«Իրատեսի» հյուրը արվեստաբան ՄԱՐՏԻՆ ՄԻՔԱՅԵԼՅԱՆՆ է:
-Պարոն Միքայելյան, Ձեզ հաճախ եմ տեսնում Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոնի միջոցառումների ժամանակ: Կասկադը մեր քաղաքի ամենախնամված, ամենագեղեցիկ հատվածներից մեկն է, սակայն միանշանակ չէ մեր մտավորականների վերաբերմունքը դրա նկատմամբ: Ո՞րն է Ձեր՝ արվեստաբանի կարծիքը:
-Կարծում եմ՝ այս կենտրոնի ստեղծումը կարևոր էր Հայաստանի, Երևանի ընդհանուր մշակութային մթնոլորտի համար: Սկզբում, իհարկե, առանձնապես ոգևորված չէի: Բոտերոյի քանդակները չէի հավանում: Նա մերկ կնոջ մի մեծածավալ քանդակ ուներ, որը տեղադրել էր Փարիզի Ելիսեյան դաշտերում՝ դրա համար վճարելով մի քանի միլիոն եվրո միայն նրա համար, որ իր քանդակը մարդիկ տեսնեն: Բայց պիտի ասեմ, որ էդ քանդակները դանդաղորեն մերվեցին մեր քաղաքի հետ, և Կասկադը դարձավ Երևան քաղաքի սիրելի մասերից մեկը: Այդուհանդերձ, էն կապույտ հսկա նյութը (չգիտեմ էլ՝ ինչ նյութ է), որ դրված է կանաչների մեջ, ես չեմ կարողանում ընդունել: Քանի որ ինձ համարում եմ կարգին հայ, տաք գույների կողմնակից, վատ եմ զգում էդ կապույտ-կանաչ, կանաչ-դեղին հարաբերություններից: Եթե գույների էդպիսի համադրություն եք տեսնում նկարում, իմացեք, որ դրա հեղինակը հայ չէ: Ես ֆաշիստ չեմ, ցեղակրոն չեմ, բայց չեմ ընդունում, որ Կասկադում կանաչի մեջ դրել են էդ զարհուրելի կապույտ նյութը: Մեր հրաշք բազալտը, մեր հողը, մեր Թամանյանի արձանը շատ կարևոր բաներ են: Որոշ պսևդո-պոստմոդեռնիստների համար ասածներս կարող են որակվել որպես հետամնացություն, բայց դա հետամնացություն չէ, դա մենք ենք, մեր ունեցածն է: Մենք պետք է գնահատենք դրանք: Մեր Արտաշես Հովսեփյանը՝ Սիսիանում ծնված, շատ լավ զգում էր Հայաստանը, Հայաստանի քարը՝ բազալտը, տուֆը: Սրանք չի կարելի անտեսել: Այնպես որ, ես շատ ոգևորված չէի սկզբում Կասկադի և Գաֆէսճեան կենտրոնի գոյությամբ, բայց երբ հետագայում ծանոթացա թանգարանի էքսպոզիցիային, գործունեությանը, տեսա, թե ինչ տղաներ են այնտեղ աշխատում (նկատի ունեմ Վահագն Մարաբյանին. և Արմեն Եսայանին), հասկացա, որ շատ արժեքավոր թանգարան ունենք՝ արժեքավոր մարդկանցով: Ավելին ասեմ. երբ տեսա, թե ինչպես են նրանք ցուցահանդես բացում, ապշեցի: Այնպիսի ցուցահանդեսներ են բացում, որպիսիք ես երբեք, ոչ մի տեղ չեմ տեսել: Նրանք աշխատում են արտասահմանյան արվեստագետների նման: Երբ Մոսկվայում բացվեց հայտնի պոպ-արտիստ Ռոբերտ Ռաուշենբերգի ցուցահանդեսը մանեժում, նախապես ամբողջ մանեժը սպիտակ ներկեցին, հետո նոր ներկայացրին գործերը: Սա ինձ համար աննախադեպ բան էր: Բայց հետո՝ Ջիոտտոյի ցուցահանդեսի ժամանակ, տեսա, որ նույնն անում են Գաֆէսճեանում. ցուցադրությանը ներդաշնակ ներկում են սրահի պատերը, ամեն ցուցահանդեսի ժամանակ կատալոգ են տպագրում: Սա հիացմունքի է արժանի: Վստահ կարող եմ ասել, որ, ի դեմս Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոնի, շատ կարևոր մշակութային մի հաստատություն կա Երևանում:
-Ե՛վ Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոնի, և՛ Ձեր ղեկավարած Ջիոտտոյի թանգարան-արվեստանոցի, և՛ շատ այլ թանգարանների օրինակով կարող ենք փաստել, որ մեծ աշխատանք է տարվում երեխաներին թանգարանների հետ կապելու ուղղությամբ: Սա կարո՞ղ է շոշափելի արդյունք տալ՝ մեծ հաշվով, ընդգծված դեր ունենալ ապագա քաղաքացու, մարդու ձևավորման գործում:
-Կարծում եմ՝ դա մի քիչ կարող է օգնել: Իհարկե, շատ լավ է, որ երեխաները գալիս են թանգարան: Օրինակ՝ կա Գասպարյան ստուդիա, որը ղեկավարում է Հովհաննես Գասպարյանը: Նա և երեխաներն իրար հասկանում են առանց խոսքի: Երեխաները շատ հետաքրքիր են, չկա մեկը, որ անհետաքրքիր նկարի: Բայց ինքս չեմ կարող պարծենալ երեխաների հետ ունեցած իմ կապերով, որովհետև ինձ համար երեխաների հետ աշխատանքն այնքան էլ հեշտ բնագավառ չէ: Չեմ սիրում միջամտել նրանց նկարչությանը. այսքանով ես երեխաների բարեկամն եմ: Բայց թե հետներն ինչ պիտի խոսեմ, ինչպես պիտի տանեմ ուսումնական պրոցեսը, այնքան էլ լավ չեմ պատկերացնում, թեև մանկական նկարչական դպրոցում ինչ-որ ժամանակ դաս եմ տվել: Իհարկե, ես միշտ ողջունում եմ, երբ տեսնում եմ, որ թանգարաններն աշխատում են երեխաների հետ: Մեր դուռը միշտ երեխաների համար բաց է:
-Մարզային նկարիչները, ի տարբերություն երևանաբնակների, բավարար ուշադրության չեն արժանանում, չե՞ք կարծում, որ սա արդարացի չէ:
-Դժբախտաբար, ես մարզում աշխատել եմ երեք ամիս ընդամենը՝ այն ժամանակ Ազիզբեկովի շրջանի (հիմա՝ Վայքի) պաշտոնաթերթում, որ կոչվում էր «Ջերմուկ»: Ինքս էլ մարզից եմ, ավելին՝ Հայաստանից դուրս՝ Ջավախքում եմ ծնվել և գիտեմ, թե ինչքան կարևոր է մարզում ապրող մարդու հանդեպ ուշադրությունը: Իմ փորձառությամբ մի զարմանալի եզրահանգում եմ արել. որտեղ մեր բնությունը փարթամ է, որտեղ կյանքն ավելի բարեկեցիկ է, այնտեղ մարդիկ առանձնապես գույն չեն զգում: Նկարիչները հիմնականում ծնվում են վառված հողի վրա: Օրինակ՝ Շիրակի դաշտավայրը ծնում է գույնի վարպետներ: Այդտեղ մարդու ձեռքերն ինքնըստինքյան աշխատում են, աչքը տեսնում է, մի բան ուզում է ստեղծել:
-Այսինքն՝ բնաշխարհի աղքատությունը փորձում է լրացնել իր ստեղծագործած գույներով ու պատկերներո՞վ:
-Չգիտեմ էլ, թե ինչու է էդպես: Բայց հաստատ ոչ մի հողի վրա չի կարող ծնվել Աշոտ Հովհաննիսյան՝ Դեղձ, Մինաս Ավետիսյան, Մարտին Պետրոսյան (ծնվել է Սպիտակի Ծաղկաշեն գյուղում), Ալեք Կարապետյան (ծնվել է Ապարանում. ի դեպ, Ֆերդինանդ Մանուկյանի վկայությամբ՝ նա իր ժամանակի նկարիչներից ամենատաղանդավորն էր): Վրույր Գալստյանը, Ալբերտ Պարսամյանը ծնվել են Երևանում և բոլորովին նման չեն նախորդ թվարկվածներին: Գեղեցիկ բնության մեջ նկարիչը կարծես խեղճացած է լինում, այդ փարթամության մեջ ինքն իրեն դրսևորել չի կարողանում:
-Արվեստագետը գտնվում է սոցիումի մեջ: Սա օգնու՞մ է, թե՞ խանգարում ներքին ներդաշնակությանը:
-Սոցիումը չափազանց կարևոր է արվեստագետի համար, մտածող մարդու համար: Եվ եթե սոցիումը նրան չի օգնում, գոնե չպիտի խանգարի: Նորից գալիս ենք մեզ ծանոթ թվաբանությանը. դրա համար անհրաժեշտ է ունենալ հասարակության անվտանգությունը, զարգացումն ապահովող պետություն:
-ՈՒնե՞նք:
-Էդ պետությունը մենք բոլորս ուզում ենք ունենալ, բայց դեռ չի ստացվում: Եվ ամենից կարևորը. մենք չունենք այն թնդանոթները, և՛ բառիս լայն, և՛ ուղղակի իմաստով, որ մեր թիկունքն ապահով զգանք: Մենք ունենք շատ հետաքրքիր մարդիկ, որոնք կարող են գնալ «առաջնագիծ», որտեղ իրենց սրերն են չափում աշխարհի մեծագույն հոգևոր դեմքերը: Օրինակ՝ մեր Կարեն Սվասյանն այդ գծի վրա է, բայց նրա հետևում չկա թիկունքը պահող այդ թնդանոթը: Եվ ինքն արդեն սովորել է էդ թափառական կյանքին ու կարծես ուրիշ բանի կարիք էլ չունի: Բայց դա շատ տխուր է, դա լավ չէ: Այնինչ մեր պետությունը պետք է նրա թիկունքին ամուր կանգներ: Ջիվանին ասում է. «Երկիրն իր ուսյալ զավակին է փայփայում մոր պես»: Արդեն հազար, երկու հազար և երեք հազար տարի մեր երկիրը չի փայփայում իր ուսյալ զավակներին: Իսկ եթե երկիրը փայփայեր իր ուսյալ զավակին, ոչ միայն զավակը կուժեղանար, այլև երկիրը:
-Մենք շատ սիրում ենք հպարտանալ դրսում կայացած հայերով: Այս դեպքում նույն երկիրը չէ՞: Գուցե այս դեպքում թիկունք պահելու, պատասխանատվություն կրելու անհրաժեշտությունը չկա, այդ պատճառո՞վ ենք լիասիրտ փառաբանում ու ի ցույց դնում:
-Դրանք հիմնականում այնպիսի մարդիկ են, որ մեր հասարակության, մեր երկրի կարիքը չունեն, համարյա կապ էլ չունեն Հայաստանի հետ: Մարդը պիտի սիրի երկիրը, պիտի պատասխանատվություն զգա նրա նկատմամբ, որ մենք ականջ դնենք նրա խոսքին, ուզենանք իմանալ, թե ինչ է ասում: Եթե այդպես չէ, նա ինձ չի հետաքրքրում: Թե ինչ կխոսի ավտոբուսի կամ սավառնակի միջի ժողովուրդը նրա մասին, մենք դրանով չպիտի հետաքրքրվենք:
-Ձեր ֆեյսբուքյան էջում մի այսպիսի գրառում կա. «Դրախտին հասնում են նրանք, որոնք չեն լքում յուրայիններին»: Հայի տեսակը դրախտին հասնողների թվին կարելի՞ է դասել:
-Իմ համակրած հայերն այդ տեսակից են: Օրինակ՝ Սպարտակ Կնդեղցյան, Արտո Չաքմաքչյան, Կարո Չալիկյան, Կլոդ Մութաֆյան, Ալեք Կարապետյան, ուրիշներ: Նրանք չեն ունեցել հայությունից ինչ-որ բան ստանալու պահանջ, նեղացած չեն եղել, որ իրենց չեն գնահատում: Նրանք համեստ մարդիկ են:
-Մենք անվերջանալի անցումային վիճակի մեջ ենք ապրում: Ի՞նչ կարծիք ունեք այս առումով:
-Ես ոչ մի կուսակցության անդամ չեմ եղել, ներառյալ ԽՄԿԿ-ն: Չեմ պատրաստվում ոչ մի կուսակցության գովել կամ փնովել: Այն տպավորությունն ունեմ, որ մենք քնած էինք լեթարգիական քնով երեսուն տարի և արթնացանք մի ինչ-որ հաճելի վիճակի մեջ: Բայց թե հիմա ինչ պետք է անենք, դրա մասին մտածելու շրջանն է: Ես դեռևս ոչ մի բան չեմ հասկանում: Չգիտեմ՝ ուր պիտի գնանք, ինչ պիտի անենք: Զգում եմ, որ ինչ-որ մեկը մեզ մի կողմ է քաշում, մեկ ուրիշը խանգարում է: Չեմ կարող ասել՝ ինչն ինչոց է, ուր ենք հայտնվել: Տնտեսագետները, քաղաքագետները կասեն՝ այս վիճակն անցումային է, թե ինչ է: Չգիտեմ՝ ինչ վիճակ է, բայց գիտեմ, որ մենք բոլորս պետք է աշխատենք: Այն մարդիկ, որոնք կան իմ տեսադաշտում, որոնք հետաքրքրված են Հայաստանի զարգացումով, Հայաստանի առաջընթացով, մեծ ճիգ ու ջանք են թափում, բայց թե ուր կհասնենք, չեմ կարող ասել:
Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ