Անդրանիկը թևեր պիտի ունենար, որ թռչեր-հասներ Սարդարապատ կամ Բաշ Ապարան
04.09.2020 | 00:51
Հայոց նորագույն պատմության պայքարի աներկրորդ հերոս զորավար Անդրանիկին արդեն մեկ դարից ավելի, փառաբանելով ու նսեմացնելով, նրան վկայակոչելով ու խոսքը մեջբերելով, դիմում են տարբեր զբաղմունքի տեր ստեղծագործողներ ու քաղաքական գործիչներ: Նրա հիշատակը չէր խամրել անգամ խորհրդային միակուսակցական համակարգի գերիշխանության տարիներին: Սիրված էր ամենուր, ամեն հարկի տակ: Հենց դրա շնորհիվ մեր հերոսներից նա առաջինը մեծարվեց հայրենիքում: Վերադարձավ, և նրա ոգին զենք դարձավ հայոց նոր սերնդի համար, որը հաղթեց Արցախյան գոյամարտում:
Երբ երեսուն տարի առաջ մեզանում սկսվեց տնտեսության մասնավորեցումը, ըստ կուսակցական պատկանելության սեփականաշնորհվեցին նաև ազգային գործիչներն ու հերոսները: «Անտեր» մնաց միայն հերոսապետ Անդրանիկը: Նա ինչպես կար, այնպես էլ մնաց ժողովրդի սեփականությունը: Սակայն զորավարի ծննդյան 150-ամյակը 2015-ին հայրենիքում չնշվեց պետականորեն՝ իշխող ՀՀԿ-ի և նրա առաջնորդի կամքով: Դե, նրանք դավանում են նժդեհականություն՝ չիմանալով, որ Գարեգին Նժդեհն իր ավագ ընկեր Անդրանիկին համարում է հայոց ազատագրական պայքարի խորհրդանիշը:
Հիմա էլ ասվում է՝ մոռանալ մեր հերոսական անցյալը, նաև Անդրանիկին, և պատմությունը սկսել զրոյից: Այս խայտառակ մտայնությանը միայն ես չէ, որ դեմ եմ: Ներկա հրապարակման առիթն այլ է: Վերջերս իջևանյան իմ անկյունում ուշադրությանս արժանացրին Թաթուլ Հակոբյան լրագրողի՝ իր կուսակցության կամ գաղափարակիցների խմբի տեսակետն արտահայտող շարադրանքը, որով նա կանգնել է զորավարին նսեմացնողների շարքերում: Խոսքը վերաբերում է 1918 թ. գարնանը թուրքերի դեմ մղված կռիվներին Անդրանիկի չմասնակցելու հանգամանքին: Նա ասում է. «Անդրանիկը իր շուրջ 2000 զորախմբով, որ ձևավորվել էր Ալեքսանդրապոլում 1918 թվականի գարնանը, գրեթե մասնակցություն չունեցավ Սարդարապատի, Բաշ Ապարանի և Ղարաքիլիսայի հայ-թուրքական կռիվներին»: Մեղմ ասած՝ սա չիմացության արդյունք է պատմական թեմայով ստեղծագործողի համար:
Նախ բոլոր չիմացողներին հայտնեմ, որ Անդրանիկը թևեր պիտի ունենար, որ թռչեր-հասներ Սարդարապատ կամ Բաշ Ապարան, որովհետև նա հեռվում էր՝ զբաղված իր գործով: 1918 թ. մարտին հայկական կորպուսի հրամանատար, զորավար Թովմաս Նազարբեկյանի կարգադրությամբ Անդրանիկը Սիբիրից ժամանած արևմտահայ ռազմագերիների երթային վաշտի հիման վրա Թիֆլիսում կազմավորում էր իր վերջին զորքը՝ Հայկական առանձին հարվածող զորամասը: Հայաստանի պաշտպանության խորհրդի պահանջով Ալեքսանդրապոլում վերջնական տեսքի բերված 1400 մարդուց կազմված ջոկատը, Անդրանիկի ներկայությամբ թուրքերին չգրգռելու նպատակով, ուղարկվում է դեպի Ախալքալաք՝ սահմանի Բանդիվան-Կարծախ գիծը պաշտպանելու: Ապրիլի 27-ին, մայիսյան հերոսամարտերից գրեթե մեկ ամիս առաջ, անդրանիկյաններն Աշոցքի սարահարթում առաջինն են ընդունում նախահարձակ թշնամու հարվածները՝ ստանձնելով բացվող ռազմաճակատի աջ թևի պաշտպանությունը: Այստեղ անզիջում կռիվները շարունակվում են 19 օր:
Մայիսի 15-ից հետո, երբ թուրքերը նենգաբար գրավեցին Ալեքսանդրապոլը, հայկական զորքը նահանջեց Ղարաքիլիսա՝ շրջապատման վտանգ առաջացնելով Անդրանիկի զորքի համար: Օր օրի ավելացող գաղթականներին ապահով Լոռվա սարահարթ տեղափոխելուց հետո, մայիս 19-ին հարվածող զորամասը Քարախաչի լեռնանցքով անցավ Վորոնցովկա, այնուհետև՝ Ջալալօղլի, ուր մայիսի 20-ին և 21-ին տեղի ունեցան կատաղի մարտեր: Անդրանիկը կորպուսի շտաբից հրաման ստացավ ամեն գնով պաշտպանելու Դեբեդի ձորով անցնող երկաթուղին, որով թշնամին հույս ուներ արագ գրավել Թիֆլիսը և շարժվել դեպի Բաքու: Հայկական առանձին հարվածող զորամասը պատվով է կատարում իր առաջադրանքը: Իսկ թե ինչու Անդրանիկը չի մասնակցել Ղարաքիլիսայի ճակատամարտին, հանդիպողները թող այդ հարցը տան հայկական կորպուսի հրամանատար Թովմաս Նազարբեկյանին: Նաև խորհեն՝ հայոց անմահ հերոսապետը 1918-ի գարնանը սկսված հայ-թուրքական կռիվներում «գլու՞խ է պահել», թե՞ մասնակցել իր անվանը վայել ձևով:
Անհրաժեշտ եմ համարում հավելել, որ կանխամտածված, թե թյուրիմացաբար, մինչ այժմ էլ պատշաճորեն չի հիշվում Անդրանիկ զորավարի ավանդը Սյունիքի պաշտպանության, այն Հայաստանի Հանրապետության անբաժանելի մաս հաստատելու և Իրանի հետ սահմանը պաշտպանելու գործում: Զորավարը Բաթումի պայմանագիրը մերժելուց հետո իր զորքով և իրենից ոչ մի գնով բաժանվել չցանկացող գաղթականների բազմության հետ փորձեց Նախիջևանով անցնել Խոյ, հասնել Միջագետքում գտնվող անգլիացիներին, նրանց ուղեկցել Հայաստան և գաղթականներին վերադարձնել հայրենիք: Երբ դա չհաջողվեց, նա Բարձրյալի կամոք հայտնվեց Սյունիքում և ամիսներ շարունակ լեռնացավ Նախիջևան-Սիսիան-Գորիս-Շուշի ճանապարհով առաջացող թուրքերի դեմ:
Ազգի սիրելի հերոսն իր կիսաքաղց ու բոկոտն հրաշք քաջերի հետ, ՀՀ կառավարությունից չստանալով որևէ օգնություն, վերահաս կործանումից փրկեց Սյունիքի 60-հազարանոց բնակչությանը, 35 հազար գաղթականներին և «ազգի զմայլելի ծաղիկ» որբերին: Նա կարողացավ՝ որպես Հայաստանի անբաժանելի տարածք, պահպանել պատմական Սյունիքը, որն այսօր էլ սեպի նման խրված է արևմտյան և արևելյան թուրքերի սիրտը: Այս ամենի մասին պիտի իմանան Անդրանիկին սիրողներն ու նսեմացնել ցանկացողները: Պարզապես կարդալ է հարկավոր թեմային վերաբերող գրականությունը, և ոչ թե մերկապարանոց հայտարարություններ կատարել: Իսկ անկողմնակալ մնալու համար՝ ծանոթանալ օտարների կարծիքներին Անդրանիկի մասին:
Ռուբեն ՍԻՄՈՆՅԱՆ
Մեկնաբանություններ
Ասում են...
.
.
-
Նիկոլն արգելել է իրեն նկարել Արարատների ֆոնին Ըստ մերձնիկոլական շրջապատից տարածվող լուրերի` կապիտուլյանտ ոչնչությունը հրահանգել է իր աշխատակազմի լուսանկարիչներին և օպերատորներին իրեն չպատկերել Արարատ լեռների ֆոնին:
-
Ասում են… Մի շարք երկրներում, ցավոք, նաև Հայաստանում մեծ խանդավառություն չկար այն հարցում, որ Ռուսաստանն ինչ-որ կերպ վերահսկեր Հայաստանով լոգիստիկ ճանապարհը Նախիջեւանի և Ադրբեջանի հիմնական տարածքի միջև։ Այստեղ, նախ և առաջ, Թուրքիայի շահն է
-
Ասում են… Ես հստակ ասել եմ՝ նյութական որևէ ակնկալիք, կլինի կազմակերպություն կամ անձ, եթե ինքը ներգրավված է այս շարժմանը, չի կարող ունենալ, սկսած ինձնից, փոխարենը՝ մենք բոլորս կստանանք Հայրենիք ու Պատիվ
-
Ասում են… Հիմա մենք բավականին բարդ շրջան ենք ապրում մեր բարեկամ, եղբայրական Հայաստանի հետ հարաբերություններում։ Դա նույնիսկ ավելին է, քան եղբայրականը, քանի որ այստեղ ավելի շատ հայեր են ապրում, քան՝ բուն Հայաստանում
-
Ասում են Մարտի 8-ից առաջ Մեծ Բրիտանիայի և ԱՄՆ-ի դեսպանատները զգուշացնում էին իրենց քաղաքացիներին զգույշ լինել Մոսկվայում՝ չասելով, թե ինչ է կատարվում
-
Ասում են… Իհարկե, Բրյուսելը շահագրգռված է Հայաստան-ՀԱՊԿ կապի թուլացմամբ, իսկ Դաշինքի պաշտոնական խոսնակները մեկ անգամ չէ, որ հանրային լավատեսություն են հայտնել ՆԱՏՕ-ի հետ մերձեցման Հայաստանի հեռանկարների վերաբերյալ
-
Ասում են…
Ափսոսում ենք, որ ՀՀ ղեկավարությունը, ըստ ամենայնի, գիտակցված որոշում է կայացրել՝ վարել ՌԴ-ի հետ հարաբերությունների հետևողական վատթարացման, Լեռնային Ղարաբաղում տեղի ունեցած ամեն ինչում Ռուսաստանին մեղադրելու գիծ։ Դա, իհարկե, հարիր չէ դաշնակցային հարաբերություններին
-
Ասում են Պաղեստինյան ՀԱՄԱՍ-ը 10-20-100 անգամ ավելի քիչ զենք ունի, քան ունեին Լեռնային Ղարաբաղի հայերը և ադրբեջանական բանակը իսրայելական բանակը չէ։ Թող Հայաստանում մտածեն։
-
Ասում են… Որոշ երկրներ փորձում են խաթարել ԱՊՀ անդամների օրինական իշխանությունը, ավանդական արժեքները և իրավիճակն ամբողջությամբ: Անհրաժեշտ է կանխարգելիչ աշխատանք՝ ԱՊՀ երկրների անվտանգության ապահովման համար։
-
Ասում են… Ռուսաստանը և Բելառուսը օգուտ չունեն իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտությունից: ՈՒ՞մ է այն ձեռնտու Մեզ ու ռուսաստանցիներին կշտամբում են «Ձեռնտու է Ուկրաինան հետին պլան է մղվել» Լսեք, եկեք անկեղծ լինենք այն, որ մեր մասին սկսել են ավելի քիչ խոսել, թերևս, վատ չէ: Բայց ո՛չ այդ գնով։ Մարդիկ են զոհվում։ Ինչի՞ վրա ենք ուրախանալու։
-
Ասում են…
Աշխարհում արևմտյան ազդեցությունը հսկայական ռազմաֆինանսական բուրգ է, այն իրեն պահելու համար անընդհատ նոր «վառելիքի» կարիք ունի՝ ուրիշներին պատկանող բնական, տեխնոլոգիական, մարդկային ռեսուրսներ
-
Ասում են…
10 ամսվա շրջափակումից հետո՝ սեպտեմբերի 19-ին, ադրբեջանական զինված ուժերը դաժան հրետակոծության ենթարկեցին Լեռնային Ղարաբաղը։
Սիրտս կոտրվում է, երբ իմանում եմ Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված և Հայաստան զանգվածաբար փախչող հազարավոր հայ ընտանիքների ցավի, կորստի, մարդու իրավունքների կոպիտ խախտումների մասին:
-
Ասում են
Ադրբեջանը վերսկսել է պատերազմը Լեռնային Ղարաբաղի դեմ՝ գնդակոծելով խաղաղ բնակիչներին և քաղաքացիական ենթակառուցվածքները
-
Ասում են… Մենք առաջարկել ենք համաձայնության գալ Ադրբեջանի հետ այնպես, որ Քելբաջարն ու Լաչինը, նաև ամբողջ Ղարաբաղը, փաստացի մնան Հայաստանի իրավասության ներքո
-
Ասում են Ռուսաստանը գնահատում է Հայաստանի հետ կառուցողական հարաբերությունները, սակայն հնարավոր չէ համաձայնել վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի թեզերի հետ՝ ռուս խաղաղապահների առաքելության ձախողման մասին:
Տարածաշրջանային
