Ելցինի հրաժարականից հետո վերջինիս առիթից առիթ էին հիշում։ Մարդն իր գործը, լավ թե վատ, արել ու անցել էր պատմության գիրկը։ Մեզանում նման ավանդույթ չկա։ Չես հասկանում՝ կռապաշտությո՞ւն է սա, թե մեռելներին հարություն տալու պարապ զբաղմունք։

Չէ, Հյուսիսային պողոտայում էլ լավ բաներ կան: Հիմա կասեք՝ արջը յոթ երգ գիտի, յոթն էլ մեղրի մասին է, էս մարդն էլ միայն Հյուսիսային պողոտայի մասին է գրում: Բայց իրոք լավ բաներ էլ կան: Օրինակ, տեսա իմ ֆեյսբուքյան լավ բարեկամ Ալեն Սիմոնյանին, տեսա այլ ծանոթների, իմ նախկին աշխատակիցներից շատերին, գեղեցկատես, ժպտերես, ճաշակով հագնված աղջիկների: Տեսա մի գեղեցիկ աղջնակի՝ սև շլյապայով, կիթառ նվագելիս, որ հաճելի, գեղեցիկ ձայնով երգում էր: Իոնիկա նվագող կնոջը, ով մշտապես, արդեն քանի տարի այստեղ նվագում է ու կարծես սկսել է նվագել առանց ֆալշի:

«Տվեք ինձ հենման կետ, և ես աշխարհը շուռ կտամ»,- ասել է Արքիմեդը: Հետո մի հետամնաց երկրի թունդ մարքսիստներից մեկն էլ` «Տվեք ինձ մի կուսակցություն, և ես աշխարհը շուռ կտամ»: Նրան պատասխանողը, որին հետո ԼԵՆԻՆ կոչեցին, ասաց` «Կա այդպիսի կուսակցություն», և աշխարհը իսկապես շուռ տվեց: Հետո, մի յոթանասուն տարի անց, պարզվեց, որ նա աշխարհը սխալ է շուռ տված եղել: Թեև աշխարհը փոխելու, շուռ տալու մասին ամեն օր խոսում էին, բայց թե ամեն օր հո չէին կարող աշխարհը շուռումուռ տալ:

Մի քանի օր է փորձում եմ չմիջամտել նողկանք հարուցող և ակտիվորեն տարփողվող թեմային, թե իբր առաջին նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը կապ չունի Շուշիի ազատագրման փաստի հետ մասնավորապես և Արցախի ազատագրման հետ ընդհանրապես: Ընդհանրապես նոմենկլատուրային բազարները նողկալի դրսևորումներ են ունենում, սակայն երբ հանուն բիբարի փողի մարդիկ պատրաստ են պղծել, բռնաբարել անգամ սեփական հերոսական պատմությունը՝ դուրս է երևակայության բոլոր սահմաններից:

Արցախյան պատերազմի տարիներին «Հայաստանի Հանրապետություն» թերթում էի աշխատում: Շատ էի գրում կռվող տղերքի մասին, զոհված տղերքի մասին: Հաճախ տալիս էին հերթական զոհվածի լուսանկարը, կենսագրական տվյալները ու ասում` գրի: Ամեն զինվորի հետ վերապրում էի իր կյանքը: Արդեն բառերս չէին հերիքում, զգացմունքներս խեղդում էին, ընդվզում էի: Այդինին ասում էի` հերիք է, էլ չեմ ուզում գրեմ, չեմ կարողանում: Ասում էր` գիտեմ, որ դժվար է, բայց պետք է: Նրանք բոլորը երիտասարդ էին, գեղեցիկ, ուժեղ ու... լուսավոր:

Արդեն քանի ամիս է ոչինչ չեմ գրել, ՛՛վայելում եմ՛՛ լուսանցքիս նեղությունը, փորձելով այն արժևորել որպես ճգնախուց, հետագաս կազմակերպելու նպատակով: Ու քանի որ նման դեպքերում միտքդ սկսում է դեգերել ժամանակի ու տարածության մեջ, անկախ քո կամքից հայտնվում ես ՛՛Ալիսան հրաշքների աշխարհում՛՛ իրավիճակում, և մուտքը դեպի այդ աշխարհ կարող է ՛՛ապահովել՛՛ որևէ դիպված: Այսօր ինձ դեպի ճագարի բույնը հրեց մինչև ուղն ու ծուծը կեղծավոր ու փուչ ՛՛հայրենի հեռուստատեսության՛՛ շուռտիպներից ՛՛Բարի գիշեր հայեր՛՛ հաղորդման կարմրաթուշ հաղորդավարը, որ հրավիրեց դիտելու Արցախի պատերազմի ՛՛հերոսապատումներից՛՛ մի դրվագ, (մայիսի 9-ի նախօրեին՝ Շուշիի ազատգրման օրվա)՝ չզլանալով ամեն բառից առաջ գործածել ՛՛Մեծն՛՛ մակդիրը, դրանով իսկ փորձելով արժևորել նախ իրեն, հետո պատերազմն ու հերոսներին՝ Մեծն: Ու ես զգացի անկումս…. դեպի անցյալ և անմիջապես միացրի համակարգիչս, տեսնելու, թե որքան խորն է ճագարի բույնը:

Է՛, պապ, ի՞նչ ես էդքան տխրում: Կյանք ա, էլի, մի քիչ շատ, մի քիչ քիչ: Հիշո՞ւմ ես, երեք տարեկան էի, դու Բելառուսիայում ծառայում էիր, մամայի հետ էինք մոտդ: Մի տասը օր մնացինք: Քեզ շատ էի կարոտել, իմ երջանիկ օրերն էին: Հետո, երբ գնացինք, դու շա՛տ էիր տխրել: Չգիտեիր, որ մենք զգում ենք քո տխրությունը: Հետո, հաջորդ օրը հանկարծ սենյակումդ տեսար իմ փոքրիկ կոշիկները, որ ես ու մաման մոռացել էինք. ո՛նց էին արցունքները հոսում դեմքիդ վրայով, ո՛նց էր սիրտդ կտոր-կտոր լինում: Բայց ես էսօր չկամ: Մի քանի օր առաջ որոշեցիր գառաժը կարգի բերել. քեզ էս ու էն կողմ ես տալիս, հասկանում եմ:

Պատերազմ էր, կռվում էին տղաները հասուն այրերի պես՝ ամուր ոգով, կռվում էին, որ հաղթեն, հաղթում էին, որ ապրենք: Փառքով ու հաղթանակով պսակված գոյապայքար-գոյամարտը հիմք դրեց հայոց նորանկախ պետությանը: Նրանցից յուրաքանչյուրը առանձին բնորոշեց այդ հաղթանակը:

Իրականությունն ու դրա վերաբերյալ մարդկանց բացարձակ մեծամասնության պատկերացումները էապես տարբերվում են միմյանցից: Դրա շնորհիվ է, որ մարդկանց գիտակցության կառավարումը, խարսխված լինելով նրանց մոտ իրականության սխալ ընկալման և այդօրինակ ընկալումից բխող չհիմնավորված սպասումների վրա, կարող է լուրջ և օգտակար գործիք լինել կառավարիչների համար:

Հետընտրական մտորումները սովորաբար ավարտվում են ապագան ավելի լավ պատկերացնելու ցանկությամբ՝ պայմանով, որ չես կորցնում իրականության զգացողությունը և ուժերի իրական հարաբերակցությունը գնահատում ես այնպես, ինչպիսին այն կա օբյեկտիվորեն: