Տեղաբնի՞կ է, արդյոք, հայկական էթնոսը

Հասկանալի է, որ 14,5 հազարամյակ առաջ գետը Հրազդան անվանած լեզուն հայերենն է, իսկ այդ լեզուն կրողը` հայ ժողովուրդը: Հետպատերազմյան երկրաբանական ճշգրիտ տվյալների հիման վրա կառուցված այս փաստարկը հայերիս ծագումնաբանությունը տանում է անհիշելի ժամանակներ. բառ կա, որ աշխարհ արժե:
Կարճառոտ այս հոդվածում չի վիճարկվում, առավել ևս քննության չի առնվում հայկական էթնոսի տեղաբնիկ լինելու հարցը: Հոդվածում փաստարկվում է, որ հայկական էթնոսը դեռևս անհիշելի ժամանակներում տեղաբնիկ էր Հայկական լեռնաշխարհի հյուսիս-արևելքում, ապա և ողջ Հայկական լեռնաշխարհում: Արդեն իսկ վարկածային սույն դրվագների բացահայտման բանալին է Սևանա լճի երկրաբանական փոփոխության պարզաբանումը, ինչպես նաև Հրազդան գետանունը:
Ինչպես հայտնի է, Սևանա լիճն առաջացել է հրաբխային արտավիժումների և լավային պատվարի գոյացման հետևանքով: Նրան շրջափակող Արեգունի, Սևանի, Վարդենիսի, Գեղամա և Փամբակի լեռնաշղթաներն աստիճանաբար բարձրացել են և ստացել ժամանակակից պատկերը: Երկրաբաններն այս հնագույն լիճն ու նրանից սկիզբ առնող Հրազդան գետը պայմանականորեն անվանում են նաև Պալեոսևան և Պալեոհրազդան, քանզի, ըստ էության, հենց նրանց տարածքում են առաջացել «նոր լիճ» ու «նոր գետ»:
Մինչև Արարատյան դաշտավայր հասնելը Հրազդանը հոսել և հոսում է տեկտոնական ճեղքվածքով, տեղ-տեղ 100 և ավելի մետր խորության հասնող կիրճով:
Ինչպես նշվեց, Սևանա լիճը պարփակված է հինգ հոծ լեռնաշղթաներով, որոնց պարագծում և ողջ ջրավազանում երկրաբանական չորրորդական շրջանից ի վեր ամենացածր գոգավորությունը բաժին է ընկնում Փամբակի և Գեղամա լեռնաշղթաների միջանկյալ հատվածին: Վերջինս ծածկվել է հրաբխային նորագույն ժայթքումների ու լավային գոյացումների զանգվածային շերտով` մոտավորապես 14,5 հազարամյակ առաջ: Գոգավորության բարձրացման պատճառով, բնականաբար, բարձրացել է լճի մակարդակը, և նույն հատվածից սկիզբ առնող գետը վերստին հոսել է հին «պալեոհունով», քանի որ գոգավորությունը բարձրացումից հետո էլ մնացել է լճի ավազանի ամենացածր հատվածը:
Հենց այս ժամանակ սկսվում է այն իրողությունը, որից պետք է կառչի հայագիտությունը:
Ինչպես հայտնի է, գետն ունեցել է մի քանի անվանումներ, որոնցից առաջինն ու վերականգնված վերջինը Հրազդանն է:
Կարևոր ու խիստ հետաքրքրական է սույն ջրանվան ստուգաբանությունը, որի երեք բաղադրիչները պատմաերկրաբանական պատկերը ներկայացնում են ամբողջությամբ: Ստորև ներկայացվող այդ բաղադրիչները միանգամայն մեկնելի են ու հասկանալի հայերենով և հնդեվրոպական լեզուներով:
Եվ այսպես` Հրազդան…
Հուր - ըստ Աճառյանի, բնիկ հայերեն բառ է, որ ծագել է հնդեվրոպական նախալեզվի Պուրո-կրակ ձևից: Ցեղակից բառերն են հունարեն` Պիռ, լատիներեն` ՈՒռ, հին պարսկերեն` Հուռ, գերմաներեն` Ֆեուեր, հին ֆրանսերեն` Ֆեուր, քրդերեն` ՈՒր-կրակ նշանակությամբ, և բոլորն էլ, հայերենի հետ համեմատած, առավել ուշ շրջանի կազմություններ են:
Ազ (Ազն) - ազգ, սերունդ, ցեղ, ծագում նշանակությամբ, օրինակ՝ թագավորազն, արքայազն, իշխանազն, դյուցազն, երկազն, Հայկազն և հայկազն` հնդեվրոպական Զան-ծնել արմատից, որի ցեղակից բառերն են իրան. Զանա, հուն. Գենոս, լատ. Գենս, Գենուինոս - ծնունդ, ծագում նշանակությամբ, դրանից էլ վրաց. փոխառությամբ Ազնավուրի` Թամարա թագուհու արքունիքում ազնվական ծագումով հայ ազատանի կամ ազնվական նշանակությամբ:
Դան - ըստ գերմանացի նշանավոր լեզվաբան Մաքս Ֆասմերի, հնդեվրոպական նախալեզվում, վեդո կամ դոն-գետ, ջուր, որից էլ Դոն գետանունը, նույնի հունարենը` Տանայիս Հերոդոտոսի և Ստրաբոնի երկերում, զենդ Ավեստայի դանու-գետ, որից` Դանուբ, Դունայ գետանունները հնդեվրոպական լեզուներում, օսերենում` դոն, դան (վերջինը` հյուսիսային բարբառով) - գետ, սանսկրիտ. ՈՒդա-գետ և այլն:
Ստացվում է, որ Հրազդան` Հուր-ազ(ն)-դան հիդրոնիմը նշանակում է հրից, իմա` հրաբխից ծագած ջուր կամ գետ: Անվանումը միանգամայն համապատասխանում է երկրաֆիզիկական անցյալ իրադարձություններին: Նման անվանումը կարող էր տալ միայն այն ժողովուրդը, որն ականատես էր եղել 14,5 հազարամյակ առաջ տեղի ունեցած հրաբխի ժայթքումին, իսկ այնուհետև` այդ նույն փակուղուց գետի նոր ելքին:
Անշուշտ, երևույթն ունեցել է նաև աղետաբեր հետևանքներ, ինչի պատճառով այն դաջվել է տեղաբնիկ ժողովրդի հիշողության մեջ, ջրանվան միջոցով փոխանցվելով սերնդեսերունդ:
Հասկանալի է, որ 14,5 հազարամյակ առաջ գետը Հրազդան անվանած լեզուն հայերենն է, իսկ այդ լեզուն կրողը` հայ ժողովուրդը:
Հայ ժողովրդի տեղաբնիկության մասին վաղուց ի վեր որևէ կասկած գոյություն չունի, քանզի ապացուցված իրողություն է, սակայն հետպատերազմյան երկրաբանական ճշգրիտ տվյալների հիման վրա կառուցված սույն փաստարկը հայերիս ծագումնաբանությունը տանում է անհիշելի ժամանակներ:
Բառ կա, որ աշխարհ արժե:

Արթուր ՆԱՎԱՍԱՐԴՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Վկայված ու չվկայված հայտնագործությունների հեղինակը
• Բոգդան Գեմբարսկու նամակը գաղտնաբար ձեռքից ձեռք էր անցնում
• Իմ վաղեմի հուշերից
• 35-ամյա վաղեմությամբ հարցազրույց
• Ստալինը կայսրությանը պարտադրեց օսմանյան անփառունակ ճակատագիրն ու վախճանը
• «Ադրբեջան կոչված պետություն չի մնա, այն կտրոհվի ու կբաժանվի էթնիկական բազմաթիվ մասերի»
• Գրաբարն արդյոք կդասավանդվի՞ հայաստանյան դպրոցներում
• Աշխարհի խոշորագույն մասնագետը
• Հայտնի և անհայտ հայեր. Տիգրան Միգելե Շիրինյան
• Հայերեն ատաղձն ընդամենը 1870 բառ է
• Араик, ты не прав!
• Եվ ամենուրեք՝ հայկական ծնծղաներ
• Եթե հրեական ցեղասպանությունը հոլոքոստ է, ապա մերը՝ հայասպանություն՝ արմենոցիդ
• Մենք հաղթել ենք անհամար զոհերի արյան գնով, և մե՛նք պետք է թելադրենք պարտվածին

Մեկնաբանություններ