունը նկարահանելը: Իհարկե, պատահականություններ միշտ կան: Պատահականորեն է պարզվում, թե որ թելն ես քաշելու սկզբից, ամենից առաջ: Սա ավելի շատ ոչ թե պատահականության, այլ զգացմունքի հետ կապված խնդիր է: Դու ինտուիցիայով փորձում ես հասկանալ, թե նախ և առաջ որ թելն ես քաշելու: Սա շատ կարևոր բան է: Երբ ես գտա 1910 թվականին Ստամբուլի շներին Մարմարա ծովի կղզի արտաքսելու թեման, և երբ հասկացա, որ անիմացիոն տարբերակով պիտի արվի այս ֆիլմը, ինձ համար արդեն պարզ էր, որ գտել եմ ամենակարևորը: Պարզ էր, որ պիտի հաջողվի ֆիլմը: Իսկ 2010 թվականին վերադառնալը Ստամբուլ իմ ցանկությամբ էր պայմանավորված: Ես ցանկանում էի ստանալ որոշ հարցերի պատասխաններ` հարյուր տարի անց:
-«Շների պատմությունը» վավերագրության մեջ թուրք գիտնականը Ձեզ հետ խոսում է թափառական շների հետ տեսած դաժան հաշվեհարդարի մասին և հենց ինքը զուգահեռ է անցկացնում այդ իրողության և նացիստների իրականացրած հրեաների ցեղասպանության միջև: Նրան չէ՞ր կաշկանդում այն հանգամանքը, որ իր առջև հայ մարդ է, և զուգահեռների շղթան կարող է զարգանալ-հասնել մինչև Հայոց ցեղասպանության տիրույթները:
-Ընդհակառակը: Իմ կարծիքով` դա մի հնարավորություն էր, մի ձև էր նրա համար` հայի հետ խոսելու ցեղասպանություն երևույթի մասին: Այդպիսով նա ցանկանում էր ցույց տալ, թե ինքը գիտի` ինչ է նշանակում ցեղասպանություն: Մարդն ուղղակիորեն չի կարող ասել այդ բանը որևէ հայի, որովհետև մտածում է, որ հայը կարող է փաստն օգտագործել, որովհետև հասկանում է, որ իրեն դրա համար կարող են դատել, հալածել, ճնշել: Այսպիսի բազում հարցեր կան: Թուրքիան տոտալիտար երկիր է: Իհարկե, այդ երկիրը դեմոկրատիկ ծամածռություններ է անում Եվրոպայի առաջ, բայց իրականում դա բռնատիրական պետություն է: Այդ երկրի քաղաքացին չի կարող իր ասելիքն անթաքույց մատուցել, իր մտքում եղածն անկաշկանդ, ուղղակիորեն, բառացիորեն արտահայտել:
-Արդեն գրեթե մեկ հարյուրամյակ հայ և օտարազգի դիվանագետները չեն կարողանում երկխոսել թուրքերի հետ Հայոց ցեղասպանության թեմայով և գոնե դույզն-ինչ մոտենալ փոխըմբռնման սահմաններին: Մի բան, որ Ձեզ, թվում է, բավականին դյուրությամբ հաջողվել է` տալ եթե ոչ ուղղակի, ապա գոնե ենթատեքստային պատասխաններ: Ո՞րն է Ձեր հաջողության գաղտնիքը: Կարո՞ղ եք բանաձևեր առաջարկել:
-Ես միշտ էլ ասել ու ասում եմ, որ Թուրքիայի հասարակության մեջ, հատկապես երիտասարդության և մտավորականության շրջանում, կան շատերը, որոնք բաց, ուղղակիորեն խոսում են Հայոց ցեղասպանության մասին, գրում են այդ մասին, հանդիպումներ են ունենում մեզ հետ, քննարկումների են մասնակցում: Երբ ես գնում եմ Թուրքիա, Բրյուսել կամ մեկ այլ տեղ ու հարցազրույցներ եմ տալիս, մշտապես ցանկանում եմ, որ մի թուրք մտավորական, մի թուրք մարդ կողքիս լինի, որ ինձ հետ բանավիճի, ինձ ընդդիմախոսի, համաձայնի կամ չհամաձայնի իմ ասածներին: Կարևորն այն է, որ նա խոսի լսարանի հետ, արտահայտվի: Սա է կարևորը: Չպետք է մտածենք, որ Թուրքիայում չկան մարդիկ, որոնք պատրաստ են խոսելու այս թեմայով: Ասեմ նաև մի նորություն. հիմա Թուրքիայում մտավորականների միջոցով կազմակերպվում է հայ-թուրքական հարթակ, որի նպատակը հարցերը կոնկրետ ձևով շոշափելն է: Խնդիրը դրված է հետևյալ կերպ. փորձ է արվում հասկանալու, թե ինչ հարցեր և ինչպես պետք է լուծվեն, որպեսզի կառավարությունների իրավասությունից դուրս հասարակությունները գոնե կարողանան մշակել իրենց հարաբերությունները միմյանց հետ: Այլ ելք չկա պարզապես: Որքան թուրքական կառավարությունը կառչած մնա իր այսօրվա դիրքորոշումից, այնքան թուրքական հասարակությունը պետք է աշխատի: Ես հույս ունեմ, որ մի օր մի քանի խելացի քաղաքական գործիչներ Թուրքիայում իրենց մեջ ուժ կգտնեն ծնկի գալու և ասելու. «Մենք կարծում ենք, որ ոչ թե պետք է ընդամենը ներողություն խնդրենք, այլ ուղղակի լուծենք մեր հարցերը Հայաստանի և հայ ժողովրդի հետ»:
«ՄՐՑԱՆԱԿՆԵՐԸ ԾԱՆՐ ԲԵՌ ԵՆ ՍՏԵՂԾԱԳՈՐԾՈՂԻ ՀԱՄԱՐ»
-Երբ մարդը որևէ ասպարեզում հասնում է մեծ հաջողության, արժանանում պատկառելի պարգևների, մրցանակների, ինչպիսին Կաննի միջազգային կինոփառատոնում Ձեր ստացած «Ոսկե արմավենու ճյուղն» է, ո՞ր պահին է գալիս այն գիտակցումը, որ դա ոչ միայն անձնական հաջողություն ու ձեռքբերում է, ոչ միայն իր անձնական ուրախությունն ու հպարտությունն է, այլև իր ազգինը, իր հայրենիքինը:
-Ես ազգի ու հայրենիքի մասին ուղղակիորեն չեմ կարող խոսել: Կարող եմ խոսել ժողովրդի մասին: Կարող եմ ասել միայն, որ ես պատկանում եմ ինչ-որ մի ժողովրդի ու մշակույթի: Կարող եմ ասել, որ այս դեպքում պատասխանատվության հարցն է մեջտեղ գալիս, և մարդն ավելի շատ պատասխանատու է իր հաջորդ գործերի համար: Այստեղ բծախնդրության հարցն է շեշտադրվում: Խոսքը ոչ թե հետագայում նորից մրցանակ շահելու մասին է, այլ ավելի բարդ մի բանի. եթե քո գործերն ինչ-որ լույս են բերել, արդեն մի մեծ ցանկություն կա, որ դու ավելի հեռուն գնաս: Այդ մրցանակները ծանր բան են ստեղծագործողի համար: Դրանք չպետք է ճնշեն ստեղծագործողին: Որովհետև, ինչ էլ պատահի, ամեն տեսակի մրցանակներից առաջ արդեն դու գիտես, թե որ ճանապարհով ես գնալու, ինչ ես մշակելու: Այդ մրցանակները գալիս են քո ճանապարհը զարգացնելու: Գոնե մի բան անհրաժեշտ է փոխել` արագացնել արվեստի, կինոյի ֆինանսավորումը: Եթե այդ մրցանակները որևէ բան պիտի նշանակեն, ապա դա առաջին հերթին պիտի լինի այն, որ մի քիչ հեշտանա կինո նկարահանելու համար գումարներ հայթայթելու հարցը: Բոլորս էլ գիտենք, որ կինոն առևտուր է: ՈՒրեմն, մրցանակները գոնե պիտի այս հարցի լուծմանը նպաստեն: Բայց իմ դեպքում, կարծում եմ, այս հարցն էլ չի լուծվելու, որովհետև իմ ֆիլմերն այս առումով միշտ կանգնած են եղել դժվարությունների առաջ: Բանն այն է, որ դրանք ֆրանսիացիների համար փոքր-ինչ տարօրինակ են, այսպես ասած` ֆրանսիական ֆիլմեր չեն: Այնինչ ֆինանսավորում է Ֆրանսիան: Ես պահանջկոտ եմ նրանց հանդեպ: Շեշտում եմ, որ Ֆրանսիայի քաղաքացի եմ, ունեմ այս ու այն իրավունքները, ու թեև ֆրանսիական ֆիլմեր չեմ նկարում, բայց իմ ֆիլմերում խաղում են ֆրանսիացի դերասաններ: Հասկանո՞ւմ եք, թե ինչպիսի նրբություններ կան: Այսպիսի հարցերում է երևում, որ դու հայ ես, պարզ է դառնում, թե որքան ես հայ, ո՞ր քայլդ է հայի քայլ: Սա՛ է պայքարը, որ քո զգացմունքը, քո ֆիլտրը, քո տեսանկյունը կարողանաս պահպանել այն երկրում, որտեղ ապրում ես: ՈՒ հենց այստեղ` Հայաստանում էլ:

Զրույցը վարեց Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ