Կանխավ հայցում եմ մասնագետ բժիշկների ու կենսաբանների ներողամտությունը այս վերլուծության համար: Վերջերս շատ է գրվում ու խոսվում այն մասին, որ Երկրագունդը կենդանի օրգանիզմ է, որ կենդանի օրգանիզմ է ցանկացած հասարակական-քաղաքական կառույց, այդ թվում ազգը: Այս հարցի շուրջ բանավիճելու ի զորու չեմ, սակայն այս տեսակետն ինձ համար միանգամայն ընդունելի է, զարգացնելու համար այն գաղափարը, որն արդեն երկար ժամանակ զբաղեցնում է ուղեղս ու միտքս:

Հայտնի է, որ մեր հասարակության մի զգալի հատվածը կիսաաղքատ, աղքատ կամ ծայրահեղ աղքատ է։ Պատճառների մասին շատ են խոսում և չարժե դրանց անդրադառնալ, սակայն կա ևս մի լուրջ պատճառ, որի մասին թեև հստակ չեն արտահայտվում, բայց այն իր տեսակարար կշռով «պատվավոր» տեղերից մեկն է գրավում. դա հասարակական առողջապահությունն է։

Եթե համաշխարհային ջրհեղեղի և դրա հետ կապված հնագույն մարդկության մասին աստվածաշնչյան ավանդապատումը մտացածին լիներ` հազարամյակներ շարունակ չէր պահպանվի մարդկանց հիշողության մեջ, չէր գրվի գրքերում, հանրագիտարաններում, այդ մասին կինոնկարներ չէին ստեղծվի, ու Նոյյան տապանը չէին փնտրի Արարատ լեռան լանջերին։ Սակայն կան նաև այդ ջրհեղեղի եղելության ժխտողներ կամ Նոյյան տապանի` այլ տարածքներում (Վրաստան, Ղրղզստան, Ճապոնիա և այլն) հանգրվանելու կարծիքներ։

Ի՞նչ է պատահել, Աստված իմ, միանգամից շատերն են սկսել հուշել գրել: Մի՞թե աշխարհի վերջն է: Ե՞րբ են սկսում հուշերով տարվել, ե՞րբ են անցյալին կուլ գնում, ինչպե՞ս, ի՞նչ առիթով, եթե ներկան անողոք շառաչում է, տեղեկատվության պակաս չկա, համացանցը հասանելի է ամենքիս:

Մեր կյանքը լի է ամեն ինչով` հարուստներով ու աղքատներով, գործատուներով ու վարձու բանվորներով, հեռացողներով ու մնացողներով, երկրապահներով ու երկրաքանդներով, քաղաքական և «քաղաքական» գործիչներով, շատ այլ բաներով։ Եվ երբեմն հարկ է լինում այս բարդ թոհուբոհի մեջ գտնել պարզագույն ճշմարտությունները, հուսալով, որ նրանք երևան կգան բանավեճերի ընթացքում։

Հայտնին հայտնի է. ինտելեկտուալ խաղ-սպորտաձև: Անհա՞յտը: ա) Բառի բուն իմաստով ի՞նչ կնշանակի «շախմատ»: բ) Ի՞նչ լեզվով է «շախմատ»։ Ասում են` նման դեպքերում ճիշտ է հանրագիտարանին դիմելը: Բացում ենք ՀՍՀ (Հայկական սովետական հանրագիտարան) ութերորդ հատոր, էջ 414:

«Իրատես de facto»-ի թիվ 29 (445)-ում տպագրվել է Կարեն Թումանյանի հոդվածը` արհմիությունների նշանակության ու դերի մասին, արհմիություններ, որոնց բացակայությունը երկրում հարվածում է աշխատավոր մարդու թե՛ գրպանին, թե՛ բարոյական էությանը։ Հարցադրումը միանշանակ տեղին է։ Սակայն` մեկ-երկու դիտարկում։ «Միայն մամուլով դեմոկրատիա եք կառուցում... Միայն մամուլի հարաբերական ազատությամբ դեմոկրատիա չեն կառուցում» (Կ. Թ.)։ Մամուլի դերը շատ մեծ է։ Գրագետ մարդ եք, ուստի գիտեք` մամուլի հրապարակումների արդյունքում իսկական ժողովրդավարական երկրներում կառավարություններ են փոխվում, նախագահներ են հրաժարական տալիս, իսկ հետագայում կանգնում դատարանի առաջ։

Պոեզիան ոգեղեն մի պատվանդան է` կյանքի քաոսից վեր, որտեղից բանաստեղծն իր արծվենի հայացքով հսկում է շրջապատը, խոյանքով երբեմն մխրճվում մարդկության ոգեղեն տարածքները, զննում ու քննում նյութը, աշխարհը, նրան կապում տիեզերական անծայրության հետ, երբեմն տալիս պատգամներն ու վճիռները: Բանաստեղծը անցյալի, ներկայի և ապագայի կապերի ու հանգույցների վերլուծողն ու քննողն է, դրանք ամրացնողն ու քանդողը, իր ոգեղեն ու մտային ուժերով դրանց ընթացքն ու շարժումն իմաստավորողը: Պոեզիայի առաքելությունը ոգեղեն է, նաև զգացմունքային, առավել քան զգացմունքային: Թող ոչ ոք չպարծենա իր գիտական նվաճումներով, դա էլ զգացմունքի արդյունք է:

«Իրատես de facto»-ի թիվ 26(442)-ում կարդացի Անահիտ Ադամյանի մարդու հոգին ցնցող «Վերադարձ»-ը` նվիրված Այդին Մորիկյանի հիշատակին։ Մարդու հոգին ցնցող հոդված։

Թեև լատինական այս թևավոր խոսքն ինձ հայտնի է ավելի քան քառասուն տարի, դեռևս բժշկական համալսարանում ուսանելու տարիներից, սակայն նոր եմ մտածում, թե այդ իմաստությունը դարերի ընթացքում քանի անգամ է իրեն դրսևորել իր իսկական նշանակությամբ, կամ որ populus-ի մասին է ասված, արդյո՞ք բոլոր տիպի հասարակարգերում, ցանկացած մակարդակի հասարակության մասին է ասված։ Արդյոք սա վերաբերում է ուսյալ, տեղեկացված, մտածո՞ղ հասարակությանը, թե՞ հասարակության, որի շարժիչ ուժն ամբոխն է, որը ինչ-որ մեկի կամքից կախված քաոս է ստեղծում։ Այժմ ես կասկած չունեմ, որ այս թևավոր խոսքը վերաբերում է հենց աստվածային շնորհով օժտված populus-ին, որը և՛ ուսյալ է, և՛ տեղեկացված է, և՛ մտածյալ, և՛ իրեն չի պահում այնպես, ինչպես հնչում է հայտնի պիեսում` «Ժողովուրդը միայն ծափ է տալիս ու քվեարկում»։