«Աստծով, գնացե՛ք»

Վերջին շրջանում հաճախ ենք լսում, որ ներկա փուլի խայտառակ և նվաստացուցիչ զիջումները չեն երաշխավորում Հայաստանի անվտանգությունը, բայց այդ քայլերից հրաժարվելը «բացասական երաշխիք է» ստեղծում երկրի անվտանգության համար: Երկրի անվտանգությունը, համբավը, հասարակության ոգին ոչնչացրած չկառավարությունը չի կարող երաշխիքներ ապահովել:

Անշուշտ, իշխանափոխությունն էլ, ինքնին, չի հանդիսանում երկրի անվտանգության երաշխիք, բայց այս չկառավարությունը տուն չուղարկելն անվերապահորեն բերելու է երկրի վերջնական անկմանն ու պետականության կորստին:

Հուսահատությունն ու հիասթափությունը հասել են այն աստիճանի, որ շատերն անկեղծորեն սկսել են հավատալ, որ Հայաստանն ապագա չունի, և եթե զիջումները տալիս են նոր պատերազմից խուսափելու գոնե նվազագույն հույս, արդեն լավ արդյունք է: Մեզանից շատ ավելի հզոր, ամուր, դարերի պետական համակարգ ունեցող հասարակություններն ու պետություններն են առերեսվել նման ոչ նախանձելի երկընտրանքի հետ:

Այսօր բերեմ այդպիսի միայն մեկ օրինակ` Մեծ Բրիտանիան Երկրորդ աշխարհամարտի նախաշեմին: Պահպանողական կուսակցության առաջնորդ և երկրի վարչապետ Նևիլ Չեմբեռլենը փորձում էր ապահովել երկրի անվտանգությունը` տեղի տալով Հիտլերի հարձակողական նկրտումներին Արևելյան Եվրոպայում: Պատմությանն ու այդ գործչի կենսագրությանը ծանոթ մարդիկ գիտեն, թե որքան էր նա սարսափում Բրիտանիայի պատերազմի մեջ ներքաշվելուց և որքան խղճահարույց, երբ Հիտլերից մուրում էր մի թղթի կտոր, որով կերաշխավորվեր Մեծ Բրիտանիայի անվտանգությունը:

1938 թ. սեպտեմբերի 30-ի Մյունխենի պայմանագիրը ուժի դեմ խոնարհվելու, սկզբունքներն ու արժեքները վախերին ստորադասելու դասագրքային օրինակ է:

Թեև թվում է, որ պայմանագիրը հեռավոր Չեխոսլովակիայից Գերմանիային դժբախտ և դժգույն տարածքներ զիջելով սեփական ժողովրդի անվտանգությունն ապահովելու խորամանկ հնարք է, այդ քաղաքականությունը զգալիորեն խոցել էր երբեմնի հզորագույն կայսրության հասարակության ոգին և ավյունը, զգալիորեն վատթարացրել Մեծ Բրիտանիան պաշտպանության պատրաստելու դիրքերը: Մեկ տարի չանցած, Չեմբեռլենը, այունամենայնիվ, ստիպված պատերազմ հայտարարեց Գերմանիային:

Թվում էր, որ անկախ իշխանափոխությունից, Մեծ Բրիտանիան դատապարտված էր համաշխարհային այդ պատերազմում մնալ թիրախ, ոչ թե առաջամարտիկ: Ետևում էր Նորվեգիայի ջրերում կրած ցավալի պարտությունը, պատերազմի հետ էին առերեսվել Ֆրանսիան, Բելգիան և Հոլանդիան:

Ելույթ ունենալով խորհրդարանում և կոչ անելով Չեմբեռլենին հրաժարական տալ` իր իսկ կուսակից Լեո Ամերին ավարտեց իր ելույթը Կրոմվելի հայտնի խոսքերով, որ վերջինս ժամանակին հասցեագրել էր խորհրդարանին.

«Շատ երկար եք այստեղ նստել, որևէ օգտակար գործ արած լինելու համար: Ասում եմ` հեռացե՛ք, թույլ տվե՛ք մեկ ընդ միշտ ազատվենք ձեզանից: Աստծով, գնացե՛ք»:

Չեմբեռլենի խորհրդարանական գործընկերները գիտակցում էին, որ նրա յուրաքանչյուր լրացուցիչ օրը վարչապետի պաշտոնում վտանգում է ո՛չ միայն իրենց իսկ կենսագրությունն ու ճակատագիրը, այլև Մեծ Բրիտանիայի ապագան: Նրանք կիսեցին ձայները խորհրդարանական քվեարկության ժամանակ: Չեմբեռլենը հրաժարական տվեց, թեև ֆորմալ դեռևս ուներ իշխանությունը պահելու համար անհրաժեշտ ձայներ:

Վարչապետ դարձավ ՈՒինսթոն Չերչիլը:

Բազմաթիվ հայտնի ճառերի և ոչ պակաս տպավորիչ գործերի հեղինակ Չերչիլի վարչապետի պաշտոնում առաջին ելույթներից մեկի հայտնի` «Չունեմ ձեզ առաջարկելու ոչինչ, բացի արյունից, չարչարանքից, քրտնքից և արցունքներից» արտահայտությունը դարձավ իր առաջնորդությամբ Մեծ Բրիտանիայի ժողովրդին պատվախնդրության և համախմբվածության աննախադեպ մակարդակի բարձրացնելու կարգախոսն ու մարտակոչը:

Բոլոր նրանց, ովքեր այսօր հուսահատված են և կոտրված, պետք է առաջարկեմ դիտել երկու առանձին և իրենց գեղարվեստական ուժգնությամբ զգալիորեն տարբեր, բայց իրար շատ փոխլրացնող «Մյունխեն. պատերազմի նախաշեմին» (Munich – The Edge of War) և «Ամենամութ ժամը» (The Darkest Hour) ֆիլմերը: Դիտել հենց այս հերթականությամբ, ցանկալի է իրար հետևից:

Չերչիլը մեծ քաղաքական և պետական գործիչ էր, և չէր կարող Չեմբեռլենի հասցեին չասել մի շարք բարի, թեև բավականին երկիմաստ, խոսքեր: Հատկապես հրաժարականից ամիսներ անց վերջինիս մահվան առիթով: Բայց դրանում, երևի թե, ոչ պակաս դեր էր խաղացել այն, որ պաշտոնից հեռանալով Չեմբեռլենը ոչ միայն չէր այրել իր պետության բոլոր կամուրջները, այլև օգնել էր Չերչիլին զբաղեցնել վարչապետի պաշտոնը, թեև մեծամասնությունը սատարում էր կուսակցության մեկ այլ առաջնորդ, Հալիֆաքսի կոմս Էդվարդ Վուդին:

Իհարկե, ոչ մեկին ոչ մեկի հետ չեմ համեմատում:

Երկիրն էլ է տարբեր, ժամանակն էլ, խորհրդարանական մեծամասնությունն էլ:

Բայց պատմություն չիմանալով և դրանից դասեր չքաղելով, դժվար է գիտակից որոշումներ կայացնել:

Վիգեն ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Մեկնաբանություններ