««ՓՈԽԶԻՋՈՒՄ» ՀԱՍԿԱՑՈՒԹՅԱՆ ՄԵՋ ԱՌԱՆՑՔԱՅԻՆ ԳԱՂԱՓԱՐԸ ՓՈԽԱԴԱՐՁՈՒԹՅՈՒՆՆ Է»

Աստծո անցած յոթ օրում շաբաթը ոչ թե 168, այլ 167 ժամ էր Հայաստանում: Բայց դա առանձնապես ոչինչ չէր նշանակում` բացի նրանից, որ երկիրն անցավ ամառային ժամանակի:
Հայ-թուրքական հարաբերությունների նոր պատմությունը սկսելը դժվար էր, կար անհրաժեշտության գիտակցումը, բայց` ոչ ավելին, ու նույնքան դժվար է այդ պատմությունն ավարտելը` առանց արդյունքների: Համարյա նույն կետում: Թեև ապրիլի 24-ի հետ կապված ինչ-որ հույսեր են դեռ առկայծում, բայց փաստ է, որ մեր խաղը չէ ֆուտբոլը: Արդեն վերջնազարկեր են հնչում չբացված սահմանի այս ու այն կողմից: ՈՒ նույնիսկ նախագծում են Ցյուրիխ 2-ը: Շաբաթն անցավ այդ տրամաբանությամբ: «Sabah»-ը համոզված է, որ եթե ապրիլի 24-ին ԱՄՆ-ի նախագահ Բարաք Օբաման ասի «ցեղասպանություն» բառը, իրենք «կազատվեն այդ հոգսից». «Լավ, ենթադրենք ապրիլի 24-ին Օբաման ասաց «ցեղասպանություն» բառը: Ի՞նչ տեղի կունենա: Ահա թե ինչ. Կալիֆոռնիայում բնակվող մի հայ, օրինակ, կարող է փոխհատուցման պահանջով դատ բացել թուրքական պետության դեմ: Դատարանն այդ հայցադիմումը կմերժի` պատճառաբանելով, որ հակասում է ԱՄՆ-ի արտաքին քաղաքականությանը: Եթե Օբաման հնչեցնի «ցեղասպանություն» բառը, դա իսկույն կդառնա ԱՄՆ-ի արտաքին քաղաքականության բաղադրիչը և ճանապարհ կհարթի փոխհատուցման պահանջով դատական հայցեր ներկայացնելու համար»: Իհարկե, «Sabah»-ը չի գրում, թե ինչ է նշանակում փոխհատուցումը:
«Radikal»-ը տեղեկացնում է արտաքին գործերի նախարար Ահմեթ Դավութօղլուի մտադրությունների մասին` «Թուրքիան իրական խաղաղություն է ցանկանում Հայաստանի հետ և ծրագրեր ունի այդ նպատակով բանակցություններ սկսելու հայկական սփյուռքի հետ»: Իսկապես տիտանական ջանքեր են Թուրքիայի կողմից։ Մնում է հասկանալ, թե ի՛նչ է հասկանում Թուրքիան հայկական սփյուռք ասելով, ո՛րն է լինելու բանակցությունների թեման, ի՛նչ խնդիր է ուզում լուծել Թուրքիան, նաև` ովքե՛ր են լինելու բանակցողները: Ի՞նչ կարգավիճակով:
Նախագահ-վարչապետ տանդեմը Թուրքիայում գործում է փոխապահովման սկզբունքով: Իռլանդական «Irish Times»-ի հետ հարցազրույցում Աբդուլլահ Գյուլը Էրդողանի` հայերին վտարելու հայտարարության մասին ասել է, որ լրատվամիջոցները նրան ճիշտ չեն հասկացել. «Նա չի ցանկացել ասել, թե այդ մարդկանց կվտարենք: Միայն ցանկացել է ընդգծել, որ չնայած Թուրքիայում մեծաթիվ ապօրինի ներգաղթյալներ կան, ոչ մեկի հանդեպ մաղձ ու թշնամանք չունենք: Իսկ եթե նրանց արտաքսելու քաղաքականություն ունենայինք, տարիներ առաջ իրականացրած կլինեինք»: Մարտի 18-ին Անկարայի MetroPoll հետազոտական կենտրոնի հարցումներով` թուրքերի 48 տոկոսը կողմ է հայաստանցի անօրինական ներգաղթյալների արտաքսմանը, 34 տոկոսը կտրականապես դեմ է: «Zaman»-ը գրում է, որ վարչապետ Էրդողանը Թուրքիայում անօրինական բնակություն հաստատած հայերի թիվը հասցնում է 70-100 հազարի, բայց ուսումնասիրությունները վկայում են, որ հազիվ 20 հազար հայ կա:
1915-1923 թթ. Օսմանյան կայսրությունում հայերի ջարդերը Ցեղասպանություն որակելու օրինագիծ է մշակել Սերբիայի ընդդիմադիր արմատական կուսակցությունը, օրինագիծը կքննարկվի առաջիկայում: Իսրայելի Կնեսետի «Մերեց» խմբակցության ղեկավար Խայիմ Օրոնը խորհրդարանի քննարկմանն է պատրաստվում ներկայացնել հայերի ցեղասպանությունը ճանաչող օրինագիծ: Դեռ անցյալ դարի 90-ական թվականներից Կնեսետը պարբերաբար անդրադառնում է այս հարցին: Այս տարվա քննարկումը ոչ միայն երկու պետությունների ու ժողովուրդների հարաբերությունների շրջագծում է, այլև մի շարք գործոններ են ավելացել` իսրայելա-թուրքական լարված հարաբերությունները, Անկարայի արտաքին քաղաքական կուրսի փոփոխությունը` Արևմուտքի հետ սերտ հարաբերություններից դեպի մուսուլմանական աշխարհի հետ մերձեցում, Հայաստանի ու Իրանի ռազմավարական համագործակցության խորացումը, Ադրբեջանի ու Իսրայելի կապերի ամրապնդումը, իսրայելա-պաղեստինյան բանակցությունները շարունակելու Վաշինգտոնի ձգտումը: Սակավ հավանական է, որ 2010-ին Կնեսետը կընդունի ցեղասպանությունը` «Մերեցը» ազդեցիկ ուժ չէ խորհրդարանում, նաև դա կնշանակի Իսրայելի հարաբերությունների վատացում Թուրքիայի հետ և հարվածի տակ կդնի Իսրայել-Ադրբեջան ռազմավարական համագործակցությունը:
Eurasianet-ը հրապարակել է Ստոկհոլմի խաղաղության հիմնահարցերի ուսումնասիրման միջազգային ինստիտուտի` SIPRI-ի զեկույցը, որի համաձայն` Վրաստանը, Հայաստանը, Ադրբեջանը վերջին տարիներին հետևողաբար ավելացրել են իրենց ռազմական ծախսերը` գրեթե հնգապատկելով: Հայաստանը պաշտպանական տարեկան ծախսերը 1999 թ. 93 միլիոն դոլարից 2008-ին հասցրել է 217 միլիոն դոլարի, Ադրբեջանը` 133 միլիոն դոլարից` 697 միլիոն դոլարի, Վրաստանը` 39,8-ից` 651 միլիոն դոլարի: Զեկույցի հեղինակ Պոլ Հոլտի կարծիքով` պատճառը տարածաշրջանում պահպանվող լարվածությունն է. «Իբրև պաշտպանական ծախսերի մեծացման հիմնավորում` Հայաստանը, Ադրբեջանը, Վրաստանը և Ռուսաստանը նշում են ռազմական բարեփոխումները և զինված ուժերի մոդեռնացումը, սակայն այդ պետությունների ազգային անվտանգության հիմնական սպառնալիքն առաջվա նման մնում է չկարգավորված սահմանային կոնֆլիկտները, տարածքային հավակնությունները և անջատողականների գործունեությունը»: 2009 թ. Ադրբեջանը Ռուսաստանից գնել է 70 զրահամեքենա, համաձայնագիր է ստորագրել Paramount Groups ընկերության հետ ՀԱՀ-ում մշակված Matador և Marauder զրահամեքենաներն Ադրբեջանում հավաքելու մասին, որով նախատեսվում է հայրենական պաշտպանական արդյունաբերության ստեղծման առաջին քայլերն անել: Այդ զրահամեքենաները, որոնք պատրաստվում է արտադրել Ադրբեջանը, մեծ պահանջարկ ունեն արտաքին շուկայում: Վերջերս Ադրբեջանն Իսրայելից գնել է նոր մոդելի զինատեսակներ, այդ թվում` անօդաչու ինքնաթիռներ: Հրապարակելով այս տվյալները` Հոլտը եզրակացնում է, որ Ադրբեջանը նախապատրաստվում է պատերազմի. «Հաշվի առնելով վերջին ամիսների հռետորական հայտարարությունները, պարզ է դառնում` ինչու է Ադրբեջանն ընդլայնում իր ռազմական հզորությունը. Լեռնային Ղարաբաղի պատճառով»:
Շաբաթվա սկզբին պաշտոնական այցով Սիրիայի Արաբական Հանրապետությունում էր ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանը: Այցի ընթացքում նախագահը եղավ Հալեպում, Դեր Զորում և հարցազրույց տվեց «Al Watan» թերթին: Մի քանի մեջբերումներ հարցազրույցից` «No comment» սկզբունքով. «Մենք Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը չդարձրինք նախապայման Հայաստանի և Թուրքիայի միջև բնականոն հարաբերություններ հաստատելու հարցում, քանի որ մեր սկզբունքային դիրքորոշումն է` բարելավել հայ-թուրքական հարաբերություններն առանց որևէ նախապայմանի: Ճիշտ չեմ համարում փորձերը` կապելու այդ գործընթացն այլ երկրների կողմից Հայոց ցեղասպանության ճանաչման հետ: Ակնհայտ է` որքան երկար տևի մեր բանակցությունները կանոնավորելու գործընթացը, այնքան կարող է աճել այդպիսի բանաձևեր ընդունող պետությունների թիվը»:
«Սահմանի փակ լինելու գինը շատ ավելի մեծ է քաղաքական հարթության մեջ: Շրջափակումը ոչ այլ ինչ է, եթե ոչ ուժի կիրառման միջոցներից մեկը: Դա ոչ միայն վայել չէ 21-րդ դարում ապրող երկու հարևան պետություններին, այլև հակասում է ՄԱԿ-ի կանոնադրությանը, միջազգային իրավունքի բազմաթիվ նորմերի: Թուրքիան ավելի ու ավելի շատ է փորձում դերակատարում ստանձնել տարածաշրջանում և միջազգային հարթակում: Նա ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի և 20-ի խմբի անդամ է, ձգտում է անդամակցել ԵՄ-ին: Այդ ամենն անհամատեղելի է զարգացող տնտեսություն ունեցող հարևան երկրի նկատմամբ միակողմանի տնտեսական պատժամիջոցներ գործադրելու հետ: Ես միշտ նշել եմ, որ ցանկացած հակամարտության կարգավորման համար անհրաժեշտ է լուծում փնտրել դրանց դրդապատճառների և ոչ թե հետևանքների տիրույթում: Այլապես դա նույնն է, ինչ հիվանդությունը բուժելու փոխարեն փորձել վերացնել դրսևորումները»:
«Հակառակ Ադրբեջանի պնդումների այդ գոտին մեր կողմից ոչ բնակեցվում և ոչ էլ շահագործվում է: Երբ Ղարաբաղի ժողովուրդը ստանա իր ինքնորոշման իրավունքն իրագործելու իրական հնարավորություն, և ստեղծվեն անվտանգության և զարգացման գործնական մեխանիզմներ, հայկական կողմի փոխզիջում կարող է դիտվել Ղարաբաղի շուրջը գտնվող այդ շրջանների վերադարձն Ադրբեջանին, իհարկե, պահպանելով Լեռնային Ղարաբաղն ու Հայաստանը կապող միջանցքը: Ես բազմիցս հայտարարել եմ այդ մասին: Բայց «փոխզիջում» հասկացության մեջ առանցքային գաղափարը փոխադարձությունն է, և պետք է գիտակցենք, որ նման իրավիճակներում միակողմանի զիջումները միայն խորացնում են առկա վտանգներն ու սպառնալիքները»:
Մարտի 27-ը Թատրոնի միջազգային օրն էր, տոն, որ հավասարապես և՛ թատերական, և՛ քաղաքական աշխարհինն է, եթե հաշվի առնենք երկու մասնագիտությունների հրապարակային ուղղվածությունը և էությունը:
Վաչիկ ՄԵԼԻՔՍԵԹՅԱՆ

Մեկնաբանություններ