«Գոյություն չունի դաո՝ մշտական անունով, գոյություն չունի իմաստուն՝ մշտական տեսքով»

Վերջերս լրատվամիջոցները տարածեցին Չինաստանին առնչվող հետաքրքրական և լուրջ հետևությունների հանգեցնող լուրեր։ Նախ, Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցին հայտարարել է, թե պատրաստվում է սրբերի շարքին դասելու հայտնի ճիզվիտական քարոզիչ Մատթեո Ռիչչիին (նա 16-17-րդ դարերի սահմանագլխին ոչ միայն եվրոպացիների համար «հայտնաբերեց» Չինաստանը, այլև, դառնալով կայսերն առընթեր արարողությունների նախարարի ընկերը, կաթոլիկ քարոզիչների համար ևս հնարավորություն ապահովեց հարյուր տարի անարգել աշխատելու երկրի ամբողջ տարածքում)։ Իսկ դրան նախորդել էր մեկ այլ շատ հետաքրքրական իրադարձություն. անցած տարվա վերջին Հռոմի պապը տեղ գրավեց 2013 թ. ամենակարևոր անձանց ցուցակում։ Այդ ընտրությունը կատարել են ՉԺՀ-ի լրագրողական միավորումների, առաջատար լրատվամիջոցների ներկայացուցիչները։ Ինչպես ընդգծում է «Վատիկանի ռադիոն», Ֆրանցիսկոսից առաջ ոչ մի կրոնական առաջնորդ տեղ չէր գտել չինական միջազգային մամուլի ներկայացուցչության ամենամյա վարկացուցակում։ Ընդ որում, չինական «գաղափարախոսական ճակատի» աշխատողների կողմից պապի ժողովրդականության ճանաչումը, ըստ երևույթին, «տարերայնորեն» ի հայտ չի եկել։ ՈՒ հիմա, փորձագետների կարծիքով, Պեկինի և Վատիկանի հարաբերությունները, որոնք ավելի քան 60 տարի խիստ լարված էին, կարող են նոր որակ ստանալ։ Եպիսկոպոս Կլաուդիո Ջուլիոդորին այս կապակցությամբ նկատում է. «Ես հույս ունեմ, որ Հռոմի պապի գալուստը խթան կհանդիսանա Չինաստանի հետ երկխոսության և ավետարանացման համար»։ Եվս մեկ տեղեկություն «Չինաստանն ու քրիստոնեությունը» բաժնից։ ինչպես հաղորդում է Սինխուա գործակալությունը, վերջերս հայտնաբերվել է 7-8-րդ դարերի նեստորական գերեզմանոց։ Հայտնագործությունը կատարվել է Լունմենի «Վիշապադուռ» անունը կրող անձավախմբում, որը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտներից է։ Անձավախումբը, որի ստեղծումն սկսվել էր 493 թվականին, իրենից ներկայացնում է կրաքարի ժայռերում փորված մոտ հազար անձավներից ու քարայրներից բաղկացած մի համակարգ, որոնցում կա բուդդայական 43 տաճար։ Տաճարները հայտնի են իրենց արձաններով, որոնցից ամենամեծերի բարձրությունը հասնում է 17 մետրի։ Ինչպես ցույց է տալիս նոր գտածոն, անձավներից օգտվել են նաև նեստորական քրիստոնյաները։ Հայտնաբերվածը նեստորական առաջին թաղման վայրն է Լունմենի անձավախմբում և ամենահինն ամբողջ Չինաստանի տարածքում։ Հիշեցնենք՝ Կոստանդնուպոլսի պատրիարք Նեստորի ուսմունքը դատապարտվեց Եփեսոսի երրորդ Տիեզերական ժողովում (431 թ.), նրա հետևորդները հալածանքների ենթարկվեցին և ստիպված էին հեռանալու Բյուզանդիայից։ 628 թ. նեստորականները դարձան առաջին քրիստոնյաները Չինաստանում։ Այստեղ նեստորական եկեղեցին Ցզինզցյաո՝ «Շողարձակ կրոն» անունն ստացավ, և հետազոտողների կարծիքով, Նեստորի ուսմունքն աստվածայնություն ստացած Քրիստոսի մարդկային բնույթի մասին, հավանաբար, չինացիներին կարող էր հիշեցնել Կոնֆուցիուսի ուսմունքը «ազնիվ մարդու ճանապարհի» մասին։ Այսինքն, այստեղ հարկ է խոսել հին քարոզիչների փորձի եզակիության, այն է՝ երկրի մշակույթում քրիստոնեական ուսմունքի ներդաշնակեցման փորձի մասին։
Այդ իրադարձությունները, երևի, պատահական չեն և ակնբախորեն արտացոլում են նոր գաղափարական տեղաշարժերը Չինաստանում։ Համենայն դեպս, Շանհայի քրիստոնեական եկեղեցիներում կրոնական և կիրակնօրյա ժամերգություններին այնքան շատ մարդ է լինում, որքան, ինչպես ինձ է թվում, չի լինում Եվրոպայի բոլոր եկեղեցիներում։ Ընդ որում, հավատացյալների մեջ կտեսնեք ոչ միայն տարեցների և աղքատների, այլև մեծ թվով կրթյալ ու հարուստ մարդկանց։ Բերեմ մեկ հատկանշական օրինակ սեփական փորձից. այսօրվա դրությամբ Չինաստանում հայկական եկեղեցի չկա (Սբ. Գրիգոր Լուսավորչի հայկական եկեղեցին Խարբինում վաղուց փակ է, իսկ Կանտոնի մեծ ու գեղեցիկ եկեղեցին, որ կառուցել է Թանգար անունով մի հարուստ հայուհի, դեռ 18-րդ դարում անցել է կաթոլիկներին), համապատասխանաբար, ես գնացի Շանհայում ՌԴ հյուպատոսարանի սենյակներից մեկում կահավորված աղոթարան։ Սակայն այն բանից հետո, երբ տեղի տեր հայրը Զատկի տոնին ինձ թույլ չտվեց ներս մտնել, կոպտորեն ֆշշացնելով՝ «մոնոֆիզիտ» (միաբնակ), այլևս այնտեղ գնալու ոչ մի ցանկություն չմնաց։ Եվ ահա կաթոլիկ Սբ. Ծննդյան տոնին զբոսնում էի Շանհայի կենտրոնում և, ոչ այն է պատահականորեն, ոչ այն է ինչ-որ ուժի ազդեցությամբ, հանկարծ ինձ գտա մի գեղեցիկ քրիստոնեական եկեղեցու մոտ։ Խաչ, շատ մարդիկ, զանգերի ղողանջ։ Արի մտնեմ, մտածեցի, միգուցե չքշեն։ ՈՒ մտա։ Եկեղեցին լեփ-լեցուն էր չինացիներով, ես էլ այնտեղ՝ իմ բնավ ոչ ասիական տեսքով։ ՈՒ անմիջապես ինձ մոտեցան երկու ժպտադեմ չինուհիներ, ձեռքս չինարեն Աստվածաշունչ տվեցին, ու թեև մեծ դժվարությամբ, ինձ համար նստելու տեղ գտան։ Հետո սկսվեց Ծննդյան պատարագը. երգեհոն, հիանալի երգչախումբ և պայծառադեմ, ձայնակցող հավատացյալներ։ Չինարեն չգիտեմ, բայց ես էլ բոլորի հետ «դնդնում էի»։ Անկեղծ ասած, նման հաճույք և հոգու մաքրություն վաղուց չէի ապրել։
Անհնար է ճշգրիտ ասել, թե այս պահին որքան քրիստոնյա կա Չինաստանում, բայց նրանց թիվը աճում է որոշակիորեն։ Պաշտոնապես հաղորդվում է, որ 25 միլիոն է, այդ թվում՝ 18 մլն բողոքական և 6 մլն կաթոլիկ, սակայն անկախ փորձագետները համարում են, որ այդ թիվը խիստ նվազեցված է։ Որոշ տվյալների համաձայն, չինացիների շրջանում 60 միլիոն քրիստոնյա կա, իսկ Եկեղեցիների համաշխարհային խորհրդի միջազգային դեպարտամենտում առհասարակ հայտարարում են, որ Չինաստանում նկատվում է քրիստոնեության «եզակի ու պայթյունանման» աճ, և հաստատում են, որ երկրում քրիստոնյաների ընդհանուր քանակը 130 միլիոնից անցնում է։ Ավելին, Չինաստանի բոլոր առաջատար համալսարաններում բացել են քրիստոնեության ուսումնասիրման կենտրոններ, և դա մեկ անգամ ևս վկայում է, որ չինական մտավոր վերնախավը մեծ հետաքրքրություն է ցուցաբերում քրիստոնեության նկատմամբ։ Նման բան, ինչպես հաստատապես պնդում են այստեղ, չի եղել վերջին 500-700 տարում։
Մինչդեռ քրիստոնեության պատմությունը կենտրոնական կայսրությունում, հնարավոր է, ունի շատ խոր և լիովին ուսումնասիրված լինելուց դեռ շատ հեռու արմատներ, ընդ որում, այստեղ եղել են վերելքներ, եղել են անկումներ, եղել են արյունալի էջեր և հավատի համար նահատակվածներ։ Ավանդության համաձայն, Չինաստանում քրիստոնեությունն առաջինը քարոզել է Թովմաս առաքյալը՝ թողնելով մի քանի աշակերտ։ Սակայն այդ պատմությունը, ամենայն հավանականությամբ, պետք է լեգենդ համարել։ Այսօրվա դրությամբ չի գտնվել որևէ ապացույց, որը մատնանշեր սբ. Թովմասի ներկայությունը կամ առհասարակ քրիստոնեական համայնքների առկայությունը Չինաստանի տարածքում մեր թվարկության առաջին դարերում։ Քրիստոնեությանը Չինաստանի՝ փաստաթղթերով հաստատվող ծանոթությունը վերագրվում է Տան դինաստիայի (618-907) կառավարման ժամանակներին։ Այդ շրջանն առհասարակ աչքի է ընկնում բացախոսությամբ և Չինաստանի համար աննախադեպ մշակութային շփումներով։ 7-րդ դարում Երկնային կայսրություն են թափանցում նաև զրադաշտականությունը, մանիքեությունը և իսլամը։
638 թ. Տայցզուն կայսրը Չինաստանի պատմության մեջ առաջին անգամ հրաման արձակեց կրոնական հանդուրժողականության վերաբերյալ, որից կարող էին օգտվել նաև նեստորական քրիստոնյաները։ Հրամանագիրն ազդարարում էր. «Գոյություն չունի դաո՝ մշտական անունով, գոյություն չունի իմաստուն՝ մշտական տեսքով»։ Քրիստոնեից կրոնը գնահատվում էր «նպաստավոր՝ իրերի ու մարդկանց համար»։ Կայսրը նաև կարգադրեց մայրաքաղաքում վանք կառուցել՝ քսանմեկ վանականով։ Հետագայում «շողարձակ» վանքեր են հայտնվում բոլոր շրջաններում, որոնք Չինաստանում մոտ չորս հարյուրն էին։ Այնուհետև դեպի կայսրություն ձգվեցին «Պապի բանագնացները», քրիստոնեական այլ եկեղեցիների քարոզիչներ։ 19-րդ դարի կեսերին Չինաստանը երկու անընդմեջ պարտություն կրեց` Անգլիայի ու Ֆրանսիայի հետ Առաջին և Երկրորդ հաշիշային պատերազմներում։ Չինական կառավարությունը հարկադրված մի շարք պայմանագրեր կնքեց, որոնք Ֆրանիսային, Մեծ Բրիտանիային, ինչպես նաև ԱՄՆ-ին գործողությունների հսկայական ազատություն էին տալիս երկրի տարածքում։ Վաճառականների ու զինվորականների հետ մեկտեղ Չինաստան էին ձգտում քրիստոնեական քարոզիչները, առավելապես բողոքականներ։ Քրիստոնեական համայնքների ուժերով երկրում կառուցվում էին եկեղեցիներ, մանկատներ, կրթական և բուժական հաստատություններ։ Սակայն այս ամենը տեղի էր ունենում «արևմտահակների» ու այն անձանց ավելի ու ավելի սաստկացող առճակատման պայմաններում, ովքեր ձգտում էին հնարավորինս պահպանել չինական մշակույթի ինքնատիպությունը։ Իսկ 19-20-րդ դարերի սահմանագլխին տեղի ունեցավ «իխետուանների ապստամբությունը»։ Գաղտնի համայնքներից մեկի կազմակերպած այդ շարժումը ձգտում էր Չինաստանը «մաքրել» օտարների բռնությունից, և պատահական չէ, որ հալածանքների սկսեցին ենթարկել նաև քրիստոնեական եկեղեցիները։ Ընդ որում, էթնիկ չինացիներին ապստամբները ընդհանուր հնարավորություն էին թողնում՝ հրաժարվել Քրիստոսից կամ մեռնել։ Այդ շրջանը տվեց հսկայական քանակությամբ նահատակներ՝ հոգևորական ու աշխարհական, օտարերկրացի ու տեղացի։ Ապա եղավ Սինհայի հեղափոխությունը, 1925-ի բուրժուադեմոկրատական հեղափոխությունը, Ճապոնիայի հետ պատերազմն ու քաղաքացիական պատերազմը, և այս բոլոր իրադարձությունները Չինաստանում քրիստոնեության վրա իրենց կնիքը թողեցին։ Այսպես, ճապոնական ինտերվենցիայի ժամանակ կաթոլիկներին կամ բողոքականներին պատկանելությունը օկուպանտների նկատմամբ ընդդիմության մի ինչ-որ խորհրդանիշ էր։ Իսկ 1949-ի հոկտեմբերից, երբ իշխանությունն անցավ կոմունիստներին, Չինաստանի կրոնական կյանքի ամբողջ պատկերը, այդ թվում նաև՝ քրիստոնեական, սկսեց արագորեն ու արմատապես փոխվել, տեղավորվելով «պայծառ ապագայի» կառուցման՝ մեզ քաջ ծանոթ կանոնների շրջանակներում։ Դա առավել ևս վերաբերում էր կաթոլիկներին ու բողոքականներին, որոնց ամենուր կասկածում էին լրտեսության և «իմպերիալիստներին» օժանդակելու մեջ։ Սակայն, մյուս կողմից, Չինաստանում քրիստոնեական համայնքներն արդեն հասել էին զարգացման այնպիսի մակարդակի, որ դրանց արագ ու լիակատար վերացումը պարզապես անհնար էր, ասենք՝ նաև աննպատակահարմար։ Դրա փոխարեն Մաո Ցզեդունի կառավարությունն սկսեց վարել կրոնական կազմակերպությունների հետ «հաշտության քաղաքականություն», միաժամանակ ջանալով դրանք դնել կուսակցության հսկողության տակ։ Մի կողմից՝ հավատացյալներին հավաստիացնում էին, թե նրանց շահերը պաշտպանված են, մյուս կողմից՝ զգուշացնում, որ կուսակցությունը «կապիտալիստական լրտեսների ներկայություն թույլ չի տա»։ Այնուհետև առաջադրվեց արտասահմանյան քրիստոնեական կենտրոնների հետ բոլոր կապերը խզելու պահանջ և մշակվեց «երեք սանցզիի»՝ ինքնակառավարման, ինքնապահովման և ինքնուրույն քարոզման սկզբունքը։ Կաթոլիկների համար, օրինակ, դա նշանակում էր խզել հարաբերությունները Վատիկանի հետ։ 1957 թ. կառավարությունն անգամ թույլատրեց ստեղծել, այսպես կոչված, «Չինական հայրենասիրական կաթոլիկ եկեղեցի»։ Սակայն չինացի կաթոլիկների մեծ մասը մերժեց այն և անցավ ընդհատակ (որոշ տվյալներով՝ նրանց թիվը մոտ 10 մլն էր՝ «հայրենասեր կաթոլիկների» 4 մլն-ի դիմաց)։ Հենց այդ ժամանակ էլ ծնունդ առավ քրիստոնեության «չինական փորձը»՝ տնային եկեղեցիները։ Նման «ծխեր» ցրված էին ամբողջ երկրով մեկ, և «տնային եկեղեցիների» ծխականների թիվը, որոշ գնահատումների համաձայն, մինչ օրս մեծապես գերազանցում է պաշտոնական թիվը։ 80-ական թվականներից մարդիկ վերստին իրենց հավատը դավանելու ազատություն ստացան, եկեղեցիներն աստիճանաբար սկսեցին ընդլայնվել, ու հիմա, երբ շրջագայում ես Չինաստանում, դժվար չէ գյուղերում ու քաղաքներում շենքերի վրա քրիստոնեական պարզ խաչեր նկատել։ Այժմ եկեղեցիները ենթարկվում են կրոնի գործերի պետական վարչությանը, և դրանց կարգախոսն է. «Սիրիր երկիրդ, սիրիր կրոնդ»։ Իսկ իրականում չինացիների շրջանում հսկայական դատարկություն կա հոգևոր ոլորտում։ Մարդիկ խորություն են փնտրում և, հասկանալով, որ իրենց առօրյա կյանքում չեն գտնի այն, դիմում են կրոնին, մասնավորապես՝ քրիստոնեությանը։ Այնպես որ, չնայած բազում դժվարություններին, քրիստոնեական քարոզիչների անձնվեր ու տևական աշխատանքը, նահատակների թափած արյունը առատ պտուղներ են տվել, և Չինաստանը, հնարավոր է, ժամանակի ընթացքում կդառնա ամենաստվարաթիվ քրիստոնեական բնակչություն ունեցող երկիրը։

Սուսաննա ՊՈՂՈՍՅԱՆ
Շանհայում մեր հատուկ թղթակից

Հեղինակի նյութեր

• XXI դարում ուժի կենտրոն կարող են դառնալ «պրոֆեսիոնալների հասարակությունները»
• Անհավասարակողմ եռանկյունի
• «Ժողովրդի երջանկությունը՝ ահա լավագույն քաղաքականությունը»
• Չին ազգի «մեծ վերածննդին» հասնելու համար պահանջվում են բոլոր կողմերի ընդհանուր ջանքերը
• «Նոր խաղացող խաղաղ ատոմի դաշտում»
• «Մենք միատեսակ վերաբերմունք ունենք խարդախների, գողերի և խաբեբաների նկատմամբ»
• Մարդկությունը թևակոխել է հետինդուստրիալ հասարակության նոր գլոբալ հարաբերությունների ոլորտ
• Ռեկորդներ սահմանելը չինացիների համար համազգային հոբբի է դարձել
• Հայաստանի ճակատագիրը հանկարծ սկսել է անհանգստացնել ռուս բնապահպաններին
• «1 bio-jetfuel» անունը կրող չինական ավիացիոն կենսավառելիքը լիովին ստացվում է «վերականգնվող պաշարներից»
• Փող վաստակելը մի բան է, գեղեցիկ ապրել սովորելը՝ միանգամայն այլ
• «Մեղմ ձեռքով հանցավորության դեմ չես կռվի»
• Չինական տնտեսական ներդրումների «քարավանը» հանդարտ ու համառորեն շարժվում է դեպի Արևմուտք
• 3D-դրոշմման տեխնոլոգիան չի կարողանա լիովին փոխարինել արտադրության ավանդական եղանակներին
• «Ռուսաստանում տաք է քաղաքականության մեջ և սառն է տնտեսության մեջ»
• Ծանրության կենտրոնը տեղափոխվել է տարածաշրջանի ամենախոշոր երկիր՝ Ղազախստան
• «Էներգապաշարների հարաճուն բազմազանեցումը Պեկինին թույլ է տալիս իրեն դրության տեր զգալ «Գազպրոմի» հետ բանակցություններում
• Գործում է տարածաշրջանի աղքատ երկրներից հարսնացուներ «ներմուծելու» բիզնես
• Կշարունակի՞ Թուրքիան աջակցել իր «արյունակից ու դավանակից եղբայրներին», թե՞ երես կթեքի իսլամիստ ույղուրներից
• Վրացիները շատ հաջող տեղավորվել են Չինաստանի համար խիստ կարևոր նախագծում

Մեկնաբանություններ