Փարիզում` նժույգը սանձած, Երևանում` անհայտ բացակայող (երկրի քավարանը)
03.04.2020 | 01:32
«Գյուրջյանի գլուխգործոցը, որը նա իրականացրեց զանազան նյութերով, «Հաղթանակն» է։ Նա երազում էր այդ գործը մոնումենտալ չափերով իրականացված տեսնել որևէ հրապարակում... Գուցե մի օր մեր ժողովուրդն իրականացնի այդ իղձը, և «Հաղթանակը» լինի նաև Գյուրջյանի արվեստի հաղթանակը...»։
Երվանդ ՔՈՉԱՐ,
«Ես և դուք»
ՀԱՆՃԱՐՆ ՈՒ ՏԱՂԱՆԴԸ
Կերպարվեստում (նվաստիս խորին համոզմամբ) հանճարի կարմրահուռ և ոսկեերիզ պատմուճանով զուգվում են եզակիները, նրանք, ովքեր հաղթահարել են ժամանակի պատնեշն ու առեղծված են հաճախ դարեր անց։ Հանճարները եզակի են և անվերապահորեն հողեղեն չեն, Երկնավորն է տիեզերական ասուպ-հունդը վար նետում և երկրավորներիս պարգևում հոգեղեն բերկրանք և առաջընթաց։ Միքելանջելո, Լեոնարդո դա Վինչի։ Նաև Ռոսլին, Պիկասո, Ռաֆայել, Ռեմբրանդ։ Նաև Սարյան ու Գորկի։ Էլի մի քանիսը, համաձայն գեղագետ մեր ընթերցողների կամքի ու քմայքի, և փակվում է շրջանը։ Քոչարը դարակազմիկ երևույթ է, հանճար է նա, հայ կերպարվեստի վերջին հրաբուխը։ (Հուսանք, որ առայժմ վերջին)։ Բայց նրա աճյունը չի հանգրվանել հայ երևելիների կողքին, Կոմիտասի անվան պանթեոնում։ Բայց չհեռանանք խնդրո առարկայից, խոստանալով մի առիթով անդրադառնալ Քոչարի վերահուղարկավորմանը, որը մեր հեղհեղուկ ժամանակի պահանջն է։
Հակոբ Գյուրջյանը տաղանդ է, քանդակագործական փայլուն մի երևույթ, որը գրեթե անհայտ է իր բնօրրանում։ Եվ ահա մտովի եկեք շրջենք մայրաքաղաքում և փորձենք հայտնաբերել 20-րդ դարի նշանավոր վարպետներից մեկի վառ տաղանդի արտացոլանքը, որևէ արձան, կոթող կամ գոնե քանդակ։ Անհնար է, Հակոբ Գյուրջյանը հայոց 12-րդ քաղաքամայրում անհայտ բացակայող է։ Բայց, կարծում ենք, մոտ է նրա հաղթանակը։
ԳՅՈՒՐՋՅԱՆԻՆ` ՍԻՐՈՎ
Նա հայոց ազնվական քաղաքներից մեկում` Շուշիում, լույս աշխարհ եկավ։ Բնօրրան քաղաքը չէր կարող ապահովել փայլուն ունակությունների տեր պատանու գեղարվեստական կրթությունը, և նա 1907-ին ճանապարհ է բռնում դեպի Մոսկվա, ավարտում տեղի ռեալական ուսումնարանը և ուղևորվում է Փարիզ։ «Աշխարհի մայրաքաղաքում» նախ սովորում է «Ժուլիան» ակադեմիայում, ապա հաճախում է Օգյուստ Ռոդենի արվեստանոց, աստիճանաբար ծանոթանում է Փարիզին։ Փարիզը նա նվաճեց ինքնաբերաբար։ 1911-ին նրա արվեստանոցը հանրահայտ էր, շատ նշանավորներ էին ցանկանում բնորդել նրան, այդ թվում` ՈՒլյանով-Լենինը։ 1914-ին ապրում է Մոսկվայում, ստեղծում է Ֆյոդոր Շալյապինի, Սերգեյ Ռախմանինովի և Բեթհովենի կիսանդրիները, մասնակցում է «Միր իսկուստվա» հանրաճանաչ ընկերության ցուցահանդեսին, նաև կերտում է զորավար Անդրանիկի և Շիրվանզադեի դիմաքանդակները, բազմաթիվ այլ գործեր, այլաբանական, պատմական, կրոնական, դիցաբանական և անիմալիստական թեմաներով։ 1921-ին Անատոլի Լունաչարսկու աջակցությամբ ուղևորվում է դեպի Փարիզ։ Գյուրջյանը մասնակցում է նշանավոր շատ ցուցահանդեսների, անհատական ցուցահանդեսներով հանդես է եկել Նյու Յորքում (1924) և Փարիզում (1926)։ 1958-ին Գյուրջյանի կնոջ կամքով Հայաստանի պետական պատկերասրահում են հայտնվում քանդակագործի շատ ճանաչված ստեղծագործություններ։ Այս հրաշալի վարպետը վախճանվեց 1948-ին` Փարիզում։
ՔՈՉԱՐԻ ՀԻԱՑՄՈՒՆՔԸ. ԴՐՎԱԳՈՒՄՆԵՐ
«1917 թ. Թիֆլիսում «Հայ արվեստագետների» ցուցահանդեսի ժամանակ ծանոթացա Գյուրջյանի հետ։ Նրա արտաքինը ցնցող տպավորություն գործեց. հսկա էր, թիկնեղ, սև սաթի պես փայլող մազերով, վառվող ածուխների պես աչքերով` սևով բոլորված ակնախորշերով, թավ հոնքերով։ Զարմացնող և ցնցող էր, որ բնությանն այդքան մոտ արտաքինով մարդը կերտում էր նուրբ և զգայուն մարմիններ։ Ո՞վ չէր զմայլվում, կախարդվում Մելիքյան ամուսինների պորտրետներով. այնքան կենդանի և ազնիվ շնչով տոգորված էին այդ արձանները, որ տղաները թաքուն համբուրում էին կնոջ շուրթերը, իսկ աղջիկները` տղամարդու մարմարե ուսերը... ի՜նչ նրբություն, ի՜նչ երազական քնքշություն։ Ինչ հիացմունքով և ոգևորությամբ էինք հետևում, երբ նա քանդակում էր Շիրվանզադեին, և ինչպիսի վարպետությամբ նա կերտեց մեծ գրողի կապույտ աչքերի տիրական հայացքը, հապա զորավար Անդրանիկի հուժկու, առյուծանման գլուխը...
Հիշում եմ` Եղ. Թադևոսյանը հուզմունքից քիչ էր մնում լաց լիներ։ Ինձ ու Հալաբյանին տարավ Գյուրջյանի գործերի առաջ և երկար խոսեց` ցույց տալով մեզ նրա արվեստի բարձր արժանիքները և նրբությունը։
Գյուրջյանը, լավ իմանալով իր արժեքը, այնպիսի բարձր գին էր նշանակում, որ Թիֆլիսը դեռևս չէր տեսել։ Հայ բուրժուան շշմել էր, նա պետք է լայն բանար քսակը, որպեսզի մի փոքր բարելիեֆ գներ Գյուրջյանից։
Փարիզում Քելեկյան* խանն իր կիսանդրու համար նրան վճարեց այնքան, որ կարելի էր ամբողջ կյանքում այդ գումարի եկամտով ապրել։ Փարիզում ուներ երկու արվեստանոց, որ իտալացի, ֆրանսիացի վարպետները գրանիտի, մարմարի և բրոնզի վրա իրականացնում էին նրա գործերը։ Նա ճամփորդում էր։ Եղավ Իսպանիայում, Ամերիկայում և այլուր... Իսկական «Maitre»-ի կյանք էր վարում, և եվրոպացիներն ու ամերիկացիները երկրպագում էին նրան։ Հիշում եմ` Բելգիայից մի միլիոնատեր սեփական ինքնաթիռով էր գալիս նրա մոտ` Փարիզ` սեանսների։ Նուբար փաշան, Գյուլբենկյանը, որոնք սովոր չէին արվեստագետի ոտը գնալու, պարծենում էին, որ Գյուրջյանը քանդակում է իրենց։ Ճիշտ ժամին գալիս էին նրա Լատինական թաղամասի արվեստանոցը...
Նա շատ բան էլ վերցրեց իմպրեսիոնիզմից և կուբիզմից, բայց միշտ մնաց Գյուրջյան, միշտ խոսեց իրեն յուրահատուկ լեզվով։
Կուբիզմի ազդեցությամբ նա կերտեց «Պարուհին», որ շաղափի նման պտտվում է իր շուրջը. ֆորման հասնելով ծայր կատարելության, անէանալով դառնում է երիզ-ուրվագիծ։ Գյուրջյանի մոտ զգացումն այնքան առատ է ու հախուռն, որ նա չի կարողանում մնալ պլաստիկային հատուկ սահմաններում և դիմում է գույնի օգնությանը։
Իր արձանների փոքրադիր լինելու պատճառը միայն գեղագիտական և ոճական նախընտրանք չէր. նա որքան էլ մեծ և ճանաչված արվեստագետ է, բայց, փաստորեն, աներկիր, օդի մեջ կախված մարդ էր և չէր էլ կարող երազել մեծ և մոնումենտալ գործերի մասին, քանի որ չուներ հող և ռեալ հայրենիք... Ես կարծում եմ` այդ պատճառով նա իր ամբողջ սերը և ուժը տվեց փոքր արձաններին. դա նրա տրագեդիայի ենթագիտակցական արտահայտությունն էր...
Գյուրջյանի գլուխգործոցը, որը նա իրականացրեց զանազան նյութերով, «Հաղթանակն» է»։
ՎԵՐՋԱԲԱՆԸ ՈՐՊԵՍ ՎԵՐՋՆԱԳԻՐ` ՄԱՅՐԱՔԱՂԱՔԻ ԵՎ ՄՅՈՒՍ ՔԱՂԱՔՆԵՐԻ ԱՎԱԳԱՆՈՒՆ
Հակոբ Գյուրջյանի երազանքն անհրաժեշտ է իրականացնել և տեղադրել «Հաղթանակը» մայրաքաղաքի ամենադիտարժան վայրերից մեկում։ Ըստ մեզ, նպատակահարմար է Հյուսիսային պողոտայի դարպասի մոտ, Օպերային թատրոնին դիմահայաց, ձուլված բրոնզից և պատկառելի չափերով։
Կամ, ինչու չէ, Արշակունյաց պողոտայի և Գարեգին Նժդեհի փողոցի ձևավորված խաչմերուկ-հրապարակում։ Երրորդ տարբերակը ոչ պակաս գրավիչ է, հուշարձանը շատ տեղին կդիտվի, դիցուք, Արգիշտի փողոցում, քաղաքապետարանի հարևանությամբ։ Արժե մտածել։
Սրանից զատ հարկավոր է, առհասարակ, և՛ մայրաքաղաքում, և՛ հանրապետության մյուս քաղաքներում տեղադրել Հակոբ Գյուջյանի գլուխգործոցների կրկնօրինակները։ Մասնավորապես, երազում եմ տեսնել նրա նշանավոր «Սալոմե» գլուխգործոցը (1925 թ.), Սայաթ-Նովա, Բաղրամյան պողոտաների և Մոսկովյան փողոցի ձևավորած խաչմերուկ-հրապարակում։
Ի դեպ, ժամանակը չէ՞, որ Երևանում բացվի նրա թանգարանը։
Վրեժ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ
* Խան-Քելեկյան Տիգրան (1868-1951)։ Ազգային հասարակական գործիչ, դիվանագետ, մեկենաս, կոլեկցիոներ։ Փարիզում 1910-ական թթ. նյութապես աջակցել է Է. Բրաքին, Պ. Պիկասոյին, Ա. Մատիսին։ Պարգևատրվել է Պատվո լեգեոնի շքանշանով»։
Հեղինակի նյութեր
Մեկնաբանություններ
Ասում են...
.
.
-
Նիկոլն արգելել է իրեն նկարել Արարատների ֆոնին Ըստ մերձնիկոլական շրջապատից տարածվող լուրերի` կապիտուլյանտ ոչնչությունը հրահանգել է իր աշխատակազմի լուսանկարիչներին և օպերատորներին իրեն չպատկերել Արարատ լեռների ֆոնին:
-
Ասում են… Մի շարք երկրներում, ցավոք, նաև Հայաստանում մեծ խանդավառություն չկար այն հարցում, որ Ռուսաստանն ինչ-որ կերպ վերահսկեր Հայաստանով լոգիստիկ ճանապարհը Նախիջեւանի և Ադրբեջանի հիմնական տարածքի միջև։ Այստեղ, նախ և առաջ, Թուրքիայի շահն է
-
Ասում են… Ես հստակ ասել եմ՝ նյութական որևէ ակնկալիք, կլինի կազմակերպություն կամ անձ, եթե ինքը ներգրավված է այս շարժմանը, չի կարող ունենալ, սկսած ինձնից, փոխարենը՝ մենք բոլորս կստանանք Հայրենիք ու Պատիվ
-
Ասում են… Հիմա մենք բավականին բարդ շրջան ենք ապրում մեր բարեկամ, եղբայրական Հայաստանի հետ հարաբերություններում։ Դա նույնիսկ ավելին է, քան եղբայրականը, քանի որ այստեղ ավելի շատ հայեր են ապրում, քան՝ բուն Հայաստանում
-
Ասում են Մարտի 8-ից առաջ Մեծ Բրիտանիայի և ԱՄՆ-ի դեսպանատները զգուշացնում էին իրենց քաղաքացիներին զգույշ լինել Մոսկվայում՝ չասելով, թե ինչ է կատարվում
-
Ասում են… Իհարկե, Բրյուսելը շահագրգռված է Հայաստան-ՀԱՊԿ կապի թուլացմամբ, իսկ Դաշինքի պաշտոնական խոսնակները մեկ անգամ չէ, որ հանրային լավատեսություն են հայտնել ՆԱՏՕ-ի հետ մերձեցման Հայաստանի հեռանկարների վերաբերյալ
-
Ասում են…
Ափսոսում ենք, որ ՀՀ ղեկավարությունը, ըստ ամենայնի, գիտակցված որոշում է կայացրել՝ վարել ՌԴ-ի հետ հարաբերությունների հետևողական վատթարացման, Լեռնային Ղարաբաղում տեղի ունեցած ամեն ինչում Ռուսաստանին մեղադրելու գիծ։ Դա, իհարկե, հարիր չէ դաշնակցային հարաբերություններին
-
Ասում են Պաղեստինյան ՀԱՄԱՍ-ը 10-20-100 անգամ ավելի քիչ զենք ունի, քան ունեին Լեռնային Ղարաբաղի հայերը և ադրբեջանական բանակը իսրայելական բանակը չէ։ Թող Հայաստանում մտածեն։
-
Ասում են… Որոշ երկրներ փորձում են խաթարել ԱՊՀ անդամների օրինական իշխանությունը, ավանդական արժեքները և իրավիճակն ամբողջությամբ: Անհրաժեշտ է կանխարգելիչ աշխատանք՝ ԱՊՀ երկրների անվտանգության ապահովման համար։
-
Ասում են… Ռուսաստանը և Բելառուսը օգուտ չունեն իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտությունից: ՈՒ՞մ է այն ձեռնտու Մեզ ու ռուսաստանցիներին կշտամբում են «Ձեռնտու է Ուկրաինան հետին պլան է մղվել» Լսեք, եկեք անկեղծ լինենք այն, որ մեր մասին սկսել են ավելի քիչ խոսել, թերևս, վատ չէ: Բայց ո՛չ այդ գնով։ Մարդիկ են զոհվում։ Ինչի՞ վրա ենք ուրախանալու։
-
Ասում են…
Աշխարհում արևմտյան ազդեցությունը հսկայական ռազմաֆինանսական բուրգ է, այն իրեն պահելու համար անընդհատ նոր «վառելիքի» կարիք ունի՝ ուրիշներին պատկանող բնական, տեխնոլոգիական, մարդկային ռեսուրսներ
-
Ասում են…
10 ամսվա շրջափակումից հետո՝ սեպտեմբերի 19-ին, ադրբեջանական զինված ուժերը դաժան հրետակոծության ենթարկեցին Լեռնային Ղարաբաղը։
Սիրտս կոտրվում է, երբ իմանում եմ Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված և Հայաստան զանգվածաբար փախչող հազարավոր հայ ընտանիքների ցավի, կորստի, մարդու իրավունքների կոպիտ խախտումների մասին:
-
Ասում են
Ադրբեջանը վերսկսել է պատերազմը Լեռնային Ղարաբաղի դեմ՝ գնդակոծելով խաղաղ բնակիչներին և քաղաքացիական ենթակառուցվածքները
-
Ասում են… Մենք առաջարկել ենք համաձայնության գալ Ադրբեջանի հետ այնպես, որ Քելբաջարն ու Լաչինը, նաև ամբողջ Ղարաբաղը, փաստացի մնան Հայաստանի իրավասության ներքո
-
Ասում են Ռուսաստանը գնահատում է Հայաստանի հետ կառուցողական հարաբերությունները, սակայն հնարավոր չէ համաձայնել վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի թեզերի հետ՝ ռուս խաղաղապահների առաքելության ձախողման մասին:
Տարածաշրջանային
