Մի­ֆե­րի մայ­րա­մու­տը

12-21՝ 2020, հու­լիս: Նա­հանջ տար­վա ա­մառ՝ 1921-ի ռուս-թուր­քա­կան Մոսկ­վա­յի ու Կար­սի՝ Հա­յաս­տա­նը Ադր­բե­ջա­նին ու Թուր­քիա­յին նվի­րած պայ­մա­նագ­րե­րի, ո­րոնց ժամ­կե­տը 100 տա­րի էր, 99-րդ տա­րին: Տաս­նյակ մի­ֆե­րի մայ­րա­մուտ՝ մեկ վեր­նագ­րի տակ՝ Բաք­վի խոր­տակ­ված պատ­րանք­նե­րը: ՈՒ մեկ ան­պա­տաս­խան հարց՝ ո՞վ կամ ի՞ն­չը Ա­լիևին մղեց ռազ­մա­քա­ղա­քա­կան ինք­նաս­պա­նու­թյան: Այդ­քան օր­հա­սա­կա՞ն է վի­ճա­կը, որ Իլ­համ Հեյ­դա­րո­վի­չը հույ­սը դրեց փոք­րիկ հաղ­թա­կան պա­տե­րազ­մի վրա՝ մո­ռա­նա­լով, որ Ա­լիևնե­րը պա­տե­րազ­մում չեն հաղ­թում: Թերևս միայն մեկ պա­տե­րազմ է նրանց հա­ջո­ղու­թյուն բե­րում՝ սե­փա­կան ժո­ղովր­դի դեմ:

Հու­լի­սի 21-ին ակն­հայտ է.
1. Ադր­բե­ջա­նի դի­վա­նա­գի­տու­թյան պար­տու­թյու­նը:
2. Ադր­բե­ջա­նի ռազ­մա­կան պար­տու­թյու­նը:
3. Ադր­բե­ջա­նի պար­տու­թյու­նը մի­ջազ­գա­յին աս­պա­րե­զում:
Սկ­սենք դի­վա­նա­գի­տու­թյու­նից՝ կռ­վում պարտ­վում է պաշտ­պա­նու­թյան նա­խա­րար Զա­քիր Հա­սա­նո­վը, պաշ­տո­նանկ­վում է ԱԳ նա­խա­րար Էլ­մար Մա­մե­դյա­րո­վը: Ա­լիևը նրան հրա­ժեշտ տվեց հու­լի­սի 13-ին, ցու­ցադ­րա­կան ե­լույ­թով: Այն­քան ցու­ցադ­րա­կան, որ վատ բե­մադ­րու­թյան տպա­վո­րու­թյուն թո­ղեց նրան «կորց­նե­լը»: Չի բա­ցառ­վում՝ ինքն էր պա­հան­ջել տա­նը մնալ, որ շոուն հա­մո­զիչ լի­նի: Մա­մե­դյա­րո­վի գլ­խին ամ­պե­րը կու­տակ­վել էին վա­ղուց: Որ 60-ա­մյա­կը իբրև ԱԳ նա­խա­րար նշեց, պի­տի շնոր­հա­կալ լի­նի Սեր­գեյ Լավ­րո­վին: Ադր­բե­ջա­նի ներ­կա ԱԳ նա­խա­րա­րը դի­վա­նա­գետ չէ, Ջեյ­հուն Բայ­րա­մո­վը կր­թու­թյան նա­խա­րարն էր, մաս­նա­գի­տու­թյամբ՝ տն­տե­սա­գետ: Նրա նշա­նա­կու­մը վկա­յում է, որ Իլ­համ Ա­լիևն ինքն ի­րեն է նշա­նա­կել ԱԳ նա­խա­րար: Էլ­մար Մա­մե­դյա­րովն ու­ներ 16 տար­վա աշ­խա­տան­քա­յին փորձ, հե­ղի­նա­կու­թյուն ու լա­վա­գույնս գի­տեր կոնֆ­լիկ­տի պատ­մու­թյու­նը, Ջեյ­հուն Բայ­րա­մո­վը խու­լու­կույր կա­տա­րե­լու է նա­խա­գա­հի ցու­ցում­նե­րը: Մա­մե­դյա­րո­վը չէ, Բայ­րա­մո­վը լի­նի՝ Բաք­վի ե­րա­զած սուբս­տան­տիվ բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րը ձա­խող­վել են ու ձա­խող­վե­լու են միշտ, Հա­յաս­տանն այդ օ­րա­կար­գով չի բա­նակ­ցե­լու: ԱԳ նա­խա­րար փո­խե­լը՝ ո­չինչ, բայց դի­վա­նա­գետ­նե­րին դա­վա­ճա­նու­թյան մեջ մե­ղադ­րե­լը նոն­սենս է, երբ ինքն է նրանց ղե­կա­վա­րում: Եվ դա, և սադ­րան­քը Տա­վու­շում վկա­յում են Ա­լիևի դի­վա­նա­գի­տու­թյան պար­տու­թյու­նը: Նաև թուր­քա­կան:

Ան­կա­րան ճիգ ու ջանք չխ­նա­յեց՝ սե­փա­կան հզո­րու­թյան ևս մեկ հաս­տա­տում ստա­նա­լու Հա­յաս­տա­նի հաշ­վին: Չս­տա­ցավ: Աշ­խար­հում այլևս ոչ ոք Էր­դո­ղա­նին չի հա­վա­տում, այլ հարց է, որ հաշ­վի են նս­տում ի­րա­վի­ճա­կա­յին հար­ցե­րում, սկզ­բուն­քա­յին պայ­մա­նա­վոր­վա­ծու­թյան Էր­դո­ղա­նի հետ աշ­խար­հում ոչ ոք չի գնում, սոսկ լո­կալ հար­ցեր: Հա­յաս­տա­նը լո­կալ հարց չէ, Ան­կա­րան դա գի­տի: Ամ­բողջ աշ­խար­հը գի­տի, որ Հա­յաս­տա­նը չի կա­տա­րել ու չի կա­տա­րե­լու ան­ցյալ դա­րում ըն­դուն­ված ՄԱԿ-ի ԱԽ բա­նաձևե­րը: Իսկ հի­մա ի­րա­վի­ճակ փոխ­վեց: Թուր­քիան կա­րող է աղմ­կել, շատ աղմ­կեց՝ իր դեմ է հա­նե­լու Ի­րա­նին: Ադր­բե­ջա­նի պաշտ­պա­նու­թյան փոխ­նա­խա­րա­րը, որ նաև ռազ­մաօ­դա­յին ու­ժե­րի հրա­մա­նա­տարն է, հու­լի­սի 16-ին մեկ­նել էր Թուր­քիա: Այցն ա­վարտ­վեց հո­գե­բա­նա­կան ա­հա­բեկ­չու­թյան շր­ջա­նակ­նե­րում: Նույ­նիսկ Էր­դո­ղանն է հաս­կա­նում, որ չի կա­րող ա­ռանց պատ­ճա­ռի հար­ձակ­վել Հա­յաս­տա­նի վրա ու չս­տա­նալ այն­պի­սի քաոս, որ Սի­րիան, Ի­րաքն ու Լի­բիան ման­կա­կան հե­քիաթ կթ­վան: Ոչ միայն Ա­լիևը կկորց­նի իշ­խա­նու­թյու­նը, այլև ին­քը: Նավ­թի գնան­կու­մը Բաք­վին քա­մում է տն­տե­սա­պես, Թուր­քիան նավթ չու­նի, ու­նի անկ­ման մեջ գտն­վող տն­տե­սու­թյուն ու սո­ցիա­լա­կան պայ­թյու­նի նա­խօ­րե, որ փոր­ձում է մա­րել Սուրբ Սո­ֆիան մզ­կի­թի վե­րա­ծե­լով, հարևան եր­կր­նե­րի տա­րածք­ներ ներ­խու­ժե­լով ու մո­լե­ռանդ զանգ­վա­ծին, որ ա­մե­նավ­տան­գա­վորն է հե­ղաշր­ջում­նե­րում, ազ­գայ­նա­կան պատ­րանք­նե­րով կե­րակ­րե­լով, թե վե­րա­կան­գն­վում է Օս­մա­նյան կայս­րու­թյու­նը, սուլ­թան Էր­դո­ղա­նը ուղ­ղում է Ա­թա­թուր­քի սխալ­նե­րը: Ադր­բե­ջա­նի ու Թուր­քիա­յի դի­վա­նա­գի­տա­կան պար­տու­թյունն էր Մե­ծա­մո­րի ԱԷԿ-ին հար­վա­ծե­լու սպառ­նա­լի­քը: Դա բա­ցար­ձակ աբ­սուրդ է, որ հա­մաշ­խար­հա­յին հան­րու­թյա­նը ակն­հայտ է դարձ­նում Բա­քու-Ան­կա­րա տան­դե­մի ի­րա­կան դեմ­քը՝ ա­հա­բե­կիչ պե­տու­թյուն, և ստի­պում մտա­ծել բո­լոր նրանց, որ դեռ ա­նում են պա­րի­տե­տա­յին կո­չեր:

Ադր­բե­ջա­նի ՊՆ խոս­նակ Վա­գիֆ Դար­գյախ­լիի մի­ջու­կա­յին «ա­ղե­տի» սպառ­նա­լի­քը, որ ի­րենց զեն­քե­րը «ու­նակ են բարձր ճշգր­տու­թյամբ հար­վա­ծե­լու Մե­ծա­մո­րի ա­տո­մա­կա­յա­նին, ին­չը Հա­յաս­տա­նի հա­մար կվե­րած­վի մեծ ա­ղե­տի», հու­սա­հատ հայ­տա­րա­րու­թյուն է. ե­թե Ադր­բե­ջա­նը խփում է Մե­ծա­մո­րին, մի­ջու­կա­յին ա­ղե­տի շր­ջագ­ծում են հայ­տն­վում Թուր­քիան ու Ադր­բե­ջա­նը, Վրաս­տանն ու Ի­րա­նը: Այս հար­ցը ու­նի խոր­քա­յին նա­խա­պատ­մու­թյուն. ռուս ո­րոշ ադր­բե­ջա­նա­մոլ­ներ այս օ­րե­րին կաշ­վից դուրս էին գա­լիս ա­պա­ցու­ցե­լու, որ Հա­յաս­տա­նը դա­նա­կը դրել է Ադր­բե­ջա­նի կո­կոր­դին՝ գրա­վե­լով ռազ­մա­վա­րա­կան բար­ձունք ու ստո­րա­բար չի վե­րա­դարձ­նում, որ­տե­ղից կա­րող է հար­վա­ծել Թուր­քիա ու Եվ­րո­պա գազ մա­տա­կա­րա­րող խո­ղո­վա­կա­շա­րե­րին, և Թուր­քիան հա­նուն Ադր­բե­ջա­նի ու... Եվ­րո­պա­յի անվ­տան­գու­թյան պետք է մի­ջամ­տի ու կա­սեց­նի Հա­յաս­տա­նին: Հա­յաս­տա­նին նոր բար­ձունք պետք չէր՝ հար­վա­ծե­լու Ադր­բե­ջա­նի նավ­թա­տար­նե­րին ու գա­զա­տար­նե­րին, դա բազ­միցս բարձ­րա­ձայն­վել է: Հա­յաս­տա­նի խն­դի­րը իր և Ար­ցա­խի ինք­նիշ­խա­նու­թյու­նը, սահ­ման­նե­րը, անվ­տան­գու­թյունն ա­պա­հո­վելն է, փաս­տա­ցի այ­սօր ՀՀ և ԱՀ բա­նակ­նե­րը կա­տա­րում են տա­րա­ծաշր­ջա­նի անվ­տան­գու­թյան ա­պա­հով­ման խն­դի­րը: Հու­լի­սյան հար­ձա­կու­մը ՀՀ սահ­ման­նե­րի վրա ակն­հայտ դարձ­րեց, որ Ան­կա­րա-Բա­քու տան­դե­մը տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին ու գլո­բալ անվ­տան­գու­թյան մար­տահ­րա­վեր է, ո­րի վրա աշ­խարհն ի­րա­վունք չու­նի աչ­քե­րը փա­կել կամ ջայ­լա­մի պես գլուխն ա­վազ­նե­րի մեջ խց­կել: Հա­յաս­տա­նը կա­րող է Մե­ծա­մո­րը պաշտ­պա­նել, հար­ցը դա չէ: Հար­ցը մի­ջու­կա­յին ա­հա­բեկ­չու­թյունն է, որ նա­խա­ձեռ­նում է Բա­քուն, ու դա ոչ միայն ՄԱ­ԳԱ­ՏԷ-ի, այլև ԱՄՆ-ի, ԵՄ-ի, ՌԴ-ի ու ՆԱ­ՏՕ-ի, Հռո­մի պա­պի խն­դիրն է: ՆԱ­ՏՕ-ի գլ­խա­վոր քար­տու­ղար Ենս Ստոլ­տեն­բեր­գը, որ ա­ռի­թով ու ա­նա­ռիթ հայ­տա­րա­րու­թյուն­ներ է ա­նում տա­րա­ծաշր­ջա­նի անվ­տան­գու­թյան մա­սին, պար­տա­վոր է Ան­կա­րա­յի հար­ցը քն­նարկ­ման ա­ռար­կա դարձ­նել ա­լյան­սի խոր­հր­դում՝ ի­րա­վունք ու­նի՞ ՆԱ­ՏՕ-ի ան­դամ պե­տու­թյու­նը՝ ա­ռանց դա­շին­քի հետ խոր­հր­դակ­ցե­լու ներ­խու­ժել հարևան եր­կր­ներ և սպառ­նա­լիք­ներ տե­ղալ: Ի՞նչ է ա­նե­լու ՆԱ­ՏՕ-ն, ե­թե Թուր­քիան ներ­քաշ­վի պա­տե­րազ­մի մեջ: Սրանք հար­ցեր են, որ այլևս պետք է լի­նեն ռազ­մա­քա­ղա­քա­կան ա­լյան­սի օ­րա­կար­գում: ՆԱ­ՏՕ-ն բնավ էլ ան­զոր չէ Թուր­քիա­յի դեմ, ո­րով­հետև Թուր­քիա­յի բա­նա­կը երկ­րորդն է ՆԱ­ՏՕ-ում, ու Վա­շինգ­տո­նը ստիպ­ված է լռել՝ չկորց­նե­լու Ին­ջիր­լի­քի ռազ­մա­բա­զան, որ­տեղ կա մի­ջու­կա­յին զենք, Էր­դո­ղանն էլ սպառ­նա­ցել է՝ չեմ տա: Ռեալ պո­լի­տի­կում հար­ցերն այլ կերպ են լուծ­վում: ԱՄՆ Կոնգ­րե­սը քն­նար­կե­լու է Ադր­բե­ջա­նին ռազ­մա­կան օգ­նու­թյան դա­դա­րեց­ման հար­ցը, նույն հա­ջո­ղու­թյամբ կա­րող է ըն­թացք տալ պատ­ժա­մի­ջոց­նե­րին, որ կխեղ­դեն Թուր­քիա­յի տն­տե­սու­թյու­նը: Ե­թե Էր­դո­ղա­նը հա­մաշ­խար­հա­յին բլեֆ է ա­նում՝ դի­մե­լով շան­տա­ժի, նույն ո­ճով կա­րող է պա­տաս­խան ստա­նալ, սա Հա­յաս­տա­նի հար­ցը չէ: Գեր­տե­րու­թյուն­նե­րի աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կա­նու­թյան հար­կա­դիր փո­փո­խու­թյան հա­սու­նա­ցած խն­դիր է: «Ընդ­դեմ Ադր­բե­ջա­նի սա­տա­րել Հա­յաս­տա­նին՝ նշա­նա­կում է սա­տա­րել ապ­րե­լու ի­րա­վուն­քը»՝ հայ­տա­րա­րել է Ֆրան­սիա­յի խոր­հր­դա­րա­նը: «Սոսկ դա­տա­պար­տել այս բա­խում­նե­րը՝ ա­ռանց մե­ղադ­րե­լու պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րին, կն­շա­նա­կի չա­սել ո­չինչ։ Մենք բո­լորս գի­տենք, որ բա­խում­նե­րի վեր­սկ­սումն ուղ­ղա­կի հետևանք է Ադր­բե­ջա­նի բռ­նա­կալ Իլ­համ Ա­լիևի լար­վա­ծու­թյան սր­ման ռազ­մա­վա­րու­թյան»՝ կար­ծում են ֆրան­սիա­ցի­նե­րը:

Ադր­բե­ջա­նի ռազ­մա­կան պար­տու­թյու­նը սոսկ կորց­րած ռազ­մա­վա­րա­կան դիր­քը չէ, Յաշ­մա­յի տա­պա­լումն է, մի­լիարդ­նե­րի ա­նօ­գուտ ծախ­սը, Հա­յաս­տանն իր ծախ­սած մի­լիոն­նե­րով սպա­նեց ադր­բե­ջա­նա­կան մի­լիարդ­նե­րով ստեղծ­ված մի­ֆը: Հու­լի­սյան պա­տե­րազ­մը տեխ­նի­կա­յի պա­տե­րազմ էր, Ադր­բե­ջա­նը ցույց տվեց, որ ու­նի, բայց չի կա­րո­ղա­նում կա­ռա­վա­րել իր մի­լիար­դա­նոց տեխ­նի­կան: 14 ԱԹՍ ենք ոչն­չաց­րել, այդ թվում իս­րա­յե­լա­կան ու­ղե­ղա­յին կենտ­րոն հա­մար­վող «Հեր­մե­սը»: Հա­յաս­տա­նի ու Ար­ցա­խի հետ ու­ժի դիր­քե­րից խո­սե­լը ա­նի­մաստ է՝ սա էր այս օ­րե­րի քվին­տէ­սեն­ցիան: Փաս­տա­ցի՝ մի­ջազ­գա­յին որևէ կա­ռույց չպաշտ­պա­նեց Ադր­բե­ջա­նին՝ իր քա­ղա­քա­կան, դի­վա­նա­գի­տա­կան, ռազ­մա­կան պար­տու­թյան մեջ:
Ի՞նչ ու­նենք մենք: Ցա­վոք, 4 կո­րուստ, 36 վի­րա­վոր: Շու­տա­փույթ ա­պա­քի­նում բո­լոր վի­րա­վոր­նե­րին ու խո­րին խո­նար­հում զոհ­ված­նե­րին ու նրանց հա­րա­զատ­նե­րին: Դառն է պա­տե­րազ­մի օ­րեն­քը, բայց ինչ վերց­վում է ա­րյու­նով, գրի­չով հետ չես տա:

Վար­չա­պետ Նի­կոլ Փա­շի­նյա­նը վեր­ջա­պես ըն­կա­լեց, որ իր «հան­ճա­րեղ» բա­նաձևը ի­րա­տե­սա­կան չէ, ու հայ­տա­րա­րեց. «Մենք բո­լորս պետք է ի վեր­ջո դուրս գանք հրա­դա­դա­րի ռե­ժի­մի խախ­տում­նե­րի մա­սին շա­րու­նա­կա­կան հայ­տա­րա­րու­թյուն­նե­րի շր­ջապ­տույ­տից և պետք է հրա­դա­դա­րի ռե­ժի­մի պահ­պան­ման վս­տա­հե­լի մո­նի­թո­րին­գի մի­ջազ­գա­յին հա­մա­կարգ ստեղծ­վի»: Ի­մա՝ 4 տա­րի հե­տո Հա­յաս­տա­նը վե­րա­դառ­նում է Վիեն­նա­յի պայ­մա­նա­վոր­վա­ծու­թյուն­նե­րին: Այս ան­գամ՝ նոր դիր­քե­րից: Այլևս չի կա­րե­լի պա­հը կորց­նել: Բո­լոր նրանք՝ ԵՄ, ՄԱԿ, ԵԱՀԿ, ՌԴ, ԱՄՆ, Ֆրան­սիա և այլ պե­տու­թյուն­ներ, որ ա­նում են պա­րի­տե­տա­յին հայ­տա­րա­րու­թյուն­ներ՝ կող­մե­րին կո­չե­լով զսպ­վա­ծու­թյան ու հրա­դա­դա­րի, պետք է հաս­կա­նան, որ ա­նի­մաստ է տուն­տու­նիկ խա­ղալ մի երկ­րի հետ, որ թի­րա­խա­վո­րում է սե­փա­կան բնակ­չու­թյա­նը, սպառ­նում մի­ջու­կա­յին ա­հա­բեկ­չու­թյամբ ու կո­րո­նա­վի­րու­սի տա­րած­ման շր­ջա­նում ար­հա­մար­հում ՄԱԿ-ի հայ­տա­րա­րած հրա­դա­դա­րը: Ադր­բե­ջա­նը ա­հա­բե­կիչ պե­տու­թյուն է, ո­րի հետ պետք է խո­սել միայն մի­ջազ­գա­յին ու­ժի դիր­քե­րից, ո­րով­հետև մի­ջազ­գա­յին ի­րա­վուն­քը Բա­քուն հաս­կա­նում է հարևան­նե­րի վրա հար­ձակ­ման ի­րա­վունք: Սա պի­տի լի­նի հայ դի­վա­նա­գի­տու­թյան խն­դի­րը: Բո­լոր ուղ­ղու­թյուն­նե­րով՝ ոչ միայն եվ­րո­պա­կան, այլև ա­րա­բա­կան աշ­խար­հում, որ­տեղ Թուր­քիան ու Ադր­բե­ջա­նը ա­վե­լի շատ հա­կա­ռա­կորդ­ներ ու մր­ցա­կից­ներ ու­նեն, քան բա­րե­կամ­ներ: «Հարևան­նե­րի հետ 0 խն­դիր­ներ» բա­նաձևը Ան­կա­րան վե­րա­ծել է «0 հարևան՝ ա­ռանց պրոբ­լե­մի»՝ այդ թվում Ադր­բե­ջա­նի հետ: Հատ­կա­պես կարևոր խն­դիր­ներ ու­նենք լու­ծե­լու Ի­րա­նի ու Վրաս­տա­նի հետ: Ռուս-վրա­ցա­կան պա­տե­րազ­մից հե­տո Բա­քուն ու Ան­կա­րան մտան Վրաս­տան տն­տե­սա­կան նե­րու­ժով, Թբի­լի­սին վաղ թե ուշ պի­տի հաս­կա­նա, որ դա սպառ­նա­լիք է իր ինք­նիշ­խա­նու­թյանն ու տա­րած­քա­յին ամ­բող­ջա­կա­նու­թյա­նը: Խն­դի­րը միայն Դա­վիթ Գա­րե­ջի վա­նա­կան հա­մա­լի­րը չէ, որ Ադր­բե­ջա­նը քայլ-քայլ բռ­նա­զավ­թում է, ազ­գա­յին ար­ժեք­ներն են, տն­տե­սու­թյան ռազ­մա­վա­րա­կան ուղ­ղու­թյուն­ներն ու նա­վա­հան­գիստ­նե­րը, որ թուր­քերն ու ադր­բե­ջան­ցի­նե­րը գնում են Վրաս­տա­նում և վրա­ցի­նե­րի ձեռ­քից վերց­նում ի­րենց տն­տե­սու­թյան ղե­կը: Էթ­նիկ ադր­բե­ջան­ցի­նե­րով բնակ­ված մարզ ու­նե­ցող Ի­րա­նը մաս­նատ­ման խն­դիր է ու­նե­նա­լու, ե­թե Հա­յաս­տա­նը իբրև վա­հան չպաշտ­պա­նի իր տա­րած­քա­յին ամ­բող­ջա­կա­նու­թյու­նը: Թեհ­րա­նում պի­տի գի­տակ­ցեն Հա­յաս­տա­նի նշա­նա­կու­թյու­նը ի­րենց պատ­մու­թյան ու ներ­կա­յի մեջ: ՈՒ գնա­հա­տեն ռիս­կե­րը, ե­թե չեն ու­զում Ի­րաք ու Լի­բիա դառ­նալ՝ շիա Ի­րա­նը ևս բա­վա­րար նավթ ու գազ ու­նի, որ չու­նի սուն­նի Թուր­քիան:
Ա­նա­հիտ Ա­ԴԱ­ՄՅԱՆ

Հ. Գ. ՈՒ՝ ի՞նչ: Հա­յաս­տանն ու Ար­ցա­խը ի­րենց թի­կուն­քում ու­նեն ԱԶ­ԳԱ­ՅԻՆ ԲԱ­ՆԱԿ, որ ջար­դում է ադր­բե­ջա­նա­թուր­քա­կան մի­ֆե­րը և ու­ղար­կում գրո­ղի ծո­ցը նրանց ե­րա­զանք­նե­րը: Ա­ռայժմ Ադր­բե­ջա­նը ու­նի մեկ ձեռք­բե­րում՝ Մոսկ­վա­յում ադր­բե­ջան­ցի հայ­րե­նա­սեր­նե­րին հա­ջող­վել է մի եր­կու արկղ հայ­կա­կան ծի­րան ճզ­մել: Նույ­նիսկ հայ­կա­կան ծի­րա­նին հաղ­թել չի հա­ջող­վել, ադր­բե­ջան­ցի տե­րե­րը ի­րենց շու­կա­նե­րից հա­նել են հայ­կա­կան 40 բեռ­նա­տար­նե­րը, հա­յե­րը հա­վաք­վել ու ամ­բողջ ծի­րա­նը գնել են, բա­ժա­նել հի­վան­դա­նոց­նե­րին, հյու­րա­սի­րել են մոսկ­վա­ցի­նե­րին՝ ծա­նոթ ու ան­ծա­նոթ, նոր ծի­րա­նի պատ­վեր են տվել: Այլ պայ­ման­նե­րում ա­նեկ­դոտ է, բայց բնո­րոշ է եր­կու ժո­ղո­վուրդ­նե­րի էթ­նիկ տար­բե­րու­թյուն­նե­րին. քոչ­վոր­նե­րի ման­րախ­նդ­րու­թյուն, ո­րին հա­կադր­վում է բնիկ ժո­ղովր­դի բնազ­դա­յին ինք­նա­կազ­մա­կեր­պու­մը: Մշ­տա­պես: Ե՞րբ են Ադր­բե­ջա­նում հաս­կա­նա­լու, որ հա­րուստ, աղ­քատ, հայտ­նի, ան­հայտ՝ հայն իր ոտ­նա­հետ­քե­րը հար­գել գի­տի: Աշ­խար­հի ցան­կա­ցած կե­տում: Նավ­թը չէ, թե­կուզ Բա­քու-Նո­վո­ռո­սիյսկ խո­ղո­վա­կա­շա­րով վերս­տին հո­սող, որ կշիռ է հա­ղոր­դում որևէ պե­տու­թյան: Սա հա­վի­տե­նա­կան ճշ­մար­տու­թյուն է: Ողջ լե­րուք: