«Իրատեսի» հյուրը ՀՀ ժողովրդական նկարիչ ՌՈԲԵՐՏ ԷԼԻԲԵԿՅԱՆՆ է՝ քայլող լեգենդ, որի հետ զրույցի նյութը երբեք չի սպառվում:
-Պարոն Էլիբեկյան, Աղասի Այվազյանն այսպիսի հարցադրում է կատարել. «Դուք փորձե՞լ եք մտնել Ռոբերտ Էլիբեկյանի կտավների մեջ, տեղավորվել նրա ստեղծած իրականությունում... Ոչ թե դիտել, ոչ թե մակերեսը գնահատել, այլ ապրել նրանց մեջ»: Ի՞նչ եք կարծում, այս հարցին դրական պատասխան տվողների թիվը մե՞ծ է, թե՞ Ձեր կտավները սոսկ դիտողներն են ավելի շատ՝ առանց դրանց ներաշխարհ թափանցելու կարողության կամ ձգտումի:
-Արվեստի, արվեստագետի ամենամեծ առաքելությունն է ծառայել ժողովրդին, նրանց ստեղծածը մարդիկ են գնահատում: Միշտ ասում եմ՝ իմ գործերն արթնանում են այն ժամանակ, երբ դիտող կա: Այդ ժամանակ նրանք դառնում են կենդանի: Այդ գործերն ինձ համար չեն. ես կատարող եմ: Մի կախարդական բան կա, որ մետամորֆոզներ է առաջացնում, և արթնանում է արվեստի գործը: Ընդհանրապես մենք՝ մահկանացուներս, ոչինչ չգիտենք: Թվում է, թե նկարիչները, արվեստագետները ստեղծագործողներ են, տեսնում են անտեսանելին: Բայց մարդու հոգու մեջ հնարավոր չէ թափանցել: Ոչ ոք չի կարող իմանալ, թե ինչ խմորումներ են լինում մարդու մեջ, ինչ է կատարվում նրա հետ: Մարդու մեջ կարող է փոթորիկ լինել, չէ՞: Փոթորիկը հանճարեղ երևույթ է: Աղասի Այվազյանից խոսեցիք: Աղասի Այվազյանն իմ հարևանն էր ու բարեկամը: Ինքը փոթորկի պես մարդ էր. և՛ նկարիչ էր, և՛ քանդակում էր, և՛ կինոգործիչ էր, և՛ մեծ գրող էր: Խենթանալու մարդ էր: Մարդ արարածը շատ հետաքրքիր է: Սուտ է, երբ որևէ մեկն ասում է, թե նկարել չգիտի: Հինգ-վեց տարեկան երեխային թուղթ ու մատիտ տաս, խենթանալու բաներ կանի: Աստված բոլորին շնորհ է տալիս: Ի՞նչ է, ի վերջո, երաժշտությունը. բնության ձայներն են, չէ՞: Այդ ձայներն արթնանում են մարդու հոգում, և նա դառնում է երաժիշտ: Նույնն է թատրոնը: Ես թատերական նկարիչ եմ, մեծացել եմ թատրոնում և շատ եմ սիրում թատրոնը: Ի՞նչ է թատրոնը: Դա մի տեսիլք է. խոսքը, իհարկե, լավ թատրոնի մասին է: Ինձ շատերն ասում էին՝ մեղք ես, ինչու՞ ես չարչարվում թատերական ներկայացումները նկարազարդելու վրա, կորցնում ես վեց-յոթ ամիս մի ներկայացում ձևավորելու համար: Բայց չեն պատկերացնում, թե դա ինչ հրաշք է, թե ես ինչ բավականություն եմ ստանում, երբ կայացած ներկայացմանը ամբողջ դահլիճը ծափահարում է: Մեր մասնագիտությունը լուռ մասնագիտություն է. մտնում ես արվեստանոց ու սուսուփուս նկարում: Բայց երբ թատերական ներկայացման ժամանակ բեմի վարագույրը բացվում է, ծափահարությունները նախ և առաջ նկարչինն են:
-Ձեր կերպարվեստը զարմացնում է բազմաժանրությամբ. պատկառելի թիվ կազմող կտավների կողքին ունեք բազմաթիվ գործեր՝ արված թատերական, կրկեսային ներկայացումների, կինոյի համար, առանձին խումբ են կազմում բեմական զգեստների ձևավորումները: Ո՞ր գործերում է ավելի ազատ և իր ներքին ես-ով ներկա ստեղծագործող Ռոբերտ Էլիբեկյանը:
-Աղասի Այվազյանը միշտ ասում էր. «Նկարիչը պիտի աղիքներով մտածի»: Ես միշտ ազատ եմ եղել: Հասկանալի է՝ թատրոնի դեպքում կան բեմադրական առանձնահատկություններ, պիեսի բովանդակություն, բայց ես միշտ աշխատել եմ ինձնով անել այդ բոլորը: Ազատությունն Աստծո ամենամեծ պարգևն է: Մայրը երեխային ծնելիս ազատվում է, չէ՞: Նույնն էլ արվեստում է:
-Պարոն Էլիբեկյան, ինձ համար նորություն էր, որ Երվանդ Ղազանչյանը պատրաստվել է բեմադրելու Դեմիրճյանի «Քաջ Նազարը»՝ Ձեր նկարչական ձևավորմամբ: Փաստորեն, մենք զրկվել ենք թատերական մի մեծ հրավառությունից: Ի՞նչ փուլում էր գործը, հնարավո՞ր է, որ այն ունենա շարունակող:
-Չեմ կարծում: Շատ կուզենայի, որ «Քաջ Նազարը» բեմ հանվեր: Գիրքը մի բան է, թատրոնը՝ լրիվ ուրիշ: Ես արդեն շատ բան մտածել էի, որոշել էի, որ վարագույրը պիտի լինի կարկատաններով: Միշտ ամենասկզբից ես խառնվում եմ բեմադրական գործին, այդ պատճառով էլ Երվանդ Ղազանչյանի հետ միշտ կարողանում էինք արդյունավետ համագործակցել:
-Ձեր հայրը՝ Վաղարշակ Էլիբեկյանն էլ ժամանակին ձևավորել է «Քաջ Նազար» ներկայացումը Թիֆլիսի հայկական թատրոնի բեմում: Ձեր մտահղացումներում ապավինելու՞ էիք նրա ստեղծագործական մոտեցումներին:
-Չգիտեմ՝ ապավինելու էի, թե ոչ, բայց ճակատագիրը հետաքրքիր բան է: Երբ Երվանդն ասաց, որ պիտի միասին անենք «Քաջ Նազար» ներկայացումը, առաջինն այդ միտքը ծագեց գլխումս, որ ես կրկնում եմ հորս ճանապարհը:
-Հայաստանի և աշխարհի մեծագույն թանգարաններում ու սրահներում ցուցադրվում են Ձեր ստեղծագործությունները: Որտե՞ղ են գեղանկարչական գործերն ավելի լավ պայմաններում պահպանվում, ո՞ր երկրի, ո՞ր սրահում գտնվող Ձեր գործերի համար եք առավել հանգիստ՝ իբրև հեղինակ:
-Ինձ համար ոչ մի նշանակություն չունի, թե որտեղ է պահվում իմ աշխատանքը. Վաշինգտոնում կլինի, Փարիզում, թե Երևանում: Ես հայ նկարիչ եմ, և ինձ համար ամենակարևորը հայ լինելը, հայ արվեստասերներին ներկայանալն է: Ինձ համար ամենամեծ պարգևն այն է, որ Հայաստանն ինձ ընդունել է. ես դա զգում եմ: Ասենք թե Վաշինգտոնում կամ Նյու Յորքում բազմաթիվ անգամ ցուցադրվեցիր, հետո՞ ինչ: Ամենակարևորը սեփական երկրիդ ծառայելն է: Ես միշտ դեմ եմ, որ գնում են օտար երկրներ, հետո կարոտով վերադառնում ու ասում՝ մերն ուրիշ է:
-Դուք ասեք մարտահրավեր եք նետել տասնամյակներին և երիտասարդական եռանդով ու հետաքրքրությամբ մասնակցում եք մեր քաղաքի բոլոր կարևոր մշակութային իրադարձություններին: Դրանք, հետաքրքրությունը բավարարելուց զատ, բավարարու՞մ են նաև Ձեր մշակութային ճաշակը:
-Պարզ է՝ ես ընտրում եմ ուր գնալ: Եվ հիմնականում բավարարված եմ լինում իմ տեսածով: Բազմիցս ասել եմ՝ մենք ո՛չ ծանր արդյունաբերություն ունենք, ո՛չ թեթև արդյունաբերություն, ո՛չ այս տեսակ այլ բաներ: Եթե կա մի բան, որով Հայաստանը մրցունակ է (չեմ ասում՝ ամենալավն է) ամբողջ աշխարհում, հայ մշակույթն է, գրականությունը:
-Դուք ներգրավված եք փոքրիկ նկարիչների համար կազմակերպվող տարբեր նախագծերի մեջ: Ինչպե՞ս կբնութագրեք նրանց:
-Մեկ տարի է, որ համագործակցում եմ «Երևան, իմ սեր» հիմնադրամի հետ: Աուտիզմով հիվանդ 7-14 տարեկան երեխաներին եմ դասավանդում և անում եմ դա մեծ սիրով: Հետաքրքիր բան է. Աստված նրանց որոշ բաներից զրկել է, բայց փոխարենը շռայլորեն տվել է նկարելու շնորհը: Խենթանալու բան են նրանց նկարները, միայն տեսնեք: Եվ չեք պատկերացնի, թե ես ինչ բավականություն եմ ստանում, որ կարողանում եմ նրանց ուրախություն պատճառել:
-Դուք Ձեր կենսագրության զգալի հատվածն ապրել եք Խորհրդային Միությունում, տեսել եք այդ անսասանելի թվացող հասարակարգի կործանումը, հետո եղավ անկախության երեք տասնամյակը, որի ընթացքում տեսանք բազմաթիվ ու բազմազան փլուզումներ: Այս ամենի հանրագումարը ի՞նչ խոհերի է Ձեզ հանգեցնում:
-Միշտ ասել եմ և կասեմ. քանի որ Հայաստանը սովետական կայսրության գավառում էր, կայսրության ղեկավարներին պետք էր, որ այստեղ՝ Հայաստանում կամ Վրաստանում, ազատության կղզյակ լինի: Տեսեք, թե ինչ մարդիկ եկան Հայաստան: Վիլյամ Սարոյանը եկավ, եղավ Ժամանակակից արվեստի թանգարանում, որտեղ ես նրան դիմավորողներից էի: Ճերմակ անձրևանոցով ու կարակուլե գլխարկով Սարոյանը հենց հայտնվեց, բոլորս ծափահարեցինք: Ինչպե՜ս էր ուրախացել: Սովետին պետք էր, որ մի տեղ նման ազատություն լինի: Մոսկվայում էլ նոնկոնֆորմիստների աշխարհն էր՝ նկուղային նկարիչների: Ես մինչև հիմա էլ չեմ հասկանում, թե սա ինչ գաղտնիք է. մեր իշխանությունը, լինի սովետական, թե հետսովետական, մատների արանքից է նայում մշակույթին, շատ չեզոք կեցվածք ունի: Ամեն տեղ կային արգելված նկարիչներ, քանդակագործներ, մեզանում նման բաներ չկային:
-Պաշտոնական փաստաթուղթ չէին ստորագրում գուցե՝ թե այս կամ այն արվեստագետին արգելում են այս կամ այն բանը, բայց չէ՞ որ ստեղծում էին այնպիսի պայմաններ, որ արվեստագետը զրկվում էր ստեղծագործելու հնարավորությունից, էլ չեմ խոսում 1930-ականների մահ ու աքսորի մասին:
-30-ականների մասին խոսք չկա. ահավոր ժամանակներ են եղել: Միշտ ասել եմ, որ Աստված մեզ բախտ էր տվել, որ ծնվել էինք 30-ականներից հետո, թե չէ հաստատ աքսորված կամ գնդակահարված կլինեինք: Ես խոսում եմ 70-ականների մասին: Սովետական կայսրության ամբողջ պարադոքսն այն էր, որ բոլոր հայ ղեկավարներն էլ գիտեին՝ կոմունիստական գաղափարախոսությունն ամբողջովին սուտ է, և նրանց մեջ այդ գաղափարախոսության ֆանատներ չկային: Ինձ գոնե այդպես է թվում: Իսկ ես անմիջական շփում եմ ունեցել հայաստանյան ղեկավարների հետ: Կարեն Դեմիրճյանը շատ էր սիրում արվեստ: Հիշում եմ, մի օր նրա մոտ մտա, տեսնեմ կանգնել է բազկաթոռի վրա ու պատից կախված նկարներն է ուղղում: Ահա այսպիսի ղեկավարներ ենք ունեցել:
Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ