428 թվականին կործանվեց Արշակունյաց թագավորությունը։ Հայերը շատ հեշտ տարան այդ կործանումը։ Չեղավ ընդվզում և ապստամբություն։ Սկզբում հայ շինականի ու նախարարի համար միևնույնն էր, թե ում հարկ կվճարի։

…Հայրս գեղեցկադեմ, առնական տղամարդ էր, մայրս՝ հակառակը: Նա ծնվել էր պարզապես մայր դառնալու համար: Մայրս եղել է և մնում է իմ պաշտամունքը:

ԽՍՀՄ արտաքին հետախուզության գնդապետ Գերասիմ Մարտինի Բալասանովը ծնվել է 1903 թվականին Ռուսաստանի կայսրության Դաղստանի մարզի Դերբենդ քաղաքում, գյուղացու ընտանիքում: Վաղ տարիքից է ճաշակել սոցիալական կյանքի դժվարությունները, ընտանիքին նեցուկ կանգնելու համար ներգրավվել ինչպես տնային գործերում, այնպես և վարձու աշխատանք կատարել:

Տարբեր աղբյուրներ վկայում են, որ Օսմանյան սուլթանների համար ամենամահացու վախերից մեկը Հայկական Թագավորության հնարավոր ստեղծումն էր։

Փորձագետներից շատերը համոզված են, որ Չարենցի դեմ ծավալված պայքարի գլխավոր դերակատարը բանաստեղծ Գևորգ Աբովն է եղել: Նա Չարենցի մասին ասում էր. «Ընկերներ, մեզ բոլորիս համար պարզ է, որ Չարենցն ունեցել է նացիոնալիստական ռեակցիոն տրամադրություն, դա դաշնակցական կոնցեպցիա է»:

...1966 թվականի սեպտեմբերին որպես զբոսաշրջիկ Երևան եկավ Ռուզան Աբեղյանը՝ հորս երկրորդ կինը: Ես և Շահումը որոշեցինք նրանց հրավիրել շրջագայության՝ Գառնի, Գեղարդ, Սևան: Մեզ հետ ճանապարհորդել առաջարկեցինք Պարույրին և Նելլիին, որ սիրով համաձայնվեցին, հայտնի գեղանկարիչ Սարգիս Մուրադյանին՝ տիկնոջ հետ և Պարույրի վաղեմի բարեկամոուհուն՝ Էմմային:

Երբ Եվրոպայի հետ հաստատվեցին ավելի սերտ հարաբերություններ, հատկապես հյուպատոսների ու միսիոներների միջոցով, այլևս հնարավոր չէր աշխարհին անտեղյակ պահել հայկական լեռներում ու հովիտներում տեղի ունեցող դեպքերի մասին: Եվրոպայում սկիզբ էին առել աճող զայրույթով բողոքի ձայները ընդդեմ թուրքերի՝ թախանձելով օգնության ձեռք մեկնել իրենց քրիստոնյա եղբայրներին: Անգլիայում Գլադսթոնը (բրիտանացի պետական գործիչ և գրող, չորս անգամ զբաղեցրել է Մեծ Բրիտանիայի վարչապետի պաշտոնը) 1876 թվականին գրեց ցասումից բաբախող հռչակավոր իր բողոքն ընդդեմ թուրքերի չարագործությունների:

-Ես ձեր բիբերի մեջ եմ, շուրթերին ու լեզվին, հեռվում մի որոնեք: Ինձ որ ճշմարիտ փնտրող լինեիք, չէիք կորցնի: Ես, ինչպես միշտ, Հայաստանում եմ: ՈՒղղակի՝ ինձ սպանող ու աչքից հեռու մի խուլ տեղ թաքցնող ստահակները ամեն ինչ գաղտնի պահեցին, բայց նրանց գործը շարունակողները տեղս գիտեն: Պինդ հարցնող չկա:

Քառաշերտ հսկվող առանձնատան մուտքի դարպասների բացվեցին «ուշադրությո՛ւն, զգա՛ստ, պատվի ա՛ռ» հրահանգով: Արդեն տևական ժամանկ էր, հենց ճռռալով բարձրանում էին առանձնատան սրբազան տարածքը քաղաքից բաժանող դարպասները, ոստիկանանները կտրուկ թողնում էին սեղանի խաղերը, զրույցները՝ փողի, սիրուն կանանց, խաշի ու լավ կյանքի մասին խոր փորձագիտական վերլուծությունները և մի մարդու պես շարվում էին կողք կողքի: Դա նրանց ծառայության հիմնական, ավելի ճիշտ՝ միակ գործառույթն էր: Ապրում էին այդտեղ, ուտում-խմում, դոմինո, նարդի կամ բլոտ էին խաղում՝ բազալտե սառը եզրաքարերին նստած:

Թե ի՛նչ եղավ Նիկոլի հոգևոր հոր, Իսրայելի «Նիկոլի» հետ, «խաղաղության կուրսի» արդյունքում։ Ի դեպ, Իսրայելում էլ, մի մասը նրան հերոս էր համարում, մյուս մասը` դավաճան: