Ալֆան և օմեգան
18.02.2020 | 12:26
Գուտեն թագ, մայնե գրոս են գենոսեն (բարև ձեզ, իմ մեծ բարեկամ): Ես ձեզ սիրում եմ, մարդիկ: Ես պատրաստ եմ իմ կյանքն ու գործն ամբողջովին ձեզ նվիրաբերելու: Կուզեք, կտամ կովի կաթ, կարմիր գինի նռանհատ… Իհ լիբե դիխ (ես ձեզ սիրում եմ):
Ես, որպես իմ երկրի օրինական քաղաքացի, արիական ծագմամբ, ծնված անցյալ դարավերջից քառորդ պակաս, կովկասյան բարձրավանդակի աուլանման մի քոլում, երկվորյակ նշանի տակ, ըստ կորուսյալ նախահիմք աստղացույցի, մշտապես գտնվում եմ Մերկուրիի ազդեցության տակ, այսինքն, բնազդային անտարբերություն եմ տածում, որը, որպես պաշտպանական մեխանիզմ, զարգանում է քննադատության, հեգնանքի արտահայտմամբ, ցանկացած հումորի նկատմամբ հուզական ազդեցության դեմ:
Առաջ անցնելով ասեմ, հանկարծ մեծամտության չվերագրեք, իմ ծննդյան օրը տեղի է ունեցել արևի խավարում: Տիկին Վանգան մի հարցազրույցում իմ հարցին անդրադառնալիս, մասնավորապես նշում է, որ այդ իրադարձությամբ բնությունը նշանավորել է նոր մտածողության, նոր դարաշրջանի մեկնարկը, որը նոր լույս է սփռում հասարակական գիտակցության վրա և, տիեզերական արարման այվազովսկիական մեկնաբանությանն ի հակակշիռ, հավասարազոր է ընդ եղեգան փող բոց ելաների երկունքին: Ի հեճուկս մեր տգետ ակադեմիկոսների, դա էներգետիկ դրական հաղորդագրություն է եղել համայն մարդկությանը՝ տիեզերական վերադասավորումների վերաբերյալ: Արևի խավարումը իմ ծննդյան օրը ի չարս չշահարկելու և երազախաբությանը չտրվելու համար ընդդիմախոսներիս հուշեմ, որ դա պարունակում է նաև մարգարեական խորհուրդ: Ինչևէ: Մեր գյուղից վեր մինչ էսօր անտառի մեջ, մարդու կացնից ազատված մի բացատում կա կանգուն մնացած մենավոր, ճերմակ, սգավոր մի շենք: Էդ շենքի միջին, ահա, մի առողջապահական հիմնարկ: Չգիտես ինչու, մեր ռայոնում է տեղակայված հանրապետական նշանակության այդ հիվանդանոցը, որը, ասես, քրեակատարողական հիմնարկ լինի: ՈՒմ գիժ են հանում տարբեր ձևաչափերով, ով գիժ է ձևանում՝ տարբեր նպատակներով՝ քրեական պատասխանատվությունից, զինվորական ծառայությունից խուսափելու համար, ուղարկում են մեզ մոտ: Այստեղի աշխատողները ռազմաոստիկանական հանդերձանք չունեն, բժշկական համեստ հագուստ՝ խալաթ ու գլխարկ են կրում, բայց բեշբեթար խիստ ու դաժան են: Վայն էն ա՝ չլսես: Կապկպում ու դնգստում են, հետո սրսկում, ու դու չկաս այլևս, դու ոչինչ ես: Շատ դաժան են, բիրտ ու վայրենի: Թե ինչ է մտածում մարդու իրավունքների պաշտպանն այդ առնչությամբ, չեմ հասկանում: ՈՒշքն ու միտքը քաղդատապարտյալների ցմահներն են, բա սրանց մասին ո՞վ պիտի մտածի:
Մեկն ասող լինի՝ ցմահ չեն, ի՛նչ են: Իրավիճակ է փոխվել, իսկ սրանք շարունակում են հին ոճով աշխատել: Շենքի պատուհանները վանդակապատ են, ազդանշանային համակարգը՝ ոնց որ քամակիդ կպած՝ մեկ էլ ծլնգում է ու մի քանի հոգի վրա են պրծնում, ծեփում պոլին ու տուր թե կտաս: Թե կարաս՝ դիմացիր: Դռները ամուր կողպում են, օրվա ընթացքում միայն մի քանի անգամ կարելի է պահակի հսկողությամբ ներս ու դուրս անել՝ պարտեզում մաքուր օդ շնչելու, զբոսնելու նպատակով, մինչև թույլատրելի սահմանային կարմիր փշալարերը: Էստեղ ես, իմ կամքին հակառակ, որոշ ժամանակ անցկացրի, բայց այդ նեղության մեջ լավ ընկերներ ձեռք բերեցի: Հիմա էլ հաճախ ենք հանդիպում իրար, մի քանիսին տեղավորել եմ ինձ մոտ աշխատանքի: Ինչևէ: Մեկ-մեկ հիվանդներին այցելության են գալիս հարազատները, տուլիկ, չուլ ու փալաս բերում, դրսի իրադարձություններից պատմում: Մի խոսքով, ճահիճը շարժվում է: Հետո գնում են իրենց առօրյա գործին՝ էս խեղճերին թողնելով բախտի քմահաճույքին: Բայց ամենահետաքրքիրը հիվանդանոցի ճակատին կարմիր, լայն ու երկար պաստառի վրա սպիտակ խոշոր տառերով գրված լոզունգն է, որ ռայկոմի ժամանակից է մնացել փակցված. հայերեն՝ «Կեցցե հեղափոխությունը», ռուսերեն՝ «Ленин с нами» (Լենինը մեզ հետ է): Անգլերեն չկա: Անգլերենի տեղը բաց է թողնված՝ նա վսյակի պաժառնի սլուչայ (ցանկացած անհրաժեշտ պահի համար): Մեկ էլ տեսար: Ի՞նչ իմանաս… Մի օր էլ անգլիական նավապետ նեմոների նավերը փոշմանեն ու ցանկանան մեր սարերը բարձրանալ: Էն թվերին ընդունված էր, որ Լենին պապիկը բոլորիս հետ, բոլորիս սրտերում և հոգիներում, բոլորիս մեջ էր, ինչպես որ նախկին մշակույթը երբեմնի կուլտուրայի նախարարի ներսում էր բնավորվել, ու էդտեղ էլ մնաց ու էդպես էլ դուրս չեկավ լույս աշխարհ: Լավ, անցած գնացած բան է: Ինձ թվում է լոզունգները կոմունիստական մասկիրովկա էին՝ իբր թե սովետում գիժ չկա, գժանոց որտեղի՞ց լինի: Ոչ սեքս կար, ոչ բոզ ու գյոթ, ոչ էլ տրանսգենդեր, կոմունիզմի վերջնական հաղթանակին էլ մնացել էին հաշված տարիներ: Էնքան մոտ էր, որ թվում էր, ամենակենտրոնական ռադիոն ամենագլխավոր կենտրոնից առավոտյան կհաղորդի. «Говорит и показывает Москва! Объявляем о наступлении эпохи коммунизма!» (Խոսում և ցուցադրում է Մոսկվան: Հայտարարում ենք կոմունիզմի դարաշրջան թևակոխելու մասին), ու ամբողջ երկիրը՝ մեր ու մանուկ, քոռ ու թոփալ, մի ծայրից մյուս ծայրամաս, երջանկությունից միաբերան կբացականչի՝ ուռա՜, ուռա՜, ուռա՜... Իդեալական երկիր՝ սաղ աշխարհին հերիք չի խաբում էր, դեռ իրեն ու իր ժողովրդին էլ հետը: Էնքան խաբխբեց, որ իր հորինած ստից փլուզվեց:
Հիմա սրանց թողնենք էստեղ, գանք մեր սգավոր հաստատությանը: Էն հաստագլուխ դոկտոր պրոֆեսոր գլխավոր բժիշկը, որ օպտիմալացման արդյունքում համատեղում էր նաև ավագ բուժքրոջ պարտականությունները ու ամենօրյա հերթապահություններն ինքն էր կատարում հանուն հավելյալ վճարումների, որ բարոյական հաղթանակներից հոգնած անցել էր նյութական նվաճումների, ստուգումներից հետո ասաց, որ հոգեբանական շեղումներ ունեմ, ու ես էդ պահին հանգա մոմի պես, ասաց, իբրև թե, որ ամեն սկիզբ յուր վերջն ունի, հըբը ընչի՞ մեր վերջի մասին աստղերը ոչինչ չեն հուշե, հըբը ընչի՞… Անապատի արնածոր արև, սպիտակ պատեր ու առաստաղ, սպիտակ սավան ու սպիտակ խալաթներ, մի պիրկ պարան ու երկնուղեշ փայտեր երկու: Ի՞նչ մնաց ինձ այս անիրավ աշխարհում՝ ոսկյա մի ցեպ իրա խաչով՝ մորիցս հիշատակ, մի հեր՝ իրա կնկա հետ ու մի պառավ տատ: ՈՒ ամպամած մի գորշություն. ուրիշ ոչինչ, ուրիշ ոչինչ... Բայց և այնպես, ամեն հիշելիս՝ դառնամ զողորմի տամ մորս, որ հանգչի խաղաղությամբ յուր մոր, նրա տիրոջ մոր ու հոր տոհմային հանգստարանում:
Արթնացա ձյունաճերմակ հիվանդասենյակում, անծանոթ միջավայրում: Էստեղ են ասել, արա վա՛յ-վա՜յ, իսկականից վա՜յ, արա հե՜յ-գե՛յ, իսկականից՝ գե՛յ… ՈՒ եղավ հրաշքը. կեսգիշերին, արևի շողերի լուսապսակով, լուսամուտից հիվանդասենյակ թափանցեց Լուսավորիչը, որ աղոթում, խունկ էր ծխում և մոմ վառում իմ հոգու փրկության համար, որ մութ գիշերվա խավարում կայծկլտում էր մեն մենակ հեռվից երկար ժամանակ: Ապա հիվանդասենյակ մտան մի խումբ հրեշտակներ՝ ճերմակ թևերը թափահարելով օդի մեջ ու մեր պալատը վերածեցին հրեշտակների կացարանի: Միայն հիվանդասենյակում պառկած արդարներն ու ես էինք արժանանում Լուսավորչի վառվող կանթեղը տեսնելուն։ Ոսկեթևիկ հրեշտակները սուրբ Լուսավորչի գլխի վրա երկնքից կախված մի օղակ էին կազմել։ Գլխավոր բժիշկը հարցրեց հայրապետին, թե ինչու ինքը չի կարողանում տեսնել այդ երկնահրաշ լույսը, որով հիացած էին բոլոր հիվանդները։ Եվ Լուսավորչի լուսատու լույս հոգին պատասխանեց. «Սնափառությունը, նախանձը, ատելությունը նենգության կրքեր են դժոխային, որ մութ վարագույր են քաշում աչքերի առջև։ Տերն անպարան կանթեղը ցույց է տալիս միայն այն արդարներին, որոնց հոգին ավելի ճերմակ է, քան շուշանը հովիտների, որոնց հոգին ծանրացած չէ չարությամբ, այլ ավելի թեթև է, քան հրեշտակների դրախտաբույր շունչը»։ Նրան լսելով՝ գլխավոր բժիշկը հասկացավ, որ Լուսավորչի կանթեղը հայտնաբերել է իր կոռուպցիոն անվերահսկելի ռիսկերն ու գործած սրիկայությունների ամբողջ փունջը, և ճերմակ խալաթն ու կալպակն էլ իրեն չեն փրկի, վախից փակվեց իր աշխատասենյակում ու մի քանի օր դուրս չեկավ: ՈՒ թեև նրա հետևից հատուկջոկատայինները չեկան, բայց դա էլ հումանիտար արդար դատաստանի նման մի բան էր, որին այդ կոռումպացված ավազակը միանգամայն արժանի էր:
Այդ օրվանից դրա համար կղզին կոչվեց Ախթամար, և ես հանձնվեցի անհավասար պայքարի ալեկոծ հորձանուտին և երդվեցի անդադրում պայքարել, քաջ գիտակցելով, որ իմ պայքարը ՝ «պայքա՛ր, պայքա՛ր մինչև վերջ» նշանաբանով վերջ չունի:
Իսկ այժմ դառնամ փառաբանեմ գերագույն գլխավոր բախտագուշակի հաղորդումն առ այն, որ իմ աստղի տակ ծնվածները բազմակողմանի, պերճախոս ու ճարպիկ են, բայց երբեմն անհաջողության են մատնվում անկայունության ու ցրվածության պատճառով: Իսկ ես ոչ ինքնաքննադատաբար կավելացնեի, որ այդ պայմանականություններից վաղուց, դեռ խունտայի կողմից իմ նկատմամբ հետապնդումների, անազատության ու փախուստի օրերից, ձերբազատվել եմ, որ չափազանց հետաքրքրասեր ու անհանգիստ բնավորություն ունեմ, ակտիվ ու կենսունակ եմ, նաև կենսասեր, չնայած, ըստ աքքադական թե կելտական սկզբնաղբյուր աստղագուշակների, որոնց ես առանձնապես չեմ վստահում, իբր թե երկվորյակները նաև երկերեսանիության և ցրվածության հատկանիշներ ունեն, իբր թե ծանծաղամիտ ու անկայուն են, հիստերիկ ու հիվանդագին երևակայություն կրող են, բայց կենդանակերպի նշանները հուշում են, որ դա հարգելի պատճառով է՝ արյունատար անոթների հետ կապված անառողջության ու էլի նման անհեթեթությունների պատճառով, որոնք, բնականաբար, ոնց որ սահմանադրական կարգը, իմ հագով չեն:
Անկեղծ ասած, ինձ հաջողվեց բիոկապ հաստատել տիբեթյան լամաների հետ և, հեռաուսուցման արդյունքում, կարողացա ենթագիտակցական ընկալումներս տեղափոխել գիտակցական դաշտ և, եթե կենտրոնանամ մեկ կետի վրա, ապա կարող եմ հեշտությամբ շրջել աշխարհը: Տվեք ինձ այդ հենման կետը, և ես կշրջեմ աշխարհը՝ երբեմն պահանջում է ուղեղս միգամածությունների պահին, բայց երբ մթագնումն անցնում և վրա է հասնում պայծառացումը, ինձ հաջողվում է վանել այն, քանզի այդպիսի դրսևորումները սովորաբար ունենում են անկանխատեսելի հետևանքներ: Առայժմ: Ինքնազսպման այդ պահերին իմ ուղեղի մեջ առաջանում է գանգիցս ավելի մեծ մի գունդ, որի թաղանթը փաթաթվում է գանգատուփիս և ծանր մետաղական մի օղակ սկսում է դանդաղ սեղմել և, ծանր ցավեր պատճառելով, բացվում է գաղթունիս կափարիչը, հնչում է ահագնամռունչ երկնային որոտի ձայնը, որին հաջորդող կայծակը շեշտակի հարվածում է ուղեղային կենտրոնիս՝ հարվածի հետագիծը լուսավորելով տիեզերքից մինչև միտքս և ուղեղս: Դա աննկարագրելի, անտանելի, սոսկալի ցավ է, որին անհնար է դիմանալ: Ցավի մեջ ես տեսնում եմ այդ պահը, երբ երկնքից գահավիժում են տեղատարափի հարվածները, և այրում են մարմինս, ներծծվում նյարդերիս և արյանս մեջ, հոսում երակներիս միջով: Այդ ժամանակ ես անկարող եմ տիրապետելու ինձ և ընդունակ եմ ցանկացած քայլի, մինչև խաղաղվելս, որը նման է հոգեգալստյան: Հատկապես ցանկանում եմ նշել, որ ոչ մեկի նկատմամբ պարտավորվածություն չունեմ, դրսից փողեր չեմ ստանում և օֆշորային հուդայական ծառայություններ չեմ մատուցում՝ իմ երկրից դուրս բերելով թթվածնային բարձերի նշանակություն ունեցող կապիտալը: Էդպիսիներին գնացեք նախորդ իշխանությունների ու ձեր կղերականների պադվալների մեջ ման եկեք, ու էն գրանտակերների, որ փող հատկացնողի կամքին հլու հնազանդ ուզենան նազանի կամ բերդ, կատյուշա ու լամբադա կպարացնեն, ուզենան՝ ստրիպտիզ: Փողը ես եմ տալիս, երաժշտությունը ես եմ պատվիրում… Պարզ ու միանշանակ: Թե չէ, Աստված չանի, որ ես գտնեմ դրանց՝ պատասխանս կլինի անհամաչափ ուժեղ՝ թաթիկները կկտրեմ ու կուտեցնեմ տերերին…
Արտասահմանում լավ ընկերներ ու բարեկամներ ունեմ, բայց ազգականներ չունեմ: Սրանք պուզատի օլիգարխներ չեն, այլ պարզ ու հասարակ մարդիկ: Հաճախ ինքս եմ օգնում, օրինակ եղբորս, քրոջս, տիկնոջս ազգականներին, նրանց փոխկապակցված ընտանիքներին՝ դրամական խոշոր նվիրատվություններ կատարելով: Էդ էլ չանե՞մ, ի՛նչ է: Ենթադրենք իմ ընտանիքի վրա եմ ծախսել: Ազգությունս և սեռս այս գործում, վստահ եմ, կարևոր չեն, դրանք մեր նոր իրականության մեջ ընդհանրապես նշանակություն չունեն՝ կարող ես նաև երկսեռ ու բազմասեռ լինել, սեռափոփոխական լինել: էն խեղճ ֆիզկուլտուրնիկի նման, նաև, թե սիրտդ կամենա, տղա-աղջիկ, աղջիկ-տղա: Հա, իմ պաշտպանության տակ եմ վերցրել դրան: Ֆիլմ էլ ենք նկարելու, հլա, եթե կուզեք, արձանն էլ ենք դնելու: Բա ո՜նց, ի՛նչ եք կարծում, անպաշտպան աղջկան, թե՞ տղա էր, արդեն ամեն բան խառնվել է ուղեղիս մեջ, ազգովի վրա եք տվել ու դաժանաբար հալածում, քֆրտոցով մեյլում, ատելություն եք սերմանում ու վրայից էլ սադիստաբար լայքում եք ամեն մի փողոցայինի ֆեյք-սպառնալիքները: Էն ժամանակ գռմռայիք: Շնաբարո էդ դուրսպրծուկների վնգստոցը շատ շուտով լսելի կդառնա: Համբերեք, բան չմնաց: Թե՞ էն ժամանակ դուխներդ չէր հերիքում: Էս պարագայում ես միշտ տուժողի ու հարվածի տակ գտնվողի կողքին եմ, սարի պես մեջքին կանգնած… Ի՞նչ գիտեք, կարող է հաջողացրել ու անցել է բազմագույն, գույնզգույն, յոթներանգ ծիածանի տակով: Իրա գործն է՝ ուզի հիմա էլ մյուս կողմը կանցնի: Ձեզ ի՞նչ: Վերջապես, մի կողմ դնենք մարդու ազատություններն ու իրավունքները, դեռ Մարքսն իր «Կապիտալում» մասնավորապես նշել է, որ ամենամեծ կապիտալը մարդն է, ի՛նչ կապ ունի սեռը: Մարդս մարդ լինի:
Էն ո՞նց է ասում. սեռս գաղտնի թող մնա: Հի՜, հի՛, հի՛… Գիտեմ, գիտեմ, որ սեռս չի, սերս է երգում… Բայց թե ասա, այ հիմար, սերը ո՞րն է, սեր չկա, թե՞ պլատոնականն ես գերադասում, թե՞ տղա-տղա, աղջիկ-աղջիկ կամ միգուցե արդեն խմբակայի՞ն: Վերջապես, հասկացեք, սերը սեռով չի պայմանավորված, ոչ էլ միայն կիրք ու զգացմունք, մարմին ու հոգի է, այլև լրջագույն պատասխանատվություն և պարտականություն: Սերը մեղրի տակառ է, որի երեսի մեղրը մեղրամսից հետո հատնում է ու մատնում տակից դուրս ժայթքող գարշահոտության անխուսափելի գոյությունը: Եվ ամուսնական սիրատոչոր զույգի միջև սկսվում է գոյապայքարը հանուն մարդու իրավունքների: Դա է պատճառը, որ շատ ամուսնացածներ երազում են ամուսնալուծվել, թեև չամուսնացածներն էլ ձգտում են ընտանիք կազմել, երեխա ունենալ, որը, ըստ էնշտեյնի հավանականության տեսության, անհրաժեշտ պահին, կարող է քաքել ձեր գլխին: Ընտանիք կազմելը խաղ ու պար չէ, ձմերուկ էր՝ կտրեցիր ու մեկ էլ տեսար միջուկը անհամ ու խակ դարման է: Ի՞նչ տես անիլ, որ հըմեն-զըմեն դըբա լավը գնա: Չկա հարցին պատասխան…
Իսկ ես առաջարկում եմ, ընտանիքի պահպանության նկատառումներից ելնելով, վերահսկողություն սահմանել յուրաքանչյուր քաղաքացու արտամուսնական հարաբերությունների և սեռական կյանքի վրա: Մենք պետությու՞ն ենք, թե՞ ոչ: Եթե այո, ուրեմն պետությունը պարտավոր է տեղեկացված լինել իր քաղաքացու անձնական կյանքի, ինչու ոչ, նաև անկողնային, մի բարձի ծերանալու խոստմնազանցության, նրա վարք ու բարքի բոլոր մանրամասների վերաբերյալ: Մենք մերժում ենք ճնշումը անձի ազատությունների և ազատ տեղաշարժի վրա, բայց բարձիթողի վիճակն էլ անհանդուրժելի է, որը հանգեցրել է նրան, որ ոչ ոք առայսօր չի պարզել հարցի էությունը, թե ինչից է, որ Հայաստանում ջրերը չեն հանգրվանում, այլ գնում են ապաստանում օտարի մութ տափաստանում… Հը՛, հի՞նչ կասես, մատաղ քեզ, մադմուազել Ֆիֆի, հունց ու՞ս: Բոլոր դասականները տխմար են: ՈՒշադիր կարդացեք: Աշխարհի ամենալավ բանը կինն ու գինին են: Էդ միայն ձե՛ր հերոսներին կարող են հաղթել, մեզ՝ ոչ, մեզ միայն հաճույք են պատճառում, ու չեք ամաչու՞մ Օմար Խայամից, Ռավեկից, Շոլոխովից ու Տոլստոյից, վերջապես Լևոն Հրաչյայի Ներսիսյանից… Իսկ ես ու շունս շարունակում ենք թափառել փողոցներում՝ ես իր սիրով, նա՝ ուրիշի: Լավ, օրը մթնեց, ժամն է արդեն իրիկնահացիս, թե չէ տխրությունս կամաց-կամաց կփոխվի լացի…
Դավիթ Մկր ՍԱՐԳՍՅԱՆ
Մեկնաբանություններ