Հա­յաս­տա­նի քա­ղա­քա­ցի­նե­րի մի մա­սը դա­վա­ճա­նել է ողջ հայ ժո­ղովր­դին

Մեր ապ­րած ա­մեն օրն ա­վե­լի շատ է բա­ցա­հայ­տում ան­ցա­ծի հրե­շա­վոր էու­թյու­նը։ Հրե­շա­վոր՝ ողջ հայ ժո­ղովր­դի հա­մար։ Եվ Հա­յաս­տա­նի ԶՈՒ գլ­խա­վոր շտա­բի նախ­կին պետ Մով­սես Հա­կո­բյա­նի մա­մու­լի կոն­ֆե­րան­սը հա­մո­զիչ ա­պա­ցույց է, որ մեր ազ­գը պե­տա­կան խոր դա­վա­ճա­նու­թյան է են­թարկ­վել։ Գե­նե­րալ Հա­կո­բյա­նի հայ­տա­րա­րու­թյուն­նե­րի մա­սին նո­յեմ­բե­րի 19-ին գրե­ցին գրե­թե բո­լոր ԶԼՄ-նե­րը։ Ա­հա ձեզ պե­տա­կան ան­գոր­ծու­թյան ևս մեկ, թվում է՝ ոչ այն­քան նշա­նա­կա­լի օ­րի­նակ։

Կա­նա­դա­ցի հրա­պա­րա­կա­խոս Մայքլ Մի­խայ­լո­վի­չը վեր­ջերս «Թվի­թե­րում» հայտ­նեց Այ­սր­կով­կա­սում Ար­ցա­խի դեմ մար­տա­կան գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րին մաս­նակ­ցած թուր­քա­կան բարձ­րաս­տի­ճան զին­վո­րա­կան­նե­րի ա­նուն­նե­րը։ Ռազ­մա­կան ո­րոշ աղ­բյուր­նե­րի տվյալ­նե­րով, Թուր­քիա­յի ԶՈՒ գե­նե­րալ Բախ­տիար Էր­սայն «ան­ձամբ է ղե­կա­վա­րել» կով­կա­սյան թա­թար­նե­րի ԶՈՒ գլ­խա­վոր շտա­բը։ Ընդ ո­րում նշ­վել է, որ Ան­կա­րան «բա­ցա­հայ­տո­րեն չէր վս­տա­հում ադր­բե­ջա­նա­կան գե­նե­րա­լա­կազ­մին՝ նրան կաս­կա­ծե­լով Մոսկ­վա­յի հետ հա­մա­գոր­ծակ­ցե­լու մեջ»։ Նման պն­դում­նե­րը լուրջ հաս­տա­տում­ներ չու­նե­ցան, իսկ Ռու­սաս­տա­նի նկատ­մամբ Բաք­վի ռազ­մա­կան ղե­կա­վա­րու­թյան «հա­մակ­րանք­նե­րի» մա­սին հղում­նե­րը հիմ­նա­կա­նում մտա­ցա­ծին են՝ հաշ­վի առ­նե­լով պաշտ­պա­նու­թյան ո­լոր­տում Բաք­վի և Ան­կա­րա­յի ա­մե­նա­սերտ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյան բազ­մա­մյա փոր­ձը։ Բաք­վի հան­րա­պե­տու­թյու­նը Թուր­քիա­յի մի­ջո­ցով իր զին­ված ու­ժե­րը կա­ռու­ցում է՝ հետևե­լով ՆԱ­ՏՕ-ի չա­փո­րո­շիչ­նե­րին։ Բա­ցի դրա­նից, եր­կու եր­կր­նե­րի քա­ղա­քա­կան ղե­կա­վա­րու­թյան հայտ­նի սկզ­բուն­քը՝ «Մեկ ազգ, եր­կու պե­տու­թյուն» ակ­տի­վո­րեն ի­րա­կա­նաց­վում է հենց ռազ­մա­կան աս­պա­րե­զում, ինչն ա­ռանձ­նա­հա­տուկ ակ­նա­ռու­թյամբ ցու­ցադր­վեց Ար­ցա­խի դեմ ագ­րե­սիա­յում։

Մայքլ Մի­խայ­լո­վի­չը և ու­րիշ ռազ­մա­կան մեկ­նա­բան­ներ ակ­տի­վո­րեն նշում էին նաև թուրք գե­նե­րալ Գյոք­սել Քա­հյա­յի ա­նու­նը, ո­րը ղե­կա­վա­րում էր կով­կա­սյան թա­թար­նե­րի ՌՕՈՒ-ն, վե­րահս­կում էր օ­դա­յին հե­տա­խու­զու­թյու­նը և ա­նօ­դա­չու­նե­րով հասց­վող հար­ված­նե­րը։ Ար­ցա­խի դեմ պա­տե­րազ­մին նրա մաս­նակ­ցու­թյան մա­սին ՌԴ և Ի­րա­նի ԶԼՄ-նե­րը նշում էին դեռ հա­կա­մար­տու­թյան գո­տում մար­տա­կան գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րի ա­ռա­ջին շա­բա­թում։ Տար­բեր տվյալ­նե­րով, բա­ցի Թուր­քիա­յի կող­մից նա­խա­պատ­րաստ­ված մի քա­նի հա­զար սի­րիա­ցի զի­նյալ­նե­րից, Ադր­բե­ջան է ու­ղարկ­վել 600 թուրք զին­ծա­ռա­յող։ Նրանք տե­ղա­բաշխ­վել են Նա­խիջևա­նում, որ­տեղ գտն­վում է ԶՈՒ ա­ռան­ձին հա­մա­զո­րա­յին բա­նա­կը, Գա­բա­լա (Կուտ­կա­շեն) ա­վիա­բա­զա­յում, ուր Գյան­ջա­յից բեր­վել են թուր­քա­կան F-16 կոր­ծա­նիչ­նե­րը, ինչ­պես նաև ճա­կա­տա­մերձ գո­տու ռազ­մա­կան այլ օ­բյեկտ­նե­րում։

Քիչ ա­վե­լի ման­րա­մասն պատ­մենք այդ Գյոք­սել Քա­հյա­յի մա­սին։ Ա­ռա­ջին ան­գամ նա հայտ­նի դար­ձավ Լի­բիա­յում, որ­տեղ ստեղ­ծեց ա­նօ­դա­չու սար­քե­րի կա­ռա­վար­ման կենտ­րոն, իսկ դրանք խիստ բար­դաց­րին ֆելդ­մար­շալ Խա­լի­ֆա Խաֆ­թա­րի զոր­քե­րի խն­դի­րը։ Գե­նե­րալ Քա­հյան Թուր­քիա­յի ՊՆ կա­ռա­վար­ման ծա­ռա­յու­թյան գլ­խա­վոր կա­ռա­վա­րիչն է։ 2019 թ. ամ­ռա­նը Խաֆ­թա­րի զոր­քե­րը գե­րե­ցին թուր­քա­կան բարձ­րաս­տի­ճան զին­վո­րա­կան­նե­րի մի խումբ, և նրանց ձեռ­քի տակ հայ­տն­վե­ցին Թուր­քիա­յի ՊՆ այն ողջ թի­մի անձ­նագ­րա­յին տվյալ­նե­րը, ո­րը ժա­մա­նել էր Լի­բիա­յի ա­մե­րի­կա­մետ Ազ­գա­յին հա­մա­ձայ­նու­թյան կա­ռա­վա­րու­թյան (ԱՄԿ) զոր­քե­րի աշ­խա­տան­քը կազ­մա­կեր­պե­լու հա­մար։ Գեր­ված սպա­նե­րից մե­կը Քա­հյան էր։ Նույն թվա­կա­նի օ­գոս­տո­սին նա ար­դեն Բաք­վում էր և հա­վա­նա­բար մաս­նակ­ցում էր հա­մա­տեղ զո­րա­վար­ժանք­նե­րին։ Օ­գոս­տո­սի 13-ին Ա­լիևն ու պաշտ­պա­նու­թյան նա­խա­րար Զա­քիր Հա­սա­նո­վը հան­դի­պել են Թուր­քիա­յի ռազ­մա­կան պատ­վի­րա­կու­թյան հետ։ Նշ­ված հա­մա­տեղ զո­րա­վար­ժանք­նե­րը մո­տե­նում էին ա­վար­տին, և Ա­լիևն ըն­դու­նեց Ան­կա­րա­յի բարձ­րաս­տի­ճան զին­վո­րա­կան­նե­րին, նե­րա­ռյալ պաշտ­պա­նու­թյան նա­խա­րար Խու­լու­սի Ա­կա­րը։ Բաք­վի ՊՆ մա­մու­լի ծա­ռա­յու­թյու­նը թվար­կել է բո­լո­րին, բա­ցի Գյոք­սել Քա­հյա­յից։ Դա, հա­մե­մա­տե­լով բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի մա­սին հա­ղոր­դագ­րու­թյան տեքս­տը և լու­սան­կա­րը, նկա­տել էին ան­գամ «Nagorno Karabakh Observer»-ում («NKO»)։ 1,5 ա­միս հե­տո սկս­վեց Ար­ցա­խյան երկ­րորդ պա­տե­րազ­մը։ Իսկ ա­մեն տե­սա­կի «հրա­չյաար­զու­մա­նյան­ներ» ու «դա­վիթս­տե­փա­նյան­ներ» (Ստե­փա­նա­կեր­տում ու Երևա­նում) շա­րու­նա­կում են Հա­յաս­տա­նի քա­ղա­քա­ցի­նե­րին ստել այն մա­սին, թե իբր «ա­մեն ինչ գաղտ­նի էր», բայց ա­մեն ին­չի մա­սին «Ռու­սաս­տա­նը գի­տեր»։ Այդ հար­ցին կվե­րա­դառ­նանք քիչ ներքևում։ Մի՞­թե Հա­յաս­տա­նի և Ար­ցա­խի հե­տա­խու­զա­կան մար­մին­նե­րը չգի­տեին այն, ին­չը հաշ­վար­կել էին «NKO»-ի աշ­խա­տա­կից­նե­րը։ Այդ դեպ­քում մեր ին­չի՞ն են պետք այդ­պի­սի հե­տա­խու­զա­կան կա­ռույց­նե­րը, ին­չու՞ են Հա­յաս­տա­նի և Ար­ցա­խի շար­քա­յին քա­ղա­քա­ցի­նե­րը պա­հում այդ ձրիա­կեր­նե­րին։ Լրագ­րող­նե­րը հետ­քը գտել են, իսկ Հա­յաս­տա­նի ԱԱԾ-ն՝ ոչ։ Հիա­նա­լի է, ճի՞շտ է։ Ինչ­քա՜ն լավ ենք մենք պաշտ­պան­ված «հպարտ թավ­շյա հե­ղա­փո­խու­թյան ժա­մա­նակ»։ Ինչ­քա՜ն հա­րյուր­տո­կո­սա­նոց է մեր անվ­տան­գու­թյան ե­րաշ­խի­քը Փա­շի­նյա­նի օ­րոք։

Ար­ցա­խի հա­մար պա­տե­րազ­մում ծանր պար­տու­թյու­նից և նող­կա­լի դա­վա­ճա­նու­թյու­նից հե­տո հա­ջորդ օ­րը ա­ռան­ձին «ա­ռա­ջա­դեմ հա­յեր» սկ­սե­ցին պա­հին պատ­շաճ ա­ռաս­պել­ներ հո­րի­նել հա­յե­րի ա­մե­րի­կա­մետ լի­նե­լու ո­գով։ Պարզ­վում է, որ Հա­յաս­տա­նի (ա­վե­լի ճիշտ, ՌԴ-ի հետ որևէ միջ­պե­տա­կան պայ­մա­նա­գիր չու­նե­ցող, չճա­նաչ­ված Ար­ցա­խի Հան­րա­պե­տու­թյան) պար­տու­թյան մե­ղա­վո­րը... Ռու­սաս­տանն է։ Ար­ցա­խի արտ­գործ­նա­խա­րա­րի խոր­հր­դա­կա­նի պաշ­տո­նից հրա­ժա­րա­կան տված Հրա­չյա Ար­զու­մա­նյա­նը «Ֆեյս­բու­քում» ՀՀ վար­չա­պետ Փա­շի­նյա­նին և Ար­ցա­խի նա­խա­գահ Ա­րա­յիկ Հա­րու­թյու­նյա­նին մե­ղադ­րել է գի­տակց­ված ազ­գա­յին դա­վա­ճա­նու­թյան մեջ, հըն­թացս նաև հեր­թա­կան քա­րը նե­տել Ռու­սաս­տա­նի կող­մը։ «Տե­ղի ու­նե­ցա­ծը Ա­թա­թուր­քի Թուր­քիա­յի և Լե­նի­նի Ռու­սաս­տա­նի հա­մա­ձայ­նու­թյան կրկ­նու­թյունն է։ Այն ժա­մա­նակ մենք կորց­րինք Արևմտյան Հա­յաս­տա­նը, այս օ­րե­րին, Պու­տի­նի և Էր­դո­ղա­նի հա­մա­ձայ­նու­թյան հետևան­քով, Ար­ցա­խը»,- գրել է նա։

Հրա­չյա Ար­զու­մա­նյան, մի՞­թե մենք 1920-21 թթ. տի­րում էինք Արևմտյան Հա­յաս­տա­նին։ Ի­րա­կան, ոչ թե հո­րին­ված հա­յե­րը 1920 թ. չկա­րո­ղա­ցան թուր­քե­րից հետ նվա­ճել Ան­տան­տի կող­մից Հա­յաս­տա­նին «ըն­ծայ­ված» Արևմտյան Հա­յաս­տա­նը կար­ճատև պա­տե­րազ­մում, որն ա­վարտ­վեց Հա­յաս­տա­նի հա­մար ծան­րա­գույն Ա­լեք­սանդ­րա­պո­լի պայ­մա­նագ­րով։ Այ­սինքն Ար­զու­մա­նյա­նը պն­դում է, որ հա­յե­րը Լե­նի­նի «շնոր­հիվ» կորց­րին այն, ինչն ի­րենց չէր պատ­կա­նում, բայց չէր պատ­կա­նում նաև Խոր­հր­դա­յին Ռու­սաս­տա­նին։ Հաս­կա­նա­լի է. հրեա բոլշևիկ­նե­րը մաս­նակ­ցել են դրան, բայց նախ­կին խոր­հր­դա­կա­նի հա­մար նվաս­տա­ցու­ցիչ է զու­գա­հեռ­ներ անց­կաց­նե­լը 1920 և 2020 թվա­կան­նե­րի միջև։ Ա­լեք­սանդ­րա­պո­լի պայ­մա­նագ­րում կետ կար Հա­յաս­տա­նի եր­կա­թու­ղի­նե­րի և հա­ղոր­դակ­ցու­թյան այլ ու­ղի­նե­րի վրա Թուր­քիա­յի վե­րահս­կո­ղու­թյան մա­սին, ակն­հայ­տո­րեն բոլշևի­կյան կեղծ Ադր­բե­ջա­նի հետ Թուր­քիա­յի կա­պի հա­մար։ 2020 թ. նո­յեմ­բե­րի 10-ի հա­մա­տեղ հայ­տա­րա­րու­թյան ին­նե­րորդ կե­տը սահ­մա­նում է Հա­յաս­տա­նի պար­տա­վո­րու­թյու­նը՝ ա­պա­հո­վե­լու տրանս­պոր­տա­յին հա­ղոր­դակ­ցու­թյու­նը կով­կա­սյան թուր­քե­րի և Նա­խիջևա­նի, պետք է հաս­կա­նալ` նաև Թուր­քիա­յի, միջև ա­պա­գա­յում կա­ռուց­վող հա­ղոր­դակ­ցու­թյան ու­ղի­նե­րով։ 1920 թ. Ա­լեք­սանդ­րա­պո­լի պայ­մա­նագ­րով Հա­յաս­տա­նը ճա­նա­չում էր Թուր­քիա­յի խնա­մա­կա­լու­թյու­նը Նա­խիջևա­նի նկատ­մամբ։ Հա­յաս­տա­նը զրկ­վեց նաև Կար­սի մար­զից, ո­րը 1878 թ. Թուր­քիա­յից ա­զա­տագր­վել էր Ռու­սաս­տա­նի ցար Ա­լեք­սանդր 2-րդի կող­մից, և Սուր­մա­լու գա­վա­ռից (Ա­րա­րատ լե­ռան հետ), որն Ի­րա­նից ա­զա­տագր­վել էր Նի­կո­լայ 1-ին ցա­րի կող­մից 1828 թ.։ Քե­մա­լա­կան (բայց ա­ռաջ­վա պես ե­րիտ­թուր­քա­կան) Թուր­քիա­յին օգ­նե­լու հար­ցով Լե­նի­նին, Տրոց­կուն, Ստա­լի­նին ներ­կա­յաց­վող պա­հանջ­նե­րը հաս­կա­նա­լի են։ Բայց մնա­ցա­ծը Հրա­չյա Ար­զու­մա­նյա­նի և նրա նման «վեր­լու­ծա­բան­նե­րի» հո­րի­նածն է։ Մի՞­թե Հա­յաս­տա­նը 2020 թ. տի­րում էր Ար­ցա­խին։ Ի­րա­վա­բա­նո­րեն՝ ոչ, իսկ այն­պես՝ «ոչ այն­քան»։ Պաշ­տո­նա­կան Հա­յաս­տա­նը, ինչ­պես և պաշ­տո­նա­կան Բա­քուն, Ար­ցա­խը դի­տար­կում էր որ­պես «ար­տա­սահ­ման­ցի» հա­յե­րով բնա­կեց­ված ծայ­րա­մաս, որն ի­րեն հռ­չա­կել էր ևս մեկ հայ­կա­կան «պե­տու­թյուն»։ Հա­յաս­տա­նի կող­մից Ար­ցա­խին տի­րե­լը, նո­րա­մույծ լեզ­վով, կրել է «հիբ­րի­դա­յին բնույթ», և հա­մա­պա­տաս­խա­նա­բար 2020 թ. աշ­նա­նա­յին պա­տե­րազ­մը Հա­յաս­տա­նի կող­մից ի սկզ­բա­նե ըն­դու­նել էր հիբ­րի­դա­յին բնույթ։ Դրա­նից էլ՝ այդ պա­տե­րազ­մի ի սկզ­բա­նե ան­վս­տահ բնույ­թը և ստաց­ված ար­դյուն­քը։ Հա­յաս­տանն Ար­ցա­խի հա­մար կռ­վում էր «հիբ­րի­դա­վա­րի», իսկ կով­կա­սյան թա­թար­ներն ու թուր­քե­րը՝ ինչ­պես հարկն է։ Բա­ցի այդ, եր­կի­րը պա­տե­րազ­մում էր, իսկ հա­րյու­րա­վոր­նե­րը, ե­թե ոչ հա­զա­րա­վոր­նե­րը, այդ­պես էլ չեն զո­րա­կոչ­վել զին­կո­մի­սա­րիատ­նե­րի կող­մից։ Դեպ­քեր են ե­ղել, երբ կա­մա­վոր­նե­րը հա­սել են Ար­ցախ, բայց նրանց... տուն են ու­ղար­կել։ Ար­զու­մա­նյան, կա­սե՞ք, որ այդ­պի­սի բան չի ե­ղել։ Շա­րու­նա­կե­լու եք ստե՞լ, թե՞ լռել, ինչ­պես լռել եք պա­տե­րազ­մի ժա­մա­նակ։
Հա­յաս­տա­նը պաշ­տո­նա­պես չի տի­րել Ար­ցա­խին և չի հռ­չա­կել նրա միակ­ցու­մը պա­տե­րազմ սկ­սե­լու հա­ջորդ օ­րը։ Նման ակ­տը կցու­ցադ­րեր ա­ռա­ջի­կա պայ­քա­րի վճ­ռա­կան բնույ­թը։ Իսկ ի­րա­կա­նում ա­մեն ինչ ե­ղավ ծու­լո­րեն, ծու­ռու­մուռ ու ան­վս­տահ։ Հայ ժո­ղո­վուրդն ի­րեն ամ­բող­ջու­թյամբ չտ­վեց այդ պա­տե­րազ­մին. դրա­նից էլ ե­ղավ պար­տու­թյու­նը։ Թե­կուզ նրա­նով, որ Հա­յաս­տա­նի զին­ված ու­ժե­րը պաշ­տո­նա­պես ու լիար­ժե­քո­րեն չմ­տան այդ պա­տե­րազ­մի մեջ, թե­կուզ այն բա­նով, որ դա­վա­ճա­նու­թյուն ե­ղավ ա­մե­նա­բարձր մա­կար­դա­կով։ Փա­շի­նյա­նը պաշ­տո­նա­պես չդի­մեց Ռու­սաս­տա­նին ՀԱՊԿ-ի գծով, իսկ հայ զին­վո­րա­կան­ներն Ար­ցա­խի հա­մար ի­րենց հիբ­րի­դա­յին պա­տե­րազ­մին Ռու­սաս­տա­նի հիբ­րի­դա­յին մաս­նակ­ցու­թյան տար­բե­րակ­ներ էին հո­րի­նում։ Փա­շի­նյա­նը խոս­տա­ցել էր պա­տե­րազ­մել «մինչև ա­րյան վեր­ջին կա­թի­լը»։ Իսկ ի­րա­կա­նում Հա­յաս­տա­նի հիմ­նա­կան զո­րա­կան ու­ժե­րը և պա­հես­տա­զորն այդ­պես էլ կռ­վի մեջ չմ­տան։ Զո­րա­հա­վաք չե­ղավ։ Ռազ­մա­կան դրու­թյու­նը շին­ծու դուրս ե­կավ։ Այդ դեպ­քում Ար­զու­մա­նյանն ի՞նչ պա­հանջ­ներ կա­րող է ներ­կա­յաց­նել Ռու­սաս­տա­նին, Պու­տի­նին, Էր­դո­ղա­նին և այ­լոց, բայց միայն ոչ ի­րեն։ Իսկ ին­քը պե­տա­կան ծա­ռա­յող էր, Ար­ցա­խի նա­խա­գահ Ա­րա­յիկ Հա­րու­թյու­նյա­նի խոր­հր­դա­կա­նը։ Ար­ցախն ինք­նին բնա­կան ամ­րոց էր, և նրա ներ­սի քա­ղաք­ներն ու գյու­ղե­րը կա­րող էին դառ­նալ ձե­ռա­կերտ ամ­րոց­ներ։ Ին­չու՞ Շու­շին իր տնե­րով ու բնա­կա­րան­նե­րով, ո­րոնք լի էին քա­ղա­քից փա­խած հա­յե­րի ու­նեց­ված­քով, գրե­թե ամ­բող­ջո­վին բա­ժին է հա­սել թուր­քե­րին։ Չէ՞ որ բնա­կա­վայ­րե­րում հենց միայն մեր­ձա­մար­տե­րը կվե­րաց­նեին օ­դում հա­կա­ռա­կոր­դի գե­րիշ­խու­մը, իսկ մար­տե­րի ըն­թաց­քում նրա կող­մից տնե­րի ոչն­չա­ցու­մը ար­տա­սահ­մա­նյան ԶԼՄ-նե­րին ցույց կտար հու­մա­նի­տար ա­ղե­տի ակ­նա­ռու պատ­կե­րը։ ՈՒ դրա­նով Փա­շի­նյա­նին, Ա­րա­յիկ Հա­րու­թյու­նյա­նին, հենց Հրա­չյա Ար­զու­մա­նյա­նին էլ ուղղ­ված հար­ցե­րը չեն վեր­ջա­նում։
2020 թ. նո­յեմ­բե­րի 12-ին «Ար­մին­ֆոն» հրա­պա­րա­կել է ոմն Դա­վիթ Ստե­փա­նյա­նի «Ռու­սաս­տա­նի ռազ­մա­վա­րա­կան պա­տանդ­նե­րը» հոդ­վա­ծը։ Ըստ Ստե­փա­նյա­նի, «ռազ­մա­վա­րա­կան պա­տանդ» է ոչ թե Ար­ցա­խից մնա­ցած տա­րածք­նե­րի հա­յե­րին պաշտ­պա­նե­լու հա­մար Ար­ցախ մտած ռու­սա­կան զո­րա­կալզմը, այլ Հա­յաս­տա­նի և Ար­ցա­խի հա­յե­րը։ Կա­տար­վա­ծը Ստե­փա­նյանն ան­վա­նում է Ռու­սաս­տա­նի և Թուր­քիա­յի «հիբ­րի­դա­յին պա­տե­րազմ»։ ՈՒ՞մ դեմ։

Պարզ է, որ, նրա ըմ­բռ­նու­մով, Հա­յաս­տա­նի և Ար­ցա­խի։ Բայց մի՞­թե հենց Հա­յաս­տա­նի կող­մից չճա­նաչ­ված (նույ­նիսկ ար­դեն ըն­թա­ցող պա­տե­րազ­մի ժա­մա­նակ) ԼՂՀ-Ար­ցա­խի Հան­րա­պե­տու­թյան փո­խա­րեն 2020 թ. նո­յեմ­բե­րի 9-ին Փա­շի­նյա­նի ստո­րագ­րած հա­մա­ձայ­նա­գի­րը չի վկա­յում հենց Երևա­նի կող­մից ան­ցած պա­տե­րազ­մի «հիբ­րի­դա­յին» բնույ­թի մա­սին։ Ստե­փա­նյա­նը նախ պետք է պար­զեր, թե ի­րա­կա­նում որ­տեղ է ե­ղել «հիբ­րի­դա­յին պա­տե­րազ­մը»։ Իր հոդ­վա­ծում Ստե­փա­նյա­նը ստում է, թե ռազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րի սկիզ­բը, ինչ­պես նաև նրանց նա­խոր­դող՝ Ար­ցա­խի դեմ «թուր­քե­րի» ու­ժե­րի կենտ­րո­նա­ցու­մը իբր գաղտ­նիք են ե­ղել Հա­յաս­տա­նի ղե­կա­վա­րու­թյան և ան­ձամբ Փա­շի­նյա­նի հա­մար, բայց իբր լավ հայտ­նի են ե­ղել Մոսկ­վա­յում։ Մի՞­թե կա­րող էր գաղտ­նիք լի­նել այն, ին­չի մա­սին Ա­լիևը բա­ցեի­բաց խո­սել է ՄԱԿ-ում 2020 թ. սեպ­տեմ­բե­րին։ Ռազ­մա­կան լար­ման և առ­ճա­կատ­ման վտան­գի ա­ճի մա­սին ամ­ռան վեր­ջին հայտ­նի էր բո­լո­րին, և հենց Երևա­նում։ Ինչ­պե՞ս կա­րող էր Երևա­նի հա­մար գաղտ­նիք լի­նել այն, ին­չը հաշ­վար­կել էին «Na­gorno Karabakh Observer»-ի աշ­խա­տա­կից­նե­րը։ Ստե­փա­նյա­նը ստում է, երբ պն­դում է, թե «ա­րյու­նա­հե­ղու­թյու­նը դա­դա­րեց­նե­լու հա­մար հար­կա­վոր կլի­ներ մեկ զանգ. «տար­բե­րու­թյուն չկա՝ Բա­քու կամ Ան­կա­րա»։ Բայց խն­դիրն այն է, որ 1991-ից հե­տո Մոսկ­վա­յից «մի զան­գով» գոր­ծերն Ան­դր­կով­կա­սում չեն լուծ­վում։ Օ­րի­նակ, 2008 թ. չհա­ջող­վեց «մի զան­գով» կամ նույ­նիսկ մի քա­նի զան­գով կանգ­նեց­նել Սաա­կաշ­վի­լուն։ Իսկ Պու­տի­նի զան­գով խոր­հուրդ­նե­րը (ցու­ցում­նե­րը) կա­տա­րու՞մ էր Փա­շի­նյա­նը։ Ոչ, ո­րով­հետև նա հրա­պա­րա­կավ խո­սում էր «Մոսկ­վա­յում կո­շիկ­ներ լի­զե­լու» դեմ։ Եվ ե­թե Պու­տի­նը զան­գով չէր ղե­կա­վա­րում Փա­շի­նյա­նին, ա­պա ի՞նչ կա­րիք կա ստե­լու, թե ՆԱ­ՏՕ-ի ան­դամ եր­կի­րը «Պու­տի­նի զան­գով պար­տա­վոր էր» հե­ռա­նա­լու տա­րա­ծաշր­ջա­նից։ Իսկ գու­ցե Էր­դո­ղա­նի՞ն էր զանգ պետք ՆԱ­ՏՕ-ի կենտ­րո­նա­կա­յա­նից։ Ինչ­պես հի­մա է հայտ­նի դար­ձել, սկզ­բում Փա­շի­նյա­նը հրա­ժար­վում էր Ռու­սաս­տա­նի օգ­նու­թյու­նից ու զան­գում էր իր ա­մե­րի­կա­ցի ու եվ­րո­պա­ցի «գոր­ծըն­կեր­նե­րին»։ Գու­ցե Ստե­փա­նյա­նը, Ար­զու­մա­նյա­նը, նրանց նման մյուս արևմտա­մետ «գոր­ծիչ­նե­րը պատ­մեն աշ­խար­հին, թե Ար­ցա­խին ին­չով «օգ­նե­ցին» ԱՄՆ-ը, Ֆրան­սիան, Եվ­րա­միու­թյու­նը։ Եվ, ի դեպ, ՆԱ­ՏՕ-ից կամ ՆԱ­ՏՕ-ի ան­դամ եր­կր­նե­րի ա­ռան­ձին մայ­րա­քա­ղաք­նե­րից ոչ ոք այդ­պես էլ չզան­գեց Էր­դո­ղա­նին, ոչ ոք չս­պառ­նաց թուր­քե­րին, այ Ստե­փա­նյան։ Ա­մոթ չէ՞ ստե­լը նույ­նիսկ այժմ։
«Ար­զու­մա­նյան­նե­րի» և «ստե­փա­նյան­նե­րի», բո­լոր նրանց նման­նե­րի սու­տը նույն­պես ազ­գա­յին դա­վա­ճա­նու­թյուն է։ Ես Ռու­սաս­տա­նին մե­ղադ­րե­լու կամ ար­դա­րաց­նե­լու անհ­րա­ժեշ­տու­թյուն չեմ տես­նում։ Ի­րա­նին էլ։ Բայց մենք ու­րիշ­նե­րին չենք կա­րող մե­ղադ­րել այն բա­նի հա­մար, որ Հա­յաս­տա­նը կա­ռա­վա­րել և կա­ռա­վա­րում է ազ­գի դա­վա­ճա­նը, ո­րին մեզ է «տրա­մադ­րում» նրա սի­րե­լի Արևմուտ­քը։ Դրա հա­մար է «ակ­տի­վա­ցել» մե­կու­կես ա­միս լռած նա­խա­գահ Ար­մեն Սարգ­սյա­նը, ո­րը նույն­պես սկ­սել է պա­հան­ջել Փա­շի­նյա­նի հրա­ժա­րա­կա­նը։ Ի­զուր չեն լու­րեր շր­ջում, թե Ար­մեն Սարգ­սյա­նի տե­րե­րը հայ ժո­ղովր­դի գլ­խին դեռ շատ վիշտ ու նոր «ար­կած­ներ» են պատ­րաս­տում։ Հա­յաս­տա­նի քա­ղա­քա­ցի­նե­րը «փոր­ձանք բե­րե­ցին» ի­րենց «հե­ղա­փո­խու­թյամբ»։ Ար­ցա­խը Հա­յաս­տա­նի անվ­տան­գու­թյան մի բա­ղադ­րիչն էր։ Իսկ այժմ Հա­յաս­տա­նը ոչ միայն խո­ցե­լի է ա­ռանց Ար­ցա­խի։ Հա­յաս­տանն այ­սօր գրե­թե ան­կեն­սու­նակ տա­րածք է, ո­րի բնակ­չու­թյան մի մա­սի ող­նա­շա­րը կոտր­ված է։ Կոտր­ված է հենց դա­վա­ճան­նե­րի, ոչ թե թուր­քե­րի ծեռ­քով։

Սերգեյ ՇԱՔԱՐՅԱՆՑ

Հեղինակի նյութեր

• Թուրքիայի Հանրապետությունը Մուստաֆա Քեմալ փաշայի ժամանակներից մինչ օրս․ առաջին սիոնիստական պետությունն աշխարհում-3
• Թուրքիայի Հանրապետությունը Մուստաֆա Քեմալ փաշայի ժամանակներից մինչ օրս․ առաջին սիոնիստական պետությունն աշխարհում-2
• Թուրքիայի Հանրապետությունը Մուստաֆա Քեմալ փաշայի ժամանակներից մինչ օրս․ առաջին սիոնիստական պետությունն աշխարհում
• Ժամանակակից «Ադրբեջանի հանրապետությունը» սիոնիստների, անգլո-սաքսոնների և պանթուրքիստների հենակետն է՝ ընդդեմ Իրանի և ՌԴ-ի- 2
• Ժամանակակից «Ադրբեջանի հանրապետությունը» սիոնիստների, անգլո-սաքսոնների և պանթուրքիստների հենակետն է՝ ընդդեմ Իրանի և ՌԴ-ի-1
• Երևա­նի և Ստե­փա­նա­կեր­տի ա­ռա­ջին խն­դի­րը պաշտ­պա­նու­թ­յան եր­կու պե­տա­կան կո­մի­տե­նե­րի շտապ ձևա­վո­րումն է
• Երևա­նի և Ստե­փա­նա­կեր­տի ա­ռա­ջին խն­դի­րը պաշտ­պա­նու­թ­յան եր­կու պե­տա­կան կո­մի­տե­նե­րի շտապ ձևա­վո­րումն է
• Կրկին ու կր­կին՝ «Փա­շի­ն­յա՛ն, հե­ռա­ցի՛ր». սա ժո­ղովր­դի պա­հանջն է
• Կրկին ու կր­կին՝ «Փա­շի­ն­յա՛ն, հե­ռա­ցի՛ր». սա ժո­ղովր­դի պա­հանջն է
• Փա­շի­ն­յանն ա­մեն օր, կա­մա­վոր հրա­ժա­րա­կան չտա­լով, ըն­դա­մենն ա­պա­ցու­ցում է, որ հա­կա­հայ ու­ժե­րի դրա­ծո է
• Բաց հարց Ռու­սաս­տա­նի ԶԼՄ-նե­րին. Ինչ­քա՞ն կա­րե­լի է ստել Ար­ցա­խի հար­ցում հա­յե­րի «մեղ­քի» մա­սին
• Ռու­սաս­տանը, Հա­յաս­տա­նի իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րի թողտ­վու­թ­յամբ, Թուր­քիա­յին ներս է թո­ղել Այսր­կով­կա­սի մեր մա­սը
• Թուր­քիան մուտք է գոր­ծել տա­րա­ծաշր­ջան ու Ար­ցա­խից սպառ­նում է և՛ Ի­րա­նին, և՛ Ռու­սաս­տա­նին
• Փա­շի­ն­յան, խոս­տո­վա­նիր, գու­ցե Զան­գե­զուրն է՞լ եք ար­դեն վա­ճա­ռել թուր­քե­րին
• Մեր ժո­ղովր­դին ԱՄՆ-ը, Իս­րա­յե­լը, Անգ­լիան և Թուր­քիան դա­վա­ճան­նե­րի ձեռ­քով «Այսր­կով­կաս­յան Դեյ­թոն» են պար­տադ­րել
• «Ով խա­ղա­ղու­թ­յուն է ու­զում խայ­տա­ռա­կութ­յան գնով, կս­տա­նա և՛ պա­տե­րազմ, և՛ խայ­տա­ռա­կութ­յուն»
• Թեհ­րա­նում ար­դեն ըն­դուն­ված են ինչ-որ պատ­շաճ ո­րո­շում­ներ
• Թեհ­րա­նում ար­դեն ըն­դուն­ված են ինչ-որ պատ­շաճ ո­րո­շում­ներ
• Թեհ­րա­նում ար­դեն ըն­դուն­ված են ինչ-որ պատ­շաճ ո­րո­շում­ներ
• Թեհ­րա­նում ար­դեն ըն­դուն­ված են ինչ-որ պատ­շաճ ո­րո­շում­ներ

Մեկնաբանություններ