«Կա­սեի` Ար­մեն, էս ինչ հզոր ես, ախ­պերս...»

«Հայ­րե­նիք» հաս­կա­ցու­թյունն ու­նի աշ­խար­հագ­րա­կան և հոգևոր ի­մաստ: Աշ­խար­հագ­րա­կան ի­մաս­տով՝ հայ­րե­նիքն այն տա­րածքն է, ո­րը պատ­մա­կա­նո­րեն պատ­կա­նում է տվյալ հա­վա­քա­կա­նու­թյա­նը, իսկ հոգևոր տե­սա­կե­տից այն բնա­տա­րածքն է, ո­րը տվյալ ազ­գի կամ էթ­նիկ հան­րույ­թի ան­հատ­ներն ըն­կա­լում են որ­պես ի­րենց ազ­գա­յին կամ էթ­նիկ ինք­նու­թյան ան­քակ­տե­լի մաս: Այս ի­մաս­տով՝ ազ­գը և հայ­րե­նի­քը ան­բա­ժա­նե­լի ամ­բող­ջու­թյուն են: Հայ­րե­նիքն ա­ղերս­վում է հայ­րե­րի՝ նախ­նի­նե­րի հետ. այդ ա­ռու­մով ու­նի նաև զգա­յա­կան են­թա­տեքստ. են­թադ­րում է մայր հայ­րե­նի­քի հան­դեպ հա­տուկ, սր­բա­զան զգաց­մունք, ո­րը զու­գակց­վում է սի­րո, պարտ­քի գի­տակց­մա­նը, նվիր­վա­ծու­թյա­նը և հայ­րե­նա­սի­րու­թյա­նը: Հայ­րե­նի­քը փո­խանց­վում է սերն­դե­սե­րունդ: Հայ­րե­նի­քը սր­բու­թյուն է: «Հայ­րե­նիք», «պե­տու­թյուն», «ծնն­դա­վայր» հաս­կա­ցու­թյուն­ներն ու­նեն տար­բեր բո­վան­դա­կու­թյուն­ներ: Որևէ ազ­գի կամ էթ­նո­սի ան­դա­մը կա­րող է ծն­վել ու ապ­րել իր հայ­րե­նի­քից դուրս՝ այլ տա­րած­քում, լի­նել ոչ իր հայ­րե­նի պե­տու­թյան քա­ղա­քա­ցին: Այ­դու­հան­դերձ, նրա հայ­րե­նիքն իր նա­խա­հայ­րե­րի բնօր­րանն է: Այս գի­տակ­ցու­թյան ա­ղա­վա­ղու­մը հան­գեց­նում է ազ­գա­յին-էթ­նիկ ինք­նա­գի­տակ­ցու­թյան երկ­փեղկ­մա­նը, որն էլ ան­խու­սա­փե­լիո­րեն տա­նում է ու­ծաց­ման և ձուլ­ման օ­տար հա­վա­քա­կա­նու­թյուն­նե­րի մեջ: Դա­րե­րի ըն­թաց­քում Հա­յոց աշ­խար­հում ծն­վել են այն­պի­սի քա­ջա­զուն­ներ, ով­քեր ա­ռանց կյան­քը խնա­յե­լու պայ­քա­րել են հայ­րե­նի­քը շե­նաց­նե­լու, բար­գա­վա­ճե­լու և ար­տա­քին թշ­նա­մուց պաշտ­պան­վե­լու հա­մար: Մեր օ­րե­րի հե­րոս­նե­րի շար­քին է դաս­վում Ապ­րի­լյան պա­տե­րազ­մի մաս­նա­կից, Ար­ցա­խի Հան­րա­պե­տու­թյան պաշտ­պա­նու­թյան բա­նա­կի կա­պի­տան, 2016 թվա­կա­նի ապ­րի­լին տե­ղի ու­նե­ցած ար­ցա­խա-ադր­բե­ջա­նա­կան կար­ճատև պա­տե­րազ­մի մաս­նա­կից ԱՐ­ՄԵ­ՆԱԿ ՄԵԷՐ­ՍԻ ՈՒՐ­ՖԱ­ՆՅԱ­ՆԸ: Նրա մա­սին գր­վել ու գր­վում և գր­վե­լու են բազ­մա­թիվ մե­նագ­րու­թյուն­ներ, հու­շեր, նկա­րա­հան­վել են բազ­մա­թիվ հա­ղոր­դում­ներ` ներ­կա­յաց­նե­լու նրա սխ­րանքն ու հե­րո­սա­կան ու­ղին: Վեր­ջերս ի­մա­ցա, որ Ար­ցա­խում լույս է տե­սել «Բա­նա­կի տղան» գիր­քը: Հե­ղի­նակն է ե­րի­տա­սարդ գրող, «Վար­դա­նանք» թեր­թի գլ­խա­վոր խմ­բա­գիր Վո­վա Ար­զու­մա­նյա­նը: Աշ­խա­տու­թյու­նը նվիր­ված է Ար­ցա­խի հե­րոս Ար­մե­նակ ՈՒր­ֆա­նյա­նի վառ հի­շա­տա­կին։ Գր­քի է­ջե­րում Ար­մե­նակն է` իր հե­րո­սա­կան կեր­պա­րով։ Նրան նվիր­ված հե­ղի­նա­կի էս­սե­նե­րը և է­տյուդ­նե­րը նույն­պես նե­րառ­ված են այս գր­քում։ Գր­քի հե­ղի­նակ Վո­վա Ար­զու­մա­նյա­նի հետ կա­յա­ցած հար­ցազ­րույ­ցը սի­րով ներ­կա­յաց­նում եմ իմ ըն­թեր­ցո­ղին:

-Ինչ­պե՞ս ծն­վեց Ար­մե­նակ ՈՒր­ֆա­նյա­նին նվիր­ված գիրք ստեղ­ծե­լու գա­ղա­փա­րը:
-Քա­նի որ ես Ար­ցա­խում եմ ապ­րում ու այդ­տե­ղի զա­վակ եմ, իմ հար­գան­քի տուրքն եմ մա­տու­ցում մեր հե­րոս­նե­րին, ու ոչ մե­կին չեմ ա­ռանձ­նաց­նում մյու­սից: ՈՒ­զում էի, որ Ար­մե­նա­կի սխ­րանքն ըստ ար­ժան­վույն գնա­հատ­վի, և դա ա­րեց Ար­ցա­խի նա­խա­գա­հը` նրան շնոր­հե­լով Ար­ցա­խի հե­րո­սի բարձ­րա­գույն կո­չում: Ես ու­րախ եմ և պար­տա­վոր­ված, որ Ար­ցա­խի հե­րո­սի կո­չու­մը կրող հե­րո­սի մա­սին եմ գիրք գրել: Այս­պի­սի միտք ու­նեի, որ մեր հե­րոս­նե­րին նվիր­ված ինչ-որ գիրք լույս ըն­ծա­յեմ ժա­մա­նա­կի ըն­թաց­քում, որ­պես­զի նվի­րեի նրանց հի­շա­տա­կին, քա­նի որ նրանց սխ­րան­քի ար­դյունքն է, որ այ­սօր մենք կանք։ 2016 թվա­կա­նի ապ­րի­լի 1-ի լույս 2-ի գի­շե­րը ա­մեն ինչ փո­խեց: Եվ Ար­մե­նակն ինձ հա­մար դար­ձավ հայ­րե­նա­պաշ­տու­թյան չա­փա­նիշ, այդ­պես էլ ո­րո­շե­ցի նրան նվիր­ված գիրք գրել, քա­նի որ նա ար­դարև լե­գեն­դար հրա­մա­նա­տար էր և լե­գեն­դար մարդ էր նախ և ա­ռաջ:
-Երբևէ հան­դի­պե՞լ եք Ար­մե­նակ ՈՒր­ֆա­նյա­նի հետ: Ի՞նչ հե­տաքր­քիր դեպք կպատ­մեք նրա կյան­քից:
-Ցա­վոք, Ար­մե­նա­կի հետ կեն­դա­նի շփում չեմ ու­նե­ցել, նրա հետ հան­դի­պել ենք ե­րե­քով` ես, եր­կին­քը և գրի­չը: Եվ այդ­պես էլ ծն­վեց գիր­քը` նրա հետ խո­սե­լով, նրա նկար­նե­րին նա­յե­լով, հա­յաց­քի մեջ ժպիտ ո­րո­նե­լով, ա­մեն պատ­մա­ծի հետ վե­րապ­րե­լով ու իս­կա­պես նրա հե­րո­սա­կան կեր­պա­րի մեջ հո­գե­պես լու­սա­վոր­վե­լով։ Նրա լե­գեն­դար զին­վո­րա­կան կեց­ված­քը ինձ ու­ղեկ­ցեց բո­լոր հան­դի­պում­նե­րում, երկ­րից դե­պի եր­կինք:
-Մի քա­նի բա­ռով ներ­կա­յաց­րեք գիր­քը:
-Գր­քում տեղ են գտել հար­ցազ­րույց­ներ, իմ հե­ղի­նա­կա­յին էս­սե­նե­րը, է­տյուդ­ներ, պատմ­վածք­ներ, որ­տեղ Ար­մե­նա­կի մոր զգաց­մունք­ներն են և իմ ապ­րե­լու և ա­րա­րե­լու կամ­քը` նրա ա­րյու­նով սր­բաց­ված հո­ղում։ Ես իմ խոս­քով փոր­ձել եմ ամ­բող­ջաց­նել ու ստեղ­ծել Ար­մե­նա­կի կեր­պա­րը, որ­պես­զի նրան չճա­նա­չող­նե­րը ճա­նա­չեն, ու նրա հո­գու ան­դոր­րու­թյու­նը չզ­գա­ցող մար­դիկ զգան:
Ինչ վե­րա­բե­րում է գր­քի վեր­նագ­րին, այն վերց­րել եմ հե­րո­սի` մորն ա­սած խոս­քե­րից. «Ես քո տղան չեմ, ես բա­նա­կի տղան եմ»:
-Կազ­մա­կերպ­վե­լու՞ է գր­քի շնոր­հան­դե­սը։
-Ա­յո, գիր­քը, ինձ թվում է, մեծ տա­րա­ծում կգտ­նի, ո­րով­հետև մինչև հրա­տա­րա­կելն էլ մեծ էր մարդ­կանց հե­տաք­րք­րու­թյու­նը։ Գր­քի շնոր­հան­դե­սը կլի­նի, բայց նա­խա­պես չեմ ցան­կա­նում տե­ղե­կու­թյուն­ներ տալ։ Ա­մեն ինչ` իր ժա­մա­նա­կին։ Գիր­քը կտա­րած­վի նաև զո­րա­մա­սե­րում։
-Պատ­րաստ­վու՞մ եք թարգ­մա­նե­լու նաև այլ լե­զու­նե­րով:
-Միան­շա­նակ։ Կար­ծում եմ, այդ գործն այն­քան էլ չի ու­շա­նա, չնա­յած լայ­նա­ծա­վալ աշ­խա­տանք է պա­հան­ջում ու մեծ պա­տաս­խա­նատ­վու­թյուն։
- Ժա­մա­նա­կը նոր Ար­մե­նակ­ներ կբե­րի՞։
-Ար­մե­նակ­ներ կծն­վեն, բայց ե­րա­զում եմ, որ խա­ղա­ղու­թյուն լի­նի մեր երկ­րում։ Ար­մե­նա­կը մի ան­գամ ծն­վեց, հե­րո­սա­ցավ ու հա­վերժ կապ­րի։
-Ար­մե­նա­կը , ե­թե կեն­դա­նի լի­ներ, ի՞նչ կա­սեիք ա­ռա­ջի­նը...
-Ար­մե­նա­կը միշտ ապ­րում է: Կա­սեի` «Ար­մեն, էս ինչ հզոր ես, ախ­պերս»։ Ան­ցյա­լով խո­սել չի ստաց­վում, կնե­րեք։
-Օ­գոս­տո­սի 30-ին դուք դիր­քեր այ­ցե­լե­ցիք` Ար­մեն ՈՒր­ֆա­նյա­նի մայ­րի­կի` տի­կին Հա­մես­տի հետ։ Ինչ­պի­սի՞ օր ու­նե­ցաք։
-Օ­գոս­տո­սի 30-ը կա­րե­լի է հա­մա­րել պատ­մա­կան օր ՈՒր­ֆա­նյան­նե­րի ըն­տա­նի­քի հա­մար, քա­նի որ լե­գեն­դար կա­պի­տան Ար­մե­նակ ՈՒր­ֆա­նյա­նին «Ար­ցա­խի հե­րոս» բարձ­րա­գույն կո­չում շնոր­հե­լու հա­ջորդ օ­րը մայրն է այ­ցե­լել ա­ռաջ­նա­գիծ, որ­տեղ հե­րո­սա­ցել է Ար­մե­նա­կը։ Լրագ­րող­նե­րիս և զին­վո­րա­կան­նե­րի ու­ղեկ­ցու­թյամբ մար­տա­կան դիր­քում շր­ջե­լուց հե­տո, Ար­ցա­խի հե­րոս Ար­մե­նակ ՈՒր­ֆա­նյա­նի մայ­րը` տի­կին Հա­մես­տը, ան­կեղ­ծա­ցավ. «Կար­ծես որ­դիս այս­տեղ լի­նի, ես զգում եմ նրա ներ­կա­յու­թյու­նը։ Բայց մի կող­մից էլ չեմ հա­վա­տում, որ նա էլ չկա»։ Զին­վոր­նե­րը հյու­րե­րին սուրճ հյու­րա­սի­րե­ցին, իսկ տի­կին Հա­մեստն իր մայ­րա­կան խոր­հուրդ­նե­րը հղեց։ Ա­մեն մի զին­վո­րի հա­յաց­քում կյանք կար` հայ­րե­նա­սի­րու­թյամբ լե­ցուն։ Քա­նի որ դիր­քում հե­րո­սա­ցել են մեր տղա­նե­րը, նրանք սր­բու­թյամբ են մո­տե­նում ա­մեն ին­չին։ Կար­ծես մի գի­տակ­ցում է հե­տապն­դում, որ հայ­րե­նի հո­ղը միշտ սր­բու­թյամբ պետք է պա­հել ու պաշտ­պա­նել։ Նրանք ըն­կան հայ­րե­նի­քի հա­մար։ Նրանք հայ­րե­նի­քինն էին։

Զրույցը` Գարիկ ԱՎԵՏԻՍՅԱՆԻ

Լուսանկարներ

Մեկնաբանություններ