«Ստացվում է այնպես, որ պրոֆեսորադասախոսական մի ամբողջ կազմ դուրս է եկել 16-17 տարեկան երեխաների դեմ»

ՔՆՆԱՇՐՋԱՆԻ ԲԱՎԻՂՆԵՐՈՒՄ
«Հայոց լեզու և գրականություն» առարկայի ավարտական և միասնական քննությունների շուրջ «Իրավունքը de facto»-ի ընթերցողների հետ իր մտահոգություններն է կիսում հայոց լեզվի և գրականության մասնագետ, հայկական պետական մանկավարժական համալսարանի դասախոս, «Հակոբ Կոջոյան» կրթահամալիրի ուսուցչուհի, մասնագիտական գրքերի համահեղինակ ԱՆԱՀԻՏ ԳՅՈԴԱԿՅԱՆԸ:
-Տիկին Անահիտ, ինչո՞վ է պայմանավորված մայրենիի քննության շուրջ ծավալված իրարանցումը: Ինչի՞ց են հատկապես դժգոհ դիմորդներն ու նրանց շահերով մտահոգ մարդիկ:
-Սկսենք նրանից, որ անցյալ տարի «Հայոց լեզու և գրականություն» առարկայի ավարտական և միասնական քննություններն անցկացվեցին միևնույն օրը: Այս տարի դրանց հատկացվել էին տարբեր օրեր: Իմ մտահոգության պատճառներից մեկը (թեև` ոչ գլխավորը) սա է: Բայց հավասարության սկզբունքը միայն այս դեպքում չէ, որ խախտվել է: «Ա» մակարդակի թեստերը տարբեր էին ավարտական և միասնական քննություն հանձնողների համար: Մի բան, որ ինձ համար հասկանալի չէ: Եթե անգամ մասնագետ չլինեի, այս քննության հետ որևէ անմիջական առնչություն ունեցող մարդ չլինեի, դարձյալ պիտի անհանգստանայի ու փորձեի հասկանալ, թե ինչ է կատարվում: Ես իմ հրապարակային ելույթով ուզում եմ օգնել այսօրվա շրջանավարտներին, դիմորդներին` պաշտպանելու նրանց շահերը, կանգնել կողքներին ու թույլ չտալ, որ ոտնահարեն նրանց իրավունքները:
-Դուք մտածում եք, որ բուհի դիմորդը և հանրակրթական հաստատությունը մի կերպ ավարտողը պիտի հանձնեն բարդության միևնույն մակարդակն ունեցող քննությո՞ւն:
-Ո՛չ, այդպես չեմ մտածում: Դիմորդի համար առավել բարդ քննություն անցկացնելու համար գոյություն ունի «Բ» մակարդակը՝ կազմված 30 հարցից: Այդ հարցերը գումարվում են «Ա» մակարդակի հարցերին, ու դրանով արդեն իսկ բարդանում է դիմորդի առաջադրանքը: Էլ ի՞նչ կարիք կա բարդացնելու նաև «Ա» մակարդակի առաջադրանքները: Չէ՞ որ «Ա» մակարդակի գնահատականը նշանակվում է որպես ավարտական քննության գնահատական, իսկ «Ա» և «Բ» մակարդակների գնահատականների հանրագումարը՝ որպես բուհի ընդունելության գնահատական:
-Թեստերի բարդությունից բացի, ուրիշ ի՞նչ հանգամանքներ են վրդովել Ձեզ և ստիպել հրապարակավ հայտնելու Ձեր դժգոհությունը:
-Վրդովվելու պատճառներն սկսվել են դեռևս 2007 թվականից: Երբ 2006 թվականին քննություններն սկսեցին անցկացվել թեստային եղանակով (հեղինակներ` Դավիթ Գյուրջինյան, Նարինե Հեքեքյան), մասնագիտական հանձնախմբի անդամները հասկանում էին, որ սա նոր համակարգ է, և պետք է ամեն ինչ անել, որպեսզի ցայտնոտի մեջ չընկնեն ո՛չ մասնագետները, ո՛չ դիմորդները, ո՛չ էլ նրանց ծնողները: Գլխավոր խնդիրը հին համակարգից նոր համակարգին անցման սահունությունն ապահովելն էր: Փորձ արվեց բուռն կրքերի, հույզերի, անհանգստությունների տեղիք չտալ, բայց այդ մատչելի, դյուրըմբռնելի թեստերին մեկ տարի անց փոխարինեցին թռիչքային բարդացումներ պարունակող թեստեր: Մեկ տարվա տարբերությամբ դպրոցն ավարտող երեխաների միջև, բնականաբար, գիտելիքների, մակարդակների այնպիսի մեծ տարբերություն չկար, որ դրանով հնարավոր լիներ բացատրել 2007-ին առաջարկված թեստերի բարդությունը: Հասկանալի է, որ երեխաները չպիտի հաղթահարեին տրված առաջադրանքների պահանջները: Եվ ծայր առավ դժգոհությունների ալիքը: Այդ տարվա թեստերը կազմող մասնագետների դեմ ներկայացվեց հինգ կետից բաղկացած բողոք (բողոքողներից մեկն էլ ինքս էի), որի արդյունքում հնարավոր եղավ փոխել որոշ գնահատականներ` հօգուտ դիմորդների: Հաջորդ տարի՝ 2008-ին, ավելի բարդացան թեստերը: Ես այսպիսի մի միտում եմ նկատում թեստերի հեղինակների մոտ. որքան բարդ են թեստերը, այնքան որակով են: Իրականում այդպես չէ: Ընդհակառակը, որքան բարդ են, այնքան անորակ են: Ես սա ասում եմ ամենայն պատասխանատվությամբ: Մենք, ի վերջո, քննությո՞ւն ենք անցկացնում, թե՞ մասնագիտական վեճ, մասնագիտական մրցույթ ենք կազմակերպում: Ստացվում է այնպես, որ պրոֆեսորադասախոսական մի ամբողջ կազմ դուրս է եկել 16-17 տարեկան երեխաների դեմ ու նրանց ներկայացնում է անհաղթահարելի պահանջներ: Բերեմ կոնկրետ օրինակ (իսկ այդպիսիք քիչ չեն): Բայի սեռը քերականության ամենախրթին, վիճահարույց հարցեր պարունակող բաժիններից մեկն է: Համաձայն հանրակրթական ծրագրի՝ այս տարի ուսուցիչը կարող էր այդ բաժինն ուսուցանել՝ սեփական հայեցողությամբ: Բայց քննական թեստերում այդ թեմայից ընդգրկված էին հարցեր և ձևակերպված էին այնպիսի խճճվածությամբ ու բարդությամբ, որ երեխան չպիտի կարողանար գլուխ հանել: Առհասարակ, շատ վրդովեցուցիչ են հարցերի ձևակերպումները: Երեխան, նախ, բավական ժամանակ է կորցնում՝ հասկանալու համար, թե ինչ է իրենից պահանջվում, իսկ երբ վերջապես հասկանում է, այդ դեպքում էլ շատ հաճախ պահանջվող պատասխանը չի գտնում, որովհետև տվյալ առաջադրանքը դուրս է դպրոցական ծրագրի շրջանակներից:
-Լա՛վ, այս վիճակի մեղավորներն ովքե՞ր են, ըստ Ձեզ. թեստերի հեղինակնե՞րը, ԿԳ նախարարությո՞ւնը, գնահատման և թեստավորման կենտրո՞նը, կրթական համակարգ ներմուծված եվրաստանդարտնե՞րը, թե՞ պետք է մեկ այլ տեղ փնտրել մեղավորներին:
-Երբ Լևոն Մկրտչյանն առաջին անգամ նշանակվեց նախարար, քննություններն անցկացվում էին բազում վրիպակներ ու սխալներ պարունակող չարաբաստիկ «Շտեմարաններով»: Այնտեղ կար 2.6 բաժինը, որը բառակազմական խրթին առաջադրանքներ էր պարունակում: Դրա դեմ բողոքներն այնքան շատ էին, որ Լեզվի հանրապետական մեթոդխորհրդի կողմից (որի անդամն եմ նաև ես) առաջարկ եղավ հանել այդ բաժնի առաջադրանքները քննաթերթիկներից: Ի պատիվ նախարարի` պիտի ասեմ, որ նա լսեց մեզ, հասկացավ խնդրի կարևորությունը, և առաջադրանքները հանվեցին: Մարդիկ դա չմոռացան, նրանց վիրավորել էր այն հանգամանքը, որ մերժվել էին իրենց կազմած առաջադրանքները: Հաջորդ քննաշրջանում նրանք վերականգնեցին այդ առաջադրանքները: Մասնագիտական մի խմբով, որի մեջ ընդգրկված էինք ես, Դավիթ Գյուրջինյանը, Նարինե Հեքեքյանը, Գայանե Խալաթյանը, Երազիկ Բադալյանը (ի դեպ, ես հիմա լիազորված եմ խոսելու հենց այդ խմբի անունից), աշխատեցինք գնահատման և թեստավորման կենտրոնում, կազմեցինք 2006-ի քննական թեստերը: Դրանք շատ պարզ, հասկանալի առաջադրանքեր էին և այդ տարի բարեհաջող գործեցին ընդունելության քննությունների ժամանակ: Հետո մարդիկ մտածեցին, որ այդպիսի պարզ առաջադրանքներ չի կարելի ներկայացնել դիմորդներին: Պետք է անպայման խճճել, թռիչքային բարդացումներ մտցնել, որպեսզի երեխաները չկարողանան հաջող քննություն հանձնել: Ես այս դեպքում ուրիշ բացատրություն չեմ գտնում: ՈՒզում եմ հասկանալ, թե ո՞ւմ է ձեռնտու այս վիճակը, ինչո՞ւ չի կանխվում այս երևույթը: 2007-ին կազմված թեստերի դեմ մեծ բողոքներ եղան, 3000 բողոքարկում գրանցվեց: Ինչո՞ւ նախարարը, քաջատեղյակ լինելով այս ամենին, քայլեր չձեռնարկեց՝ շտկելու համար վիճակը: Ինչո՞ւ դարձյալ մասնագետների այդ նույն խումբը ձեռնամուխ եղավ թեստերի կազմման աշխատանքներին, օժտվեց անսահմանափակ լիազորություններով և է՛լ ավելի բարդացրեց դիմորդների վիճակը: Երբ մի հսկա բանակ բողոքում է այդ խմբի դեմ, բազմաթիվ հոդվածներ ու հրապարակային ելույթներ են լինում, ինչո՞ւ նախարարը (ես նկատի չունեմ կոնկրետ այսօրվա նախարարին, նա նոր մարդ է) ոչ մի քայլ չի ձեռնարկում: Ես չեմ ուզում կոնկրետ անուններ տալ (այդ անուններն առանց ինձ էլ վերջին օրերին շրջանառվում են մարդկանց զրույցներում, նրանց կատարած անօրինականությունները դարձել են բուռն քննարկումների թեմա), ինձ զայրացնում է երևույթը: Մոտենում է հունիս ամիսը, երեխաներն ընկնում են սթրեսի մեջ: Ահաբեկված, սարսափած սպասում են քննություններին՝ որպես մեծագույն փորձության: Լուրեր են տարածվում, թե թեստերի հեղինակներն այնպիսի առաջադրանքներ են կազմել, որ միայն իրենք ու իրենց դիմորդները կարող են լուծել: Այս ամենը շատ վիրավորական է թե՛ մասնագետներիս, թե՛ ամբողջ հանրության համար: Ի վերջո, մենք ի՞նչ ենք ուզում մեր երեխաներից: Արդյո՞ք այս կերպ գիտելիք է ստուգվում: Առաջադրանքներում բերվում են այնպիսի նախադասություններ, որոնցից մեկը պարտադիր ծուղակ է: Ոչ մի առաջադրանք չի կազմված պարզ, հասկանալի սկզբունքով: Բացի այդ, այսօրվա թեստերն անորակ են: Եթե 80 հարցից բաղկացած թեստում 10-12 հարց արդեն վիճարկվող է, արդյո՞ք սա ցածր որակի ցուցանիշ չէ: Ինձ մտահոգողն այն միտումն է, որով անցկացվում են քննությունները: Խնդիրը, կարծում եմ, մարդկանց որոշակի խմբի մեջ է ու նաև այն միտումի, որով առաջնորդվում են նրանք: Խումբը կարող է և փոխվել, իսկ միտումը կշարունակվի:
-Իսկ ինչպիսի՞ն է հայ գրականության հարցաշարը:
-Նույնքան անհաջող: Ընդգրկված են հարցեր, որոնք դուրս են դպրոցական ծրագրից, ինչպես, օրինակ, Չարենցի «Խմբապետ Շավարշը» պոեմը, Րաֆֆու կամ Մուրացանի հոդվածները: Դա գրականություն չէ, գրականագիտություն է, իսկ երեխան դպրոցում գրականագիտական գիտելիքներ չի ստանում: Գիտենք, որ այսօրվա սերունդը չի կարդում, և լավ է, որ գրականությունից առաջադրանքներ մտցնելով քննաթերթիկներում, ինչ-որ կերպ երեխային ստիպում ենք կարդալ: Բայց չի կարելի այդ նպատակին հասնել ցանկացած մեթոդով: Այսօրվա թեստերն ավելի շատ վանում են երեխային գրականությունից, մայրենիից: Գրականությունն առհասարակ թեստով չպետք է ստուգվի: Պարզապես մարդու գործոնը բացառելու միտումով է, որ ընտրվել է այդ տարբերակը: Այդ նույն սկզբունքից ելնելով էլ վերացրին շարադրության առաջադրանքը, որը, թերևս, շատ կարևոր էր երեխայի ստեղծագործական ունակությունները, միտք շարադրելու կարողություններն ստուգելու հարցում:
-Այսինքն, կրթական բարեփոխումների ծիրում հնչեցվող դպրոց-բուհ սահմանների մերձեցման պահանջը, փաստորեն, անտեսվա՞ծ է գործնականում:
-Դպրոցի և բուհի միջև անդունդն այնքան է խորացել այսօր, որ անհնար է առանց կրկնուսույցի մոտ պարապելու բուհի ընդունելության քննություններ հանձնել: Մարդիկ փող ունեն, թե չունեն, երեխային ուղարկում են կրկնուսույցի մոտ պարապելու:
-Ըստ Ձեզ` բոլոր կրկնուսույցների դիմորդները գտնվում են հավասա՞ր պայմաններում, թե՞ թեստերը կազմողների մոտ պարապողները, այնուամենայնիվ, ունեն որոշակի շահեկան կարգավիճակ:
-Իհարկե, դիմորդներին գրավելու առումով շահեկան վիճակում են հայտնվում այն մասնագետները, որոնք կազմում են թեստերը: Ո՞վ է իրավունք տալիս հարյուրավոր դիմորդներ ունեցող մարդկանց` քննական թեստեր կազմելու: Ինչպե՞ս պիտի այս դեպքում ապահովել արտահոսքը: Այս ոլորտում մեծ անելիք ունի գնահատման և թեստավորման կենտրոնը: Ես առաջարկում եմ, որ ԳԹԿ-ում ստեղծվի բանկ, որում կհավաքվեն տարբեր մասնագետների կազմած առաջադրանքները, և համակարգչի օգնությամբ կընտրվեն քննական հարցերը: Հակառակ դեպքում ստացվում է այնպես, որ ԳԹԿ-ն կրում է ձևական բնույթ:
-Այս տարի մոտ 12 հազար դիմորդից «Հայոց լեզու և գրականություն» առարկայի քննությունից 20 միավոր է հավաքել միայն 12 դիմորդ: Սա ինչի՞ մասին է խոսում:
-Դա մեզ համար մեծագույն ամոթ է: Մենք պիտի հպարտանա՞նք, որ մեր երեխաները լավ չեն տիրապետում իրենց մայրենիին: Ոչ մի ազգ նման բանով չի հպարտանա, չի ուրախանա: Ես համատարած 20 միավորներին էլ կողմ չէի, բայց այս տարվա պատկերն անհանդուրժելի է: Գիտեմ, որ երեխաները հիմա ավելի շատ են պարապում, կրկնուսույցների մոտ գնում են երկու տարի: Հետևաբար, դժվար է տրամաբանական բացատրություն գտնել այս խայտառակության համար: Ո՞վ է շահում այս իրավիճակում, երբ կորչում է սերը մայրենիի նկատմամբ:
Զրուցեց Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ
Հ. Գ. -«Իրավունքը de facto»-ի հաջորդ համարներում կներկայացնենք ուղեցույցի և թեստեր կազմող հեղինակների, ինչպես նաև ԳԹԿ-ի մասնագետների դիրքորոշումները խնդրի առնչությամբ։

Մեկնաբանություններ