ԱՄՆ-ի նախագահ Ջո Բայդենը հայտարարել է, որ դուրս կգա նախագահական ընտրապայքարից, եթե բժիշկները պարզեն, որ ինքն առողջական խնդիրներ ունի։ «Անկեղծ ասած, ես կարծում եմ, որ միակ բանը, որ տարիքը բերում է, իմաստությունն է»,- հավելել է Բայդենը։ Ավելի վաղ նա ասել էր, որ կհրաժարվի նախընտրական մրցապայքարից միայն այն դեպքում, եթե Աստված իրեն ասի դա անել։               
 

«Հայ­րե­նի­քը սահ­ման ու­նե­ցող բան է, գրա­կա­նու­թ­յու­նը սահ­ման չու­նի»

«Հայ­րե­նի­քը սահ­ման ու­նե­ցող բան է, գրա­կա­նու­թ­յու­նը սահ­ման չու­նի»
17.04.2020 | 01:49

«Ի­րա­տե­սի» հյու­րը գրող ԼԵ­ՎՈՆ ՋԱ­ՎԱ­ԽՅԱՆՆ է:

-Պա­րոն Ջա­վա­խյան, գրո­ղը կամ լի­նում է պատ­մող, կամ մաս­նա­կից իր ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյուն­նե­րում: Դուք սրան­ցից ո՞րն եք:
-Կա­սեի՝ ես գլ­խա­վոր հե­րոսն եմ: Ամ­բողջ աշ­խար­հի թանձ­րա­կե­տը մարդն է. իմ պա­րա­գա­յում՝ ես եմ: Իմ շուրջ իմ աշ­խարհն է, իմ շուրջ նաև մեծ աշ­խարհն է: Իմ շուրջ ծա­վալ­վում են գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րը, և էս­տեղ ստեղծ­վել է մի յու­րա­հա­տուկ լե­զու, ո­րը չէի ա­սի, թե գրա­կան լե­զու է, չէի ա­սի, թե բար­բառ է: Դա իմ լե­զուն է, իմ խո­սակ­ցա­կան լե­զուն: Ես որ սկ­սել եմ գրել, սո­վո­րել եմ ու­րիշ­նե­րի վատ գրա­ծի վրա: Կար­դա­ցել եմ էդ գոր­ծերն ու հաս­կա­ցել, թե ինչ­պես է պետք գրել, որ դրանց նման չլի­նի: Գրա­կա­նու­թյու­նը հա­վատ­քի նման բան է ինչ-որ տեղ: Ե­թե ըն­թեր­ցո­ղը հա­վա­տում է, հետևիցդ կգա, գիրդ կկար­դա: Ե­թե չի հա­վա­տում, չի գա: Դրա հա­մար ես ձեռքս դրել եմ սր­տիս, իմ մեջ խոր­հուրդ ա­րել ու ո­րո­շել՝ միայն ու միայն գրել ան­կեղծ: Դրա հա­մար էլ ես չէի կա­րող ու­րիշ հե­րոս ստեղ­ծել: Իմ ան­ձի շուրջ ծա­վալ­վում է և՛ գոր­ծո­ղու­թյու­նը, և՛ աշ­խար­հը: Գրա­կա­նու­թյու­նը հնա­րան­քի ո­լորտ է, բայց իմ գրա­ծի մեջ հնա­րանք չկա: Պար­զա­պես ինձ­նից «ուս­տա» գրող­նե­րը կա­րո­ղա­ցել են էն­պես հնա­րել, որ հա­վատ են ներ­շն­չել ըն­թեր­ցող­նե­րի մեջ: Ես էդ­պես չէի կա­րո­ղա­նա, դրա հա­մար ու­ղիղ կա­պով եմ գնա­ցել:
-Երբ մար­դը մի անն­շան թղ­թի կտո­րի է ար­ժա­նա­նում (շնոր­հա­կա­լա­գիր, պատ­վո­գիր, դրանց նման մեկ այլ բան), ինք­նագ­նա­հա­տա­կա­նի ինչ-որ ուռ­ճաց­ված հո­վեր է ու­նե­նում: Դուք 2019 թվա­կա­նին ՀՀ նա­խա­գա­հի մր­ցա­նա­կի եք ար­ժա­նա­ցել «Ծն­կան ծե­րին» գր­քի հա­մար, դրա­նից հե­տո բան չի՞ փոխ­վել Ձեր կյան­քում:
-Չէ՜: Որ փոխ­ված լի­ներ, Վեր­նի­սա­ժում չէի լի­նի, է­լի: Ես դեռ էդ­տեղ կանգ­նած եմ:
-Նա­խան­ձող­ներ չե­ղա՞ն մր­ցա­նա­կի ա­ռի­թով:
-Ա­ռաջ ինձ չէր հա­ջող­վում, բայց հի­մա ոնց որ հա­ջող­վել է. ես աշ­խա­տում եմ հե­ռու մնալ գրա­կան մի­ջա­վայ­րից: Գրող­նե­րը ոչ թե ի­րար հետ ըն­կե­րու­թյուն են ա­նում, ոչ թե մեկ­մե­կու ու­րա­խու­թյամբ ու­րա­խա­նում են, այլ նա­խան­ձում են ի­րար, չա­րա­խո­սում մի­մյանց մա­սին: Մեր եր­կի­րը փոքր է, մեր քա­ղա­քը փոքր է, բո­լոր լու­րե­րը շուտ են տեղ հաս­նում: Էդ մր­ցա­նակն ստա­նա­լը բա­ցա­ռիկ բան էր: Ե­րե­սուն­չորս գիրք էր ներ­կա­յաց­վել, հանձ­նա­ժո­ղո­վի բո­լոր յոթ ան­դամ­ներն էլ ինձ էին ձայն տվել: Բայց կող­քից էն­քան վայ­րա­հա­չու­թյուն­ներ ե­ղան՝ «Էդ չար­չին ո՞վ է, որ մր­ցա­նակ ստա­ցավ» կտր­ված­քով: «Գրա­կան թեր­թում» էլ մր­ցա­նա­կիս ա­ռի­թով հրա­պա­րակ­ված լու­սան­կա­րը տպա­րա­նում ինձ «շատ սի­րող­նե­րը» դի­տա­վո­րյալ լղո­զել էին, պատ­կերս դարձ­րել ան­ճա­նա­չե­լի։ Շա­տե­րը էդ մա­սին գի­տեին ու ա­նո­ղի վրա ծի­ծա­ղում էին։ Ի դեպ, «Գրա­կան թեր­թը» նույն լու­սան­կա­րի տակ ինձ շնոր­հա­վո­րել էր, իսկ Գրող­նե­րի միու­թյու­նը հարկ չէր հա­մա­րել միա­նալ այդ շնոր­հա­վո­րան­քին: Էս է գրա­կան աշ­խար­հը:
-Ա­սում են՝ հետ­հե­ղա­փո­խա­կան Հա­յաս­տա­նում կեն­սա­մա­կար­դա­կի աճ է գրանց­վել: Վեր­նի­սա­ժում կամ գրո­ղի կյան­քում դա նկա­տե­լի՞ է:
-Վեր­նի­սա­ժում առևտուրն ա­վե­լի է վա­տա­ցել: Իսկ գրո­ղի կյան­քում ո­չինչ էլ չի փո­խել հե­ղա­փո­խու­թյու­նը, պար­զա­պես նոր պատմ­վածք­նե­րի հա­մար նոր նյութ է տվել, ո­րը և ես գրի եմ առ­նում. եր­կու-ե­րեք ա­մի­սը մեկ մի պատմ­վածք եմ գրում: Ո­րոշ փո­փո­խու­թյուն­ներ կան: Ինչ-որ տե­ղե­րում աշ­խա­տա­վար­ձե­րի բարձ­րա­ցում­ներ են ե­ղել, թո­շակ­նե­րի բարձ­րա­ցում է ե­ղել, հա­սա­րա­կու­թյան մեջ ինչ-որ բան փոխ­վել է: Բայց և դո­լա­րի սա­կա­գինն է բարձ­րա­ցել: Գո­յու­թյուն ու­նի գնա­գո­յա­ցում, գնե­րը բարձ­րա­նում են: Չգի­տեմ, վեր­ջին հաշ­վով, բարձ­րա­ցո՞ւմ է ե­ղել, թե՞ ի­ջե­ցում:
-Ինք­ներդ Ձեր մա­սին ա­սել եք. «Ես կյան­քի գրող եմ… ա­մե­նա­մեծ հայտ­նա­գոր­ծու­թյու­նը, որ ես երբևէ ա­րել եմ, կյանքն է»: Այս հայտ­նա­գոր­ծու­թյու­նը Ձեզ եր­ջան­կաց­րե՞լ է, թե՞ պար­տադ­րել հաշ­վի նս­տել Ձե­զա­նից՝ մար­դուց դուրս գո­յու­թյուն ու­նե­ցող պա­րա­գա­նե­րի հետ, թե­կուզ և՝ ոչ ցան­կա­լի:
-Էդ հան­գա­ման­քը եր­ջան­կաց­նում է յու­րա­քան­չյուր մար­դու: Մար­դը կա­րող է և չծն­վել, չէ՞: Բայց ե­թե ծն­վում է, ար­դեն եր­ջան­կու­թյուն է: Ա­մե­նա­մեծ եր­ջան­կու­թյու­նը հենց կյանքն է: Հար­կա­վոր է պար­զա­պես ման­րա­մասն վա­յե­լել կյան­քը: Ես մի պատմ­վածք ու­նեմ, կոչ­վում է «Մի բա­ժակ ջուր»: Էդ­տեղ ա­սում եմ, որ մար­դիկ ջու­րը մի շն­չով են խմում, իսկ ես կում առ կում եմ խմում: Դրա­նում խոր­հր­դան­շա­կան բան կա: Ջու­րը կյան­քի խոր­հուրդն է, աշ­խար­հում ստեղծ­ված ա­մե­նա­լավ, ա­մե­նա­քաղցր, ա­մե­նա­կե­նա­րար ըմ­պե­լի­քը: Ես կում առ կում եմ խմում, որ վա­յե­լեմ ջու­րը: Էդ­պես էլ կյանքն եմ ապ­րում՝ ման­րա­մասն վա­յե­լե­լով: Կյան­քը վա­յելք է: Եր­ջան­կու­թյուն աս­վա­ծը հա­րա­բե­րա­կան բան է: Ե­թե ա­րո­տը լավ է լի­նում, կովն էլ է եր­ջա­նիկ: Ե­թե կնոջ հա­մար մի լավ բան ես առ­նում, կի­նը եր­ջա­նիկ է: Եր­ջան­կու­թյունն ինձ հա­մար էն է, որ նպա­տակ ես դնում քո ա­ռաջ ու նպա­տա­կիդ հաս­նում ես: Սա ա­սում եմ հատ­կա­պես ստեղ­ծա­գոր­ծող մար­դու հա­մար: Ե­թե ստեղ­ծա­գոր­ծող մար­դը նպա­տակ ու­նի, ապ­րում է, ե­թե նպա­տակ չու­նի, կյան­քը կտր­վում է: Ես չգի­տեմ, ե­թե Հրանտ Մաթևո­սյա­նը շա­րու­նա­կեր նույն թա­փով գրել, ոնց գրում էր ժա­մա­նա­կին, կմեռ­նե՞ր, թե՞ չէ: Հրան­տը մա­հա­ցավ, ո­րով­հետև նպա­տակն ա­վար­տել էր, ա­սես փակ­վել էր շր­ջա­նը:
-Ձեր գրա­կա­նու­թյու­նը շատ կի­նե­մա­տոգ­րա­ֆիա­կան է: Հայ կի­նո­գոր­ծիչ­նե­րից հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյան ա­ռա­ջարկ չե՞ք ստա­ցել:
-Ես չեմ էլ հե­տաքր­քր­վում դրա­նով:
-Դե դրա­նով պի­տի ի­րենք՝ կի­նո­գոր­ծիչ­նե­րը, ռե­ժի­սոր­նե­րը, պրո­դյու­սեր­նե­րը հե­տաքր­քր­վեն:
-Իմ գի­րը տե­ղով կի­նո է։ Էլ ինչ կի­նո պի­տի հա­նեն, որ նրան փո­խա­րի­նի։ Մի ըն­կեր ու­նեմ՝ Լևոն Գալս­տյա­նը: Նա փոր­ձեց գրել, սցե­նա­րի վե­րա­ծել գործս, բայց չս­տաց­վեց, ա­սաց. «Լևոն, պո­զե­րից չեմ կա­րո­ղա­նում բռ­նեմ»: Ես էն­քան էլ շա­հագր­գռ­ված չեմ, ո­րով­հետև թույլ գր­ված­քից կա­րող է ու­ժեղ ֆիլմ ստաց­վել, և ու­ժեղ գր­ված­քից՝ թույլ ֆիլմ: Ես մտա­ծում եմ, որ իմ գե­ղար­վես­տից չեն կա­րող լավ ֆիլմ ստա­նալ: Պի­տի հաս­նեն էն մա­կար­դա­կին, ո­րում ես հա­սել եմ ար­ձա­կում, որ­պես­զի կա­րո­ղա­նան լավ ֆիլմ նկա­րել: Գու­ցե անհ­նա­րին է: Ինձ հաս­կա­ցող ռե­ժի­սոր պի­տի լի­նի, որ կա­րո­ղա­նա իմ գոր­ծից լավ ֆիլմ դուրս բե­րել: Ես մի պատմ­վածք եմ գրել վեր­ջերս՝ «Զա­վա­կի մա­հը»: Չգի­տեմ՝ կար­դա­ցե՞լ ես:
-Ա­յո՛, կար­դա­ցել եմ:
-Մե­կը «քո­մեն­թում» գրել էր՝ կար­դա­լիս ոնց որ կի­նո նա­յե­լիս լի­նեի: Շատ ճիշտ զգա­ցո­ղու­թյուն էր ու­նե­ցել: Բայց հե­տո որ խո­րա­ցա ու փոր­ձե­ցի իմ պատմ­ված­քը տե­ղա­վո­րել կի­նո­յի մեջ, տե­սա, որ փլ­վում է: Չեն կա­րող դրա­նից կի­նո ստեղ­ծել, կի­նոն կփլ­վի: ՈՒ էդ մտա­վա­խու­թյունն ու­նեմ ցան­կա­ցած պատմ­ված­քիս հա­մար. կփլ­վեն, լավ կի­նո չեն դառ­նա: Իմ խոս­քը շատ կեն­դա­նի է: Ոչ թե մե­նակ կար­դաց­վում է, այլև ա­կան­ջի մեջ զն­գում է: Էդ ար­դեն իսկ յու­րա­հա­տուկ կի­նո է: Չգի­տեմ՝ պաս­տա­ռի վրա դա կս­տաց­վի՞ ար­տա­հայ­տել, թե՞ չէ:
-Ա­սել եք. «Թուր­քի նկատ­մամբ իմ վե­րա­բեր­մուն­քը ես այս կերպ եմ ձևա­կեր­պում: Ե­թե ան­գամ թուր­քը որ­պես ազգ թշ­նա­միս է, ա­պա որ­պես մարդ բա­րե­կամս է: Այս­տե­ղից բխող բո­լոր հետևու­թյուն­նե­րով»: «Քիր­վան» պատմ­ված­քը այ­սօ­րի­նակ հետևու­թյուն­նե­րի ծնու՞նդ է: Ի դեպ, ե­թե հաշ­վի առ­նենք, թե ժա­մա­նա­կին ինչ քար­կո­ծում­նե­րի են­թարկ­վե­ցին Գուր­գեն Մա­հա­րին «Այր­վող այ­գես­տան­նե­րի», Վարդ­գես Պետ­րո­սյա­նը «Կրա­կե շա­պի­կի» հա­մար (եր­կուսն էլ այ­սօր վե­րահ­րա­տարակ­վում են, լայն պա­հան­ջարկ ու սեր վա­յե­լում), Դուք լավ եք պր­ծել. Ձեզ հենց կեն­դա­նու­թյան օ­րոք սի­րե­ցին ու չբզկ­տե­ցին այն­քան, որ լր­ջո­րեն պղ­տոր­վեր Ձեր կյան­քը: Ին­չու՞, ի՞նչ եք կար­ծում:
-Մեր ժա­մա­նակ ի­րա­վի­ճակ է փոխ­վել, էս ա­ռու­մով ես ինչ-որ տեղ բախ­տա­վոր եմ: Էն, ինչ Մա­հա­րու գլ­խին են դրել, ես չգի­տեմ՝ ֆի­զի­կա­պես էդ­պի­սի բա­նի կդի­մա­նա­յի՞: Շատ ծանր բան է դա: «Ա­զա­տու­թյուն» ռա­դիո­կա­յա­նից մի թուրք ինձ հետ հար­ցազ­րույց էր ա­րել, ո­րի մեջ ես հս­տակ ո­չինչ չէի ա­սել Խո­ջա­լուում կա­տար­վա­ծի մա­սին: Ըն­կերս՝ Սար­գիս Հաց­պա­նյա­նը, մի էն­պի­սի լափ թա­փեց գլ­խիս, որ ես կր­կին կապ­վե­ցի «Ա­զա­տու­թյուն» ռա­դիո­կո­յա­նի հետ և հս­տա­կու­թյուն մտց­րի ա­սե­լի­քիս մեջ: Ես էդ վի­ճակն ապ­րել եմ, դա դժ­վար բան է: Ես էդ­քան ներ­վեր չու­նեմ: Ե­ղել է նաև դեպք, որ սր­ճա­րա­նում դա­նակ են հա­նել վրաս: Բայց ես մեծ նշա­նա­կու­թյուն չեմ տվել: Իմ ա­րա­ծը Այ­լիս­լիի ա­րա­ծի հետ ան­հա­մե­մա­տե­լի է: Ես «Քիր­վան» գրել եմ ոչ նրա հա­մար, որ ադր­բե­ջա­նա­կան մր­ցա­նակ ստա­նամ: Ես գրել եմ եր­կու մար­դու ըն­կե­րու­թյան մա­սին: Գա­ղա­փա­րա­կան, քա­ղա­քա­կան ոչ մի բան չի ե­ղել իմ մտ­քում: Հայ­րե­նի­քը սահ­ման ու­նե­ցող բան է, գրա­կա­նու­թյու­նը սահ­ման չու­նի: Գրա­կա­նու­թյունն սկս­վում է քո երկ­րից, քո ձո­րից (ես Ա­լա­վեր­դիում եմ ծն­վել) ու բո­լոր սահ­ման­նե­րը հաղ­թա­հա­րե­լով՝ կա­րող է կոս­մո­պո­լի­տիզ­մի հան­գել: Գրա­կա­նու­թյու­նը նվա­ճող է: Նա­յած ինչ ձևով ես գրել: Գրա­կա­նու­թյու­նը բո­լոր սահ­ման­նե­րը քան­դում է:
-Գրա­կա­նու­թյու­նը կա­րո՞ղ է հա­կա­մար­տու­թյուն հան­գու­ցա­լու­ծող լի­նել նաև:
-Ոնց որ Հով­հան­նես Մկր­տի­չը Աստ­ծո ճա­նա­պարհ­նե­րը բա­ցեց, հար­դա­րեց շա­վիղ­նե­րը, էն­պես էլ գրա­կա­նու­թյունն է: Շատ բա­նե­րում՝ և՛ քա­ղա­քա­կա­նու­թյան մեջ, և՛ մյուս հար­ցե­րում, շա­վիղ­ներն ա­ռա­ջի­նը գրա­կա­նու­թյունն է բա­ցում: Ֆան­տաստ գրող­ներ կան, հի­շեք դրանց գրած­նե­րը: Երբ Ժյուլ Վեռն ենք կար­դում, զար­մա­նում ենք, թե 19-րդ դա­րում ին­չեր է գրել, ին­չեր են մտ­քով ան­ցել: Բայց է­սօր կյանքն էն­քան է ա­ռաջ գնա­ցել, որ Ժյուլ Վեռ­նը կա­րող է հե­տա­դի­մա­կան հա­մար­վել: Գրա­կա­նու­թյու­նը միշտ ա­ռա­ջագ­նա է:
-Ձեր գի­րը շատ հա­ճախ հա­մե­մում եք գրա­կան աշ­խար­հի մե­ծե­րի ա­նուն­նե­րով (Սա­յաթ-Նո­վա, Րաֆ­ֆի, Թու­մա­նյան, Չա­րենց, Շեքս­պիր, Մո­րա­վիա, այլք), նրանց գոր­ծե­րի հի­շա­տա­կում­նե­րով, եր­բեմն էլ՝ պա­րո­դիա­նե­րով: Ձե­զա­նից դուրս ե­ղած գրա­կա­նու­թյու­նը Ձեզ հա­մար հե՞նք է, ու­ղե­ցու՞յց, շտե­մա­րա՞ն, թե՞ այլ բան:
-Իմ գրա­կա­նու­թյու­նը խո­սող լե­զու է: Էդ խո­սողն էլ Լևոն Ջա­վա­խյանն է: Ինչ մտ­քիս բր­թում է, էն էլ գրում եմ: Ես սյու­ժե­տա­յին գրող չեմ, ա­սե­լի­քի վրա եմ գրում, իմ գրա­կա­նու­թյու­նը ա­սե­լի­քի վրա է հեն­վում: Իմ մտա­վոր պա­շա­րը, իմ ապ­րա­ծը, իմ կյան­քի փորձն օգ­նում են, որ ա­սե­լիքս տեղ հասց­նեմ, վեր հա­նեմ: Սյու­ժեն հի­մա հնա­ցած բան է: Հե­ռուս­տա­տե­սու­թյան, հա­մա­կարգ­չի ժա­մա­նակ է հի­մա, Գո­գո­լի, Տոլս­տո­յի ժա­մա­նակ չի: Հի­մա չի կա­րե­լի Ա կե­տից սկ­սել, հաս­նել Բ կե­տը: Գրա­կա­նու­թյունն իր ա­սե­լի­քով, իր կա­տար­ման ձևով պի­տի փոխ­վի: Էք­զյու­պե­րին ա­սում է. «Ա­մե­նա­կարևո­րը աչ­քով չես տես­նի»: Դա հենց գե­ղար­վեստն է: Ես փոր­ձում եմ իմ հո­գով, իմ սր­տով տե­սած ա­մե­կարևո­րը բե­րել գրա­կա­նու­թյուն, էդ բո­լո­րը մարդ­կանց հասց­նել իմ գրա­կա­նու­թյամբ: Եվ դա սյու­ժե չու­նի: Սկզ­բում գա­լիս է սաղ­մը: Սաղ­մը տե­սա­նե­լի չի, չէ՞: Բայց սաղ­մից ե­րե­խա է ծն­վում, կեն­դա­նի շունչ է ծն­վում: Ես են­թա­գի­տակ­ցու­թյամբ սաղ­մը բռ­նում եմ, հե­տո նրան մար­մին ու հո­գի եմ հագց­նում:
-Ե­թե կյան­քը փոխ­վում է, մարդ­կանց պա­հանջ­նե­րը փոխ­վում են, հնա­րա­վո՞ր է, որ մի օր էլ մեր դա­սա­կան­նե­րը դառ­նան ժա­մա­նա­կավ­րեպ:
-Ա­մեն ինչ էլ հնա­րա­վոր է: Ե­թե դա­սա­կանն ու­ժեղ է իր գե­ղար­վես­տով, նա մնում է: Բայց և կան հնա­ցող­ներ: Կյան­քը մաղ է, բայց ինչ­քան մար­դու տա­ղան­դը, հան­ճա­րը մեծ է լի­նում, էն­քան նա «դի­մաց­կուն» է լի­նում: Ի­տա­լա­ցին ա­սում է. «Եր­բեք մի ա­սա եր­բեք»: Ժա­մա­նա­կի տե­րը ժա­մա­նակն է:
Զրույ­ցը վա­րեց Կա­րի­նե ՌԱ­ՖԱ­ՅԵ­ԼՅԱ­ՆԸ
Հ.Գ. Լևոն Ջա­վա­խյա­նի հետ հար­ցազ­րույ­ցը կա­յա­ցել է հա­մա­վա­րա­կի հա­յաս­տա­նյան բռն­կու­մից և ինք­նա­մե­կու­սաց­ման կեն­սա­կեր­պին անց­նե­լուց ա­ռաջ: Այս է պատ­ճա­ռը, որ զրույ­ցում չկա անդ­րա­դարձ օ­րախն­դիր այդ թե­մա­յին:

Դիտվել է՝ 12529

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ