Որևէ նախախնամություն մեզ չորրորդ անգամ պետություն չի տա

Մենք երբեք ինքներս անկախություն չենք նվաճել, պետություն չենք ստեղծել: Հայաստանի վերջին երեք հանրապետություններն էլ ստեղծվել են դիպվածով, հանգամանքների բերումով: Ինչ-որ մեծ միավոր փլուզվել է, տրոհվել, ու դրանից մի չնչին բան էլ նետել են մեզ: Մեր ստեղծածը միայն Ազատ Արցախն էր, որը իսկապես արյուն-պայքարով ծնունդ առավ, բայց մեր միտքն ու կամքը չհերիքեց այն աշխարհին ճանաչել տալու համար: Եվ Արցախն առանց արյուն-պայքարի մեզնից առնելով՝ աշխարհն ուզեց մեզ ցույց տալ, թե դուք անգամ ձեր ստեղծածը ի վիճակի չեք պահել, էլ ուր մնաց՝ ձեզ «նվիրածը»:

Շատ ենք խոսում Առաջին Հանրապետության ծնունդից, մայիսի 28-ից, նույնիսկ պետություն ստեղծող ու հիմնադիր ենք հնարել: Բայց երբեք չի ասվել, որ դրանից երկու օր առաջ՝ մայիսի 26-ին, երբ վրացին անկախություն էր հայտարարում, որևէ հայ, վերջին ռամիկից մինչև Անդրկովկասյան սեյմի հայ նախարարները, չէին էլ կարող երևակայել, որ երկու օր անց իրենց քարշ են տալու սեղանի շուրջ և ստիպելու են տակը մնացած մեկ-երկու գավառի վրա անկախություն հռչակել, այլապես դրանք էլ կբաշխվեն վրացուն ու թաթարին: Սա է մերկ ճշմարտությունը: Եվ այս թեմայով մեր քաղաքագետների վերլուծությունները մերկապարանոց են ստացվում, որովհետև նրանք տեղյակ չեն բուն իրականությունից, հիմնվում են պատմաբանների ներկայացրած «իրականության» վրա: Մոտավորապես նույնը տեղի ունեցավ 2-րդ և 3-րդ հանրապետությունների պարագայում:

Վերջին տարիներին երկար ու փաստերով խոսվեց, թե իշխանությունը զավթած առանցքային պաշտոնյաներից ովքեր են ամիսներ շարունակ վերապատրաստվել Թուրքիայում: Մենք նրանց անուններն իմացանք, բայց փորձ չարեցինք վերլուծել, թե նրանց ինչպե՞ս ու ինչո՞վ են պատրաստել ու վերապատրաստել, շինել ու վերաշինել: Չէ՞ որ կռահելը դժվար չէր: Նրանց ցույց են տվել բուն իրականությունը, ցույց են տվել Բաթումի ու Ալեքպոլի դաշնագրերը, էլի շատ փաստաթղթեր, հանգամանորեն ներկայացրել են դրանց ստեղծման ու հաստատման նախադրյալները: Իհարկե, թուրքավարի են ներկայացրել ու երբ համարել են, որ դրանք արդեն տեղը տեղին վերապատրաստված ու վերաշինված են՝ բարձր պատասխանատվությամբ ուղարկել են Հայաստան՝ ժամանակին հայությանը «նվիրված» փշրանքները դրանց ձեռքով ետ վերցնելու: Հասկանո՞ւմ եք՝ ինչ է նշանակում՝ Թուրքիայում վերաշինվածին կարգել արտաքին գործոց նախարար կամ դրա մյուս թային վստահել հայ-թուրքական բանակցությունների պատասխանատվություն: Վախենամ՝ չեք հասկանում:

Կարճ կկապեմ: Նիկոլիզմը մեզանից խլեց ամեն ինչ, նույնիսկ մեր ստեղծած հարյուրամյա միֆերը խլեց: Ահա թե ինչու չենք կարողանում հասկանալ՝ էդ ո՞նց երեք անգամ պետություն ստեղծեցինք, ու հիմա ալիև-նիկոլ դաշինքը տանում է մեր ձեռքից, մի՞թե այդքան փոխվել ենք: Ո՛չ, չենք փոխվել, նույնն ենք մնացել, մենք ոչինչ էլ չենք ստեղծել, Տերը մեզ ստեղծելու փորձությունից ազատել էր, թողել էր միայն տրվածը պահելու փորձությունը, որն էլ չարաչար տապալում ենք: Բայց նիկոլիզմը, այնուամենայնիվ, մի կարևոր բան տվեց մեզ, եթե, իհարկե, կարողանանք ըմբռնել ու ճանաչել այդ բանը: Դա այն անողորմ իրողությունն է, որ եթե այս մազից կախված իրավիճակը չվերցնենք մեր ձեռքը, Ստամբուլ-բաքուներում վերապատրաստված-վերաշինվածներին չքշենք այստեղից, էլ երբեք հայրենիք ու պետություն չենք ունենալու: Ո՛չ Տերը, ո՛չ էլ որևէ նախախնամություն մեզ չորրորդ անգամ պետություն չի տա: Իսկ ինքներս անկախություն ու պետություն ստեղծող չենք:

Կարո Վարդանյան

Մեկնաբանություններ