Երբ դեռ երկունքի մեջ էր «70 ճանապարհ դեպի տաճար» գաղափարը, իսկ դա սրանից մոտ մեկ տարի առաջ էր, որպես ծրագրի լուսաբանման մեջ ներառված մարդ առանձնակի հուզումով էի սպասում արցախյան պլեների իրողություն դառնալուն, տեղի նկարիչների հետ հանդիպմանը։

Թէ ի՞նչքան եւ ի՞նչ բովանդակութեամբ սուտեր կը խօսուին աշխարհի տարածքին, պատերազմներու ընթացքին եւ ընտրութիւններէն առաջ, այնքան ալ ծանօթ չեն մեզի, սակայն Լիբանանի եւ Հայաստանի պարագային կրնանք վկայել որ այդ «սուտերը» ոչ միայն եղած են առատ ու բազմատեսակ, այլ նաեւ «մասնագիտական» բնոյթ կը կրեն ու քաղաքականօրէն ժողովուրդը խաբելու յատուկ միտուածութիւն ունին:

Հայաստանի և Արցախի ծանր պարտությունը 44-օրյա պատերազմում հասկանալիորեն բերեց վերլուծությունների, հակասությունների, մեղավորների փնտրտուքի, ապատեղեկատվության հեղեղի եւ փոխադարձ մեղադրանքների անվերջանալի շղթայի:

Հար­գե­լի հայ­րե­նա­կից` «Մտա­հո­գիչ, հու­զող հար­ցադ­րում­ներ» հոդ­վա­ծում, Դուք գրում եք. «Ի­րա­տե­սի» շատ հա­մար­նե­րում իմ ու­շադ­րու­թյու­նից չեն վրի­պել գի­տու­թյանն ու գյու­ղատն­տե­սու­թյա­նը վե­րա­բե­րող հոդ­ված­նե­րը, և ինձ մտա­հո­գում է այն, թե ին­չու են ա­նու­շադ­րու­թյան ար­ժա­նա­նում այն­տեղ ար­ծարծ­ված խն­դիր­նե­րը: Ան­տես­վում են օգ­տա­կար շատ ա­ռա­ջար­կու­թյուն­ներ, ո­րոնք մեծ օ­գուտ կբե­րեին պե­տու­թյա­նը»:

Մե­ծե­րին է տր­ված ժա­մա­նակ­նե­րի մի­ջով ա­ռաջ նա­յե­լու, ա­պա­գան կան­խա­տե­սե­լու ու­նա­կու­թյու­նը: 1998-ին, երբ ան­մո­ռաց Կա­րեն Դե­միր­ճյա­նը վե­րա­դառ­նում էր քա­ղա­քա­կա­նու­թյուն, նրա ստեղ­ծած կու­սակ­ցու­թյան մի խումբ հա­մա­կիր­նե­րիս հար­ցին՝ ին­չու՞ է հի­շել նախ­կին զբաղ­մուն­քը, պա­տաս­խա­նեց. «Հա­յաս­տա­նի խո­րա­ցող հե­տըն­թա­ցը կան­խե­լու հա­մար»:

Գնա­ցինք այդ քայ­լի ետևից և ի՛նչ յոթ, մեկ ան­գամ էլ չչա­փե­ցինք կտ­րե­լուց ա­ռաջ, ո­րով­հետև կոր­ծան­ման եզ­րին էինք՝ Հա­յաս­տան աշ­խար­հը ի­րենց մոր օ­ժի­տի սն­դու­կը կար­ծած ըն­չա­քաղց ու դե­պի ան­սահ­մա­նու­թյուն ձգ­վող ա­խոր­ժա­կով ի­րար հեր­թա­գա­յող ղե­կա­վար­նե­րի ե­րե­սից; Մենք ա­մեն ան­գամ էինք վա­տից ա­զատ­վե­լու այդ փա­խուս­տին գնում ցան­կա­ցա­ծի հետևից, հե­տո՝ վա­տից ա­վե­լի վա­տի ձեռքն ընկ­նում:

Հատ­ված բրի­տա­նա­ցի հե­տա­խույզ ԼՈՈՒ­ՐԵՆՍ Ա­ՐԱ­ԲԱ­ՑՈՒ հետ հար­ցազ­րույ­ցից, 1919 թ. («Armenians are impossible» – գր­ված է 1919 թ. Փա­րի­զում խա­ղաղ կոն­ֆե­րան­սի ժա­մա­նակ, ա­մե­րի­կա­ցի լրագ­րող Լին­կոլն Ստեֆ­ֆոր­դի կող­մից, ա­ռա­ջին ան­գամ հրա­պա­րակ­վել է 1931 թ. «Outlook and Independent» ամ­սագ­րում):

«Այս է մե­ղաց պտու­ղը, զոր ցա­նե­ցին հարքն մեր և եօթ­նա­պա­տիկ ժո­ղո­վե­ցին»: Այս ող­բեր­գա­կան տո­ղե­րը գրել է հայ պատ­միչ Մատ­թեոս ՈՒռ­հա­յե­ցին XI դա­րում. պատ­մի­չը դառ­նո­րեն մե­ղադ­րում է մեր նախ­նի­նե­րին` հայ­րե­նի­քի ան­կա­խու­թյունն ու ա­զա­տու­թյու­նը կորս­տյան մատ­նե­լու հա­մար:

Այն չորս տա­րուան փոր­ձու­թիւ­նը, ո­րուն մատ­նուե­ցաւ Թուր­քիոյ հա­յու­թիւ­նը, ե­թէ մէկ կող­մէն ի վեր հա­նեց մեր ցե­ղին անն­կուն կո­րո­վը, ապ­րե­լու և տևե­լու ան­նուաճ կամ­քը, ու եր­բեմն ալ կռուե­լու և պայ­քա­րե­լու ոյ­ժը, միւս կող­մէ ցայ­տե­ցուց նաև նկա­րագ­րին հո­ռի կող­մե­րը ա­նոր ա­մե­նէն նող­կա­լի ձևե­րո­վը:

Ես հե­ռու կմ­նամ հա­մա­մարդ­կա­յին բա­զում պա­տաս­խան­նե­րից ու կնտ­րեմ միայն մե­կը` մենք պետք է հա­րուստ լի­նենք, որ կա­րո­ղա­նանք բա­նա­կը զի­նել նո­րա­գույն զեն­քե­րով, տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով, հնա­րա­վո­րինս կա­րո­ղա­նանք նաև այդ ա­մե­նը ար­տադ­րել մեր երկ­րում, ա­պա­հո­վել պատ­մա­կա­նո­րեն շր­ջա­փակ­ման մեջ գտն­վող մեր երկ­րի բնակ­չու­թյան ապ­րե­լու ի­րա­վուն­քը, նաև դրա­նով ստի­պենք հարևան­նե­րին հար­գել մեզ: