ԻՆՉՊԵ՞Ս ԲԱՐԵՓՈԽԵԼ ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ

Ո՞րն է մեր նպատակը: Որո՞նք են մեր միջոցները: Եվ, վերջապես, ինչպե՞ս իրականություն դարձնել մեր նպատակները: Մեր նպատակը Հայաստանը արդար, անվտանգ և համընդհանուր բարեկեցության երկիր դարձնելն է: Մեր միջոցներն են ընտանիքը, դպրոցը, եկեղեցին, համալսարանները, կուսակցությունները, նախագահի ինստիտուտը, Ազգային ժողովը, կառավարությունը, բազմաթիվ այլ պետական և ոչ պետական կազմակերպություններ ու կառույցներ:
Իսկ հիմա փորձենք դիտարկել, թե ինչ որակներ ունեն այն միջոցները, որոնցով մենք պետք է հասնենք վերոհիշյալ արդար, անվտանգ և համընդհանուր բարեկեցության երկրի կառուցմանը:
Հայ ընտանիքների ճնշող մեծամասնությունը, անկախ սոցիալական դիրքից և վիճակից, ապրում է առտնին-առօրեական հոգսերով ու ցանկություններով` հանուն ներընտանեկան գերակա շահի: Եթե սոցիալապես անապահով խավերի առումով սա ունի քիչ թե շատ հասկանալի պատճառներ, ապա միջին, հատկապես հարուստ և մեծահարուստ խավերի պարագայում այս վարքագիծն անընդունելի է ու հանցավոր, քանզի բացակայում է ապագայի տեսլականը և առաջ չեն քաշվում հեռահար նպատակներ: Դպրոցներում շատ են «դասատուները», քիչ են «ուսուցիչները»։ Կան առանձին մտավորականներ, սակայն չկա մտավորականություն` իբրև համակարգ: Համալսարաններում չկան մտավորականության վերարտադրման բավարար պայմաններ: Ազգային եկեղեցին մտահոգևոր ճգնաժամի մեջ է, փոխարենն ակտիվանում են տարատեսակ աղանդավորական շարժումները:
Պետական կառավարման համակարգն էլ այս ամենի տրամաբանական արտացոլանքն է: Զարգանում են քաղաքական կուսակցությունները, սակայն չի զարգանում քաղաքագիտական միտքը, և չկա քաղաքական մշակույթ: Իշխող քաղաքական կոալիցիան, ըստ էության, մի քանի կլաններից բաղկացած ցեղային միություն է, որը սերտաճել է պետական իշխանությանը: Սա իր բացասական ազդեցությունն ունի հանրային կյանքի բոլոր բնագավառների վրա ընդհանրապես և տնտեսավարման վրա մասնավորապես: Տնտեսությունում արտադրության հիմնական միջոցը հողն է, և դիտվում է առևտրի բուռն զարգացում, ինչն իբրև հենքային գործընթաց բնորոշ է մինչարդյունաբերական, ագրարային հասարակություններին: Սա հիշեցնում է ուշ ֆեոդալիզմի ժամանակաշրջանը: Այս ամենի պատճառն այն է, որ, որպես կանոն, քաղաքականությամբ զբաղվում են հիմնականում անգրագետ կամ կիսագրագետ տարրերը և, որ ավելի վտանգավոր է, ֆեոդալական աշխարհընկալումներով ապրող կլանները:
Հայաստանում տիրապետող գաղափարաբանությունն ազգային պահպանողականությունն է: Այն ինտենսիվ կերպով քարոզվում է ՀՀ-ում իշխող քաղաքական վերնախավի կողմից` տանելով այնտեղ, ուր այժմ գտնվում ենք, այսինքն, ոչ մի տեղ առայժմ չի տանում, քանզի ազգային-պահպանողական գաղափարաբանությունը գործնականում վերածվել է ինստիտուցիոնալացված օլիգարխիայի ունեցվածքի և ազդեցության պահպանման գործիքի: Այսպիսի համակարգում արագ բարելավումներ հնարավոր չեն, փոխարենը հնարավոր են արագ անկումներ: Այս համակարգը կլանում կամ մերժում է բոլոր այլընտրանքները:
Այսօր Հայաստանը կանգնած է համակարգային փոփոխությունների հրամայականի առջև: Ապագա քաղաքական համակարգը չպետք է լինի հասարակության ո՛չ գագաթը, ո՛չ կենտրոնը և ո՛չ էլ համակարգաստեղծ միավորը, ինչպես այժմ է: Այն ընդամենը հասարակությունում գործող համակարգերից մեկն է, թեկուզ և շատ կարևոր:
Ելքը կարող է լինել քաղաքական սերնդափոխությունը: Հարևան Վրաստանի առաջանցիկ զարգացումը սրա վառ օրինակն է: Մեր երկրում քաղաքական սերնդափոխությունն արդեն իսկ ուշացել է: Իրականության մասին այլ, նորարարական պատկերացումներ ունեցող կրթված, բանիմաց, թեկուզ և ոչ բազմափորձ երիտասարդ սերունդը կարող է բարեփոխել իրականությունը: Իրականության մասին պատկերացումների փոփոխությունը կհանգեցնի իրականության փոփոխությանը: Առանց աշխարհընկալման փոփոխության զարգացումն անհնար է: Աշխարհընկալման փոփոխության կարող է հանգեցնել նոր գաղափարաբանական-քաղաքական համակարգը: Անհրաժեշտ է զարգանալ, կերպափոխվել և հարմարվել արագ զարգացող հետարդյունաբերական քաղաքակրթության տարափոփոխ պահանջներին:
Առաջանցիկ զարգացման համար հայությանն անհրաժեշտ են քաղաքակրթական նոր արժեքներ և գաղափարական, համակարգային այլընտրանքներ: Այն հասարակական կամ քաղաքական ուժը, որը կկուտակի բավականաչափ ինտելեկտուալ ռեսուրս, կդրսևորի անհրաժեշտ կամք և կհամարձակվի տալ այդ այլընտրանքը, նա էլ կդառնա ապագայի ուղղորդողը:
Տիգրան ԵՓՐԵՄՅԱՆ

Մեկնաբանություններ