Սթիվեն Հոքինգ. Մենք Տիեզերքը ճանաչելու շանսեր ունենք, ու դա մեզ առանձնահատուկ է դարձնում

Բրիտանացի ֆիզիկոս տեսաբան Սթիվեն Հոքինգը ամենահայտնի ու հարգված գիտնականներից մեկը դարձավ` չնայած ծանր նյարդադեգեներատիվ հիվանդությանը: Նա երեկ վախճանվեց 76 տարեկանում Քեմբրիջի իր տանը: 1988-ին տպագրված «Ժամանակի համառոտ պատմությունը» գիրքը համաշխարհային բեսթսելլեր դարձավ, չնայած իր վիճակին` Հոքինգը մասնակցում էր հեռուստաշոուներին, իսկ նրա թվայնացված ձայնը օգտագործում էին հանրաճանաչ երաժիշտները: Սթիվեն ՈՒիլյամ Հոքինգը ծնվել է 1942-ի հունվարի 8-ին, Օքսֆորդում: Հայրը կենսաբան էր և կնոջ հետ հեռացել էր Լոնդոնից` խուսափելով գերմանական ռմբակոծություններից: Հոքինգը մեծացել է Լոնդոնում ու Սենտ Օլբանում, ավարտելով Օքսֆորդի համալսարանը ֆիզիկոսի բակալավարի աստիճանով` նա մեկնում է Քեմբրիջ տիեզերագիտություն ուսումնասիրելու:

Պատանության օրերին Հոքինգը զբաղվել է ձիավարությամբ ու թիավարությամբ, Քեմբրիջում ուսանելիս բժիշկները ախտորոշեցին կողային ամիտրոֆիկ սկլերոզ, որ հանգեցրեց լիակատար կաթվածի: 1964-ին, երբ Հոքինգը պատրաստվում էր ամուսնանալ Ջեյնի հետ, բժիշկները 2-3 տարվա կյանք էին տալիս: Հիվանդությունը դանդաղ էր զարգանում ու նրանք 3 երեխա ունեցան: 1988-ին տրախեոտոմիայի պատճառով Հոքինգը կորցրեց ձայնը և խոսում էր միայն ձայնի սինթեզատորի օգնությամբ: Այդ ժամանակ էլ նա ավարտեց «Ժամանակի համառոտ պատմությունը»` տիեզերագիտության ուղեցույցը: 20 տարում վաճառվել է գրքի 10 միլիոն օրինակ: Հոքինգն ասում էր, որ դա ամենահանրաճանաչ գիրքն է, որ երբեք չեն կարդում:
Հոքինգը սև խոռոչների գոլորշիացման տեսության հեղինակն է, որի համաձայն սև խոռոչները ոչ միայն կուլ են տալիս իրենց շրջակայքում եղածը, այլև արձակում են տարբեր մասնիկներ, որ հետո հանգեցնում են իր անհետացմանը: Սև խոռոչից տարրական մասնիկների ճառագայթման ուսումնասիրությունը անվանվեց «Հոքինգի ճառագայթում»: Հոքինգն ուներ բացառիկ ունակություն` տեսանելի դարձնել գիտական լուծումները առանց հաշվարկի ու փորձերի: Գուցե հենց նրա «ամեն ինչի տեսությունը», որ Տիեզերքը զարգանում է հստակ օրենքներով, առավել մեծ ուշադրության արժանացավ: «Այդ օրենսգիրքը կարող է պատասխանել Տիեզերքի ծագման հարցերին: ՈՒ՞ր է շարժվում, ունի՞ ավարտ: Եթե այո, ինչպիսի՞: Եթե մենք գտնենք այս հարցերի պատասխանները, իսկապես կներթափանցենք աստվածային մտահղացման մեջ»` ասում էր Սթիվեն Հոքինգը:

Չնայած հիվանդությանը` Հոքինգը շարունակում էր մաթեմատիկա դասավանդել Քեմբրիջի համալսարանում, 2001-ին հրապարակեց երկրորդ գիրքը` «Աշխարհն ընկույզի կեղևում»: Նա հավատում էր, որ իր հիվանդությունը առավելություններ է տալիս և ասում էր, որ նախքան հիվանդանալն իրեն կյանքից հոգնած էր զգում: Ծանր հիվանդությունը նրան կախման մեջ էր դնում մարդկանցից: Հոքինգը հաճախ էր հիանում կնոջով, որ 20 տարի հոգ էր տանում իրեն և շոկի մատնեց հարազատներին ու բարեկամներին, երբ բաժանվեց նրանից ու 1995-ին ամուսնացավ իր դայակի հետ: 2000-ից Հոքինգը Քեմբրիջի Ադենբրուկի հիվանդանոցի մասնավոր հիվանդն էր ու այնտեղ էր բուժում իր տարատեսակ վնասվածքները: 2007-ին Հոքինգը դարձավ աշխարհի առաջին կաթվածահար մարդը, որ փորձարկեց անկշռելիությունը հատուկ ինքնաթիռում, որտեղ ստեղծվել էին զրոյական գրավիտացիոն պայմաններ: Նա ասում էր, որ իր նպատակը մարդկանց հետաքրքրությունը տիզերական ճանապարհորդությունների նկատմամբ մեծացնելն է: «Ես կարծում եմ, որ կյանքը Երկրի վրա ոչնչացման մշտական վտանգի տակ է, օրինակ, միջուկային պատերազմի, գենետիկ վիրուսի կամ այլ ողբերգության հետևանքով: Ես կարծում եմ, որ մարդկությունը ապագա չունի, եթե դուրս չգա տիեզերք: Ես ուզում եմ մեծացնել տիեզերքի նկատմամբ հասարակական հետաքրքրությունը»` ասում էր Հոքինգը: 2014-ին էկրան բարձրացավ «Սթիվեն Հոքինգի տիեզերքը» ֆիլմը` նրա առաջին կնոջ` Ջեյնի վկայությունների հիման վրա: Հոքինգը հանդիպեց իր դերակատար Էդի Ռեդմեյնի հետ, ֆիլմի նկարահանումից առաջ:

Discovery-ի ֆիլմաշարում Հոքինգն ասում էր, որ Տիեզերքում ինչ-որ տեղ պետք է բանական կյանք լինի և զգուշացնում էր, որ եկվորները կարող են Երկիրը զրկել բոլոր ռեսուրսներից ու հեռանալ: Մի անգամ նա գրել է, որ կողային ամիտրոֆիկ սկլերոզը, որ իրեն ուղեկցել է ամբողջ մեծահասակ կյանքում, չի խանգարել հիանալի ընտանիք ստեղծել ու հաջողությունների հասնել աշխատանքում` «Դա ապացուցում է, որ ոչ ոք չպետք է հույսը կորցնի»:
ВВС

Հ.Գ.

Սթիվեն Հոքինգի մտքերից

Սև խոռոչների մասին. «Էյնշտեյնը սխալվում էր, երբ ասում էր Աստված զառախաղ չի խաղում: Սև խոռոչների ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ Աստված ոչ միայն զառախաղ է խաղում, այլև երբեմն խաբում է մեզ` զառերը նետելով այնտեղ, ուր մենք չենք կարող տեսնել»:

Տիեզերքի մասին. «Մենք ընդամենը կապիկների զարգացած ժառանգներն ենք ոչնչով աչքի չընկնող աստղով փոքրիկ մոլորակի վրա: Բայց մենք Տիեզերքը ճանաչելու շանսեր ունենք, ու դա մեզ առանձնահատուկ է դարձնում»:

Այլմոլորակայինների մասին. «Եթե այլմոլորակայինները երբևէ մեզ այցի գան, ես կարծում եմ, որ հետևանքը նույնքան աղետալից կլինի, որքան բնիկ ամերիկացիների համար, երբ Քրիստափոր Կոլումբոսը ափ իջավ Ամերիկայում»:
Տիեզերքի գոյության պատճառների մասին. «Եթե այս հարցի պատասխանը գտնվի, կդառնա մարդկային բանականության լիակատար տրիումֆը, որովհետև հասկանալի կդառնա Աստծո մտահղացումը»:

Առևտրական հաջողության մասին. «Ես ֆիզիկայի մասին ավելի շատ գիրք եմ վաճառել, քան Մադոննան` սեքսի»:

Փառքի մասին. «Իմ գործընկերների համար ես պարզապես ևս մեկ ֆիզիկոս եմ, բայց հանրության համար ես դարձել եմ գուցե աշխարհի ամենահայտնի գիտնականը: Մասամբ այն պատճառով, որ գիտնականները, բացառությամբ Էյնշտեյնի, նման չեն ռոք աստղերի, մասամբ էլ այն պատճառով, որ ես ձուլվել եմ հաշմանդամ հանճարի կարծրատիպին: Ես չեմ կարող թաքնվել կեղծամի կամ սև ակնոցների հետևում, իմ սայլակն ինձ կմատնի»:
Աշխարհի անկատարության մասին. «Տիեզերքի հիմնական կանոններից է, որ կատարյալ ոչինչ չկա: Կատարելություն պարզապես չկա: Առանց անկատարության ոչ դուք, ոչ ես գոյություն չէինք ունենա»:

Կյանքի մասին. «Կյանքը ողբերգական կլիներ, եթե այդքան ծիծաղելի չլիներ»:

Ճակատագրի մասին. «Ես նկատել եմ` նույնիսկ այն մարդիկ, որ ասում են` ամեն ինչ կանխորոշված է և ոչինչ հնարավոր չէ փոխել, փողոցն անցնելիս աջ ու ձախ են նայում»:
Մարդկանց մասին. «Հանդարտ մարդիկ ամենաբարձրաձայն մտքերն ունեն»:

Մահվան մասին. «Ես վերջին 49 տարին ապրում եմ վաղաժամ մահվան կանխատեսումով: Ես մահից չեմ վախենում, բայց չեմ շտապում մեռնել` ես ուզում եմ հաջողությունների հասնել»:

Էֆտանազիայի մասին. «Կարծում եմ` դա սխալ է: Որքան էլ ահավոր է թվում կյանքը, միշտ կա հաջողության տարբերակ: Քանի դեռ կա կյանք, կա հույս»:

Ֆիզիկական սահմանափակումների մասին. «Ես լիարժեք կյանքով եմ ապրում ու գոհ եմ կյանքից: Ես հավատում եմ, որ սահմանափակ հնարավորություններով մարդիկ պետք է կենտրոնանան այն գործերի վրա, որտեղ իրենց թերությունը արգելք չէ, ոչ թե ափսոսեն, թե ինչեր չեն կարող անել»:

Գիտության մեջ իր ներդրումի մասին. «Ապրել` զբաղվելով տեսական ֆիզիկայի ուսումնասիրություններով, հրաշալի է: Ես երջանիկ եմ, եթե կարողացել եմ Տիեզերքի մեր ընկալումները մեծացնել»:

Սթիվեն Հոքինգի պատմությունը` զարմանալի, տարօրինակ ու հրաշալի, մտքի ու մարմնի պայքարի ու մտքի հաղթանակի մասին: Մտածելու ցանկության ու կարողության: Գուցե ինչ-որ ժամանակից կգա մեկը, որ կհերքի Սթիվեն Հոքինգի տեսակետները ու Տիեզերքի մասին պատկերացումներին նոր ուղղություն կտա` ապացուցելով, որ չկա կատարելություն:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ