«ՀԱԿ-Ը ԿՈՐՑՐԵԼ Է ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՎԱՂՎԱ ՔԱՂԱՔԱՑՈՒ` ԱԶԱՏՈՒԹՅԱՆ ՁԳՏՈՂ ՔԱՂԱՔԱՑՈՒ ԱՋԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆԸ»

«Իրատես de facto»-ի հարցերին պատասխանում է քաղաքագետ ՍՈՒՐԵՆ ՍՈՒՐԵՆՅԱՆՑԸ
«ՀԱՅԱՍՏԱՆՈՒՄ ՔԾՆԱՐՇԱՎ Է ՍԿՍՎԵԼ, ԹԵ ՈՎ ԿՍՏԱՆԱ ՉԵԿԻՍՏԱԿԱՆ ՌՈՒՍԱՍՏԱՆԻ ԱՌԱՋԻՆ ԴԵՄՔԵՐԻ «ԴԱԲՐՈՆ»
-Պարոն Սուրենյանց, սոցիալական ամենահայտնի ցանցերից մեկում Դուք հիմնադրել էիք «Հայաստանն առանց ռուսական ռազմաբազաների» բլոգը: Ինչպիսի՞ն է Ձեր «ինքնազգացողությունը» հայտնի զարգացումներից` պայմանագիրը 49 տարով երկարացնելուց հետո:
-Իհարկե շատ վատ, եթե չասեմ` ավելին: Ստորագրվել է մի փաստաթուղթ, որն էապես սահմանափակեց Հայաստանի անկախությունը, ու որևէ մեկը որևէ կերպ չհիմնավորեց, թե ինչու է այդքան ու այդպես երկարացվում այդ ժամկետը, չմոտիվացվեց անհրաժեշտությունը, թե քաղաքական ու ռազմաքաղաքական առումներով մեր ինչին է պետք այն: Իսկ ամենավտանգավորը` պայմանագիրը կարող է էապես վնասել հարևան երկրների, մասնավորապես` Վրաստանի հետ մեր հարաբերություններին, որովհետև նոր խմբագրմամբ Ռուսաստանն այլևս «պատասխանատու» է ոչ թե ԽՍՀՄ նախկին սահմանների, այլ Հայաստանի բոլոր սահմանների անվտանգության համար: Հաշվի առնելով ռուս-վրացական լարված հարաբերությունները, չի բացառվում, որ Հայաստանն ուղղակի մանրադրամ դառնա այս մեծ խաղում:
Սրանցից առավել մտահոգիչ է հայաստանյան քաղաքական իսթեբլիշմենտի մոտեցումը պայմանագրին: Ցավով եմ արձանագրում, որ թե Հայաստանի իշխանությունը, թե մագիստրալ ընդդիմությունը ծափողջույններով «դիմավորեցին» այն: Ինչն էլ նշանակում է` հայաստանյան քաղաքական այսօրվա համակարգն ի զորու չէ ձևակերպելու Հայաստանի ապագա զարգացման բանաձևը. հայ-ռուսական նման պայմանագրեր ստորագրվել են պատմական այն շրջափուլերում, երբ երկրում առկա է եղել հակադրության մթնոլորտը, երբ ձախողվել են հարևան երկրների հետ հարաբերություններ հաստատելու մեր փորձերը, ինչից էլ մշտապես օգտվել է Ռուսաստանը:
Ռուսաստանը շատ լավ է վերահսկում Հայաստանի քաղաքական համակարգը, փայլուն գնահատում բոլոր ռիսկերն ու կարողանում է արագ պարտադրել իր քաղաքական շահերը: Սակայն գլխավոր խնդիրը, ինչպես ասացի, հայաստանյան քաղաքական համակարգի որակն է: Ես իրավունք չունեմ քննադատելու Ռուսաստանի հավակնությունները, որովհետև Ռուսաստանը վերցնում է այնքան, որքան կարողանում է: Չունենայինք նման իռացիոնալ քաղաքական համակարգ, չէր կնքվի 49-ամյա պայմանագիրը:
-Ընդդիմության մասին քիչ հետո, իսկ իշխանությունների և կոնկրետ Սերժ Սարգսյանի մասին` հիմա: Թե՛ հայ ռուսոֆիլներից, թե՛ դրսի ռուս փորձագետներից անվերջ լսում էինք` Սերժ Սարգսյանը յոթմղոնանոց քայլերով գնում է դեպ ՆԱՏՕ, Ռուսաստանն այնքան էլ չի վստահում Սերժ Սարգսյանին, անվերջ վախենում է, որ նա ինչ-որ պահի մի այնպիսի բան կպայմանավորվի Արևմուտքի հետ, որ Ռուսաստանը կմնա կոտրած տաշտակի առաջ, որ... Բայց արի ու տես` Սերժ Սարգսյանը Ռուսաստանին այնպիսի ժեստ արեց, որով գրեթե «անմահացրեց» նրա «օրհնված ոտքը» տարածաշրջանում: Եվ հենց այն ժամանակ, երբ թվում էր, թե նախագահ Սերժ Սարգսյանը վերջին շրջանում իսկապես դժվար է «տրվում» Ռուսաստանին:
-Ցանկացած իշխանություն-նախագահ նման պայմանագրի հեշտ չի «տրվի»: Ցանկացած իշխանություն կփորձի ամեն ինչ անել, որ նման պայմանագիր չկնքվի: Բայց ցանկացած իշխանություն կարող է և պարտադրված լինել գնալու նման քայլի:
-Այդ քայլն անելուց հետո «պրծա՞վ» Սերժ Սարգսյանի մանևրի դաշտը, որում անչափ հաջող քայլարշավ էր` արտաքին քաղաքականության ծովեզրերում:
-Սերժ Սարգսյանի մանևրի դաշտը «պրծավ» այն ժամանակ, երբ, նույն ռուսական թելադրանքով, նա շատ սխալ մի քայլ արեց. սառեցրեց հայ-թուրքական գործընթացը: Ինքը պետք է հաշվարկած լիներ, որ Ռուսաստանն իր ռազմական ներկայությունն այստեղ ամրագրելու համար, որպես կարևոր մոտիվ, մշտապես վկայակոչելու է հայ-թուրքական հարաբերությունները:
-Էդքան էլ էդպես չէ. Սերժ Սարգսյանը կարծես թե արեց ամեն ինչ, աշխարհն էլ տեսավ, որ հայկական կողմը, իրոք, պատրաստ է բարելավելու հարաբերություններն իր հարևանի` Թուրքիայի հետ: Այլ հարց է, որ Արևմուտքը, ԱՄՆ-ը չկարողացան Թուրքիայի հախից գալ, նրան պարտադրել բացել սահմանը, ինչին էլ հաճույքով հետևում և նպաստում էր մայր Ռուսաստանը:
-Բայց կարող էր, չէ՞, Սերժ Սարգսյանը նման հրամանագիր չստորագրել. նկատի ունեմ արձանագրությունների սառեցման գործընթացը: Գիտե՞ք որն է Սերժ Սարգսյանի արտաքին քաղաքականության ամենամեծ պրոբլեմը. հետևողականության դեֆիցիտը: Թե՛ իրեն, թե՛ իշխանական թիմին բնորոշ է որևէ պրոցեսի ջերմեռանդորեն նվիրվելը, ապա 180 աստիճանով թեքվելը: Ինչն էլ նշանակում է, որ քայլերի հիմքում դրված չէ արժեհամակարգային առաջնահերթությունը, այն է` տեր ու թագավորը կոնյունկտուրան է:
-Ընդհանուր առմամբ, յուրաքանչյուր իշխանություն արժե իր ժողովրդին (ընդդիմությանն էլ): Նկատեցի՞ք` «նա բիս, նա ուռա» կնքված 49-ամյա պայմանագիրը ողջունվեց թե՛ քաղաքական իսթեբլիշմենտի, թե՛ քաղաքական-հասարակական բոլոր ուժերի կողմից:
-Գնահատականն ամբողջությամբ ընդունելի է: Այո, որքան էլ ցավալի, հայոց քաղաքական համակարգն ապացուցեց, որ ամբողջությամբ սպասարկում է ռուսական շահերը. հիմա Հայաստանում քծնարշավ է սկսվել, թե ով կստանա չեկիստական Ռուսաստանի առաջին դեմքերի «դաբրոն»:
-Ո՞վ:
-Բնականաբար, Ռուսաստանը միշտ էլ գերադասել է գործ ունենալ իրական իշխանության հետ: Մյուսներին վերապահված է Ռուսաստանի իշխանություն-Հայաստանի իշխանություն առևտրում որոշակի դերակատար լինելու «առաքելությունը»:
-Ապակայունացնո՞ղ, թե՞ կառուցողական «առաքյալներ» են նրանք:
-Գիտե՞ք, դա արդեն իրենցից կախված չէ: Եթե ընդունում ես խաղի կանոնները, այդ խաղն ունի թելադրողներ:
Վերադառնալով հարցին, որ հասարակության արձագանքը ևս նույնակերպ էր, ապա պետք է ասել, որ հասարակությունում, այնուամենայնիվ, կան փոփոխություններ: Բայց հասարակությունն ինչպե՞ս արտահայտի իր ընդվզումը, եթե քաղաքական հիմնական դերակատարներն ամբողջապես գտնվում են ռուսական դաշտում: Ժամանակ է պետք, որպեսզի հասարակության ավելի ազատամիտ զանգվածը (դա կարող է և մեծամասնություն չլինել) կարողանա իր շահերն ու նպատակները որևէ ուժի միջոցով ձևակերպել:
-Բոլոր դեպքերում կարևոր պահը կորցրինք: Ընդհանուր հասարակությունը, որոշ քաղաքական ուժեր-գործիչներ հասել էին մի այնպիսի պիկի, որ կարծես ազատագրվել էին «ռուսական օրհնված ոտը» սիրելու համահայկական հիվանդությունից, սկսել էին հասկանալ, որ Ռուսաստանն անչափ հաճախ է ապակառուցողական (մեղմ ասած) դերակատարություն ունեցել հայ ճակատագրում: ՈՒ էս փուլում հանկարծ` էդ պայմանագիրը. մի տեսակ պատրաստ չէինք. գուցե պետք էր հանրաքվե անցկացնել, հը՞:
-Չեմ կիսում Ձեր տեսակետը, որովհետև համոզված եմ, որ ռուսական ազդեցության մեծացումը, ինչի մասին այս օրերին խոսում են թե՛ Մոսկվայում, թե՛ Երևանում, թե՛ Բաքվում, խիստ ժամանակավոր բնույթ է կրում, որովհետև Ռուսաստանը չունի կրեատիվ ռեսուրս, և հին մեթոդներով, գործիքներով, որոնք օգտագործվում էին Սովետմիության ժամանակ, երկար և ռացիոնալ ազդեցություն հնարավոր չէ ապահովել։ ԱՊՀ երկրներում, տեսեք, ինչքան պրոբլեմներ կան. թե ՈՒկրաինայում, թե Բելառուսում, թե Միջին Ասիայում` Ռուսաստանի հետ կապված:
-Չէ՛, պարոն Սուրենյանց, հնարավոր է: Նախ որովհետև Արևմուտքը` ԱՄՆ-ը, գնում է թե մեր տարածաշրջանից, թե ՈՒկրաինա-Բելառուսի կողմերից` դրանք զիջելով Ռուսաստանին:
-Արևմուտքը, ԱՄՆ-ն այս և մնացյալ կարևոր տարածաշրջաններից «գնալ» չի կարող, որովհետև կենսական խնդիրներ ունի այդ տարածաշրջանների հետ կապված. էներգետիկ բազմաթիվ նախագծեր կան և կլինեն, մնացածի մասին արդեն չեմ խոսում:
-Այնուհանդերձ, իմ կարծիքով, պայմանավորվածություն` բարտեր, տեղի է ունեցել. ԱՄՆ-ը Իրաքի հարցում պայմանավորվեց Ռուսաստանի հետ (հետագայում էլ` Աֆղանստանի հաշվով նման մի բան տեղի կունենա), էնտեղ էլ Իսրայելն ու Պաղեստինն են ձեռք սեղմում, ու պիտի Ռուսաստանին հեռու պահել, որ դեստաբիլիզացիոն իր խասիաթին հարմար գործեր չանի էդ կողմերում, արդյունքում էլ մեզ ու այլ ԱՊՀ-ականների «տվեցին» մայր Ռուսաստանին:
-Պայմանավորվածությունները չեն բացառվում: Սակայն չհաստատված փաստերի վրա չեմ ցանկանում ենթադրություններ անել: Ես պարզապես ուզում էի ասել, որ աշխարհի ոչ մի ազդեցիկ կենտրոն հատկապես այս ռեգիոնից չի գնալու, իսկ «ռեգիոն» ասելով ես նկատի ունեմ Իրանը, Թուրքիան, Վրաստանը, Ադրբեջանը: Քաղաքական այսօրվա կոնյունկտուրան ասում է հետևյալը. այսօր Ռուսաստանը, այո, ունի որոշակի ազդեցություն: Սակայն ինքնին հասկանալի է, որ վաղն այդ բալանսը կարող է փոխվել: Ի միջի այլոց, սա շատ ուսանելի կլինի Հայաստանի քաղաքական տարբեր ուժերի համար. չի կարելի քամու ցանկացած տատանումից 180 աստիճանով փոփոխություն ապրել:
Բոլոր դեպքերում, ես չեմ կարծում, թե ստորագրված պայմանագիրը կարող է էապես կաշկանդել Հայաստանի այսօրվա կամ վաղվա իշխանության ձեռքերը` ի անհրաժեշտություն: Ի վերջո, Հայաստանը ռուսական նեոկայսրականությունից պաշտպանվելու շատ հզոր մի գործոն հաստատ ունի. Ռուսաստանը Հայաստանի հետ, այնուամենայնիվ, ընդհանուր սահման չունի: Իսկ սա մեր ինքնիշխանության վերականգնման ամենակարևոր կռվաններից մեկն է:
«ՀԵՌԱՆՈՒՄ ԵՆ ՄԱՐԴԻԿ, ՈՐՈՆՑ ՀԱՄԱՐ ՍԱՀՄԱՆԱՓԱԿՎՈՒՄ Է ԻՐԱԿԱՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՄԲ ԶԲԱՂՎԵԼՈՒ ԴԱՇՏԸ»
-Դառնա՜նք Ձեզ վերաբերող «նամակի բուն բովանդակությանը»: Այսպիսով. մեր լավ ընկեր Սուրեն Սուրենյանցն այսօր որտե՞ղ է:
-Ազատ քաղաքացի է: Քաղաքագետ է: Բլոգեր:
-Արդյոք հապճեպ չէ՞ր Ձեր որոշումը քաղաքական դաշտը թողնելու մասին:
-Երկու իրադարձություն իմ որոշումն արդարացված են համարում: Մեկն արդեն աղմուկ հանած հայտնի պատմությունն է, որի մասին այլևս չեմ ուզում խոսել. նկատի ունեմ իմ և պաշտպանության նախարար Սեյրան Օհանյանի «պատմական» հանդիպումն ու դրան հետևած արձագանքները, այն անբնական ռեակցիան, որը հետևեց այդ հանդիպմանը, որովհետև ինձ համար քաղաքականությունը ոչ թե հակադրություն, այլ կոնտակտ է. ինչն ամենևին էլ չի նշանակում համագործակցություն, չի նշանակում ինտեգրում իշխանություններին: «Կոնտակտ» նշանակում է իրական քաղաքականություն: Ի վերջո, Հայաստանը չի կարող հավերժ բաժանված լինել բարիկադների: Ա՛յ, արտաքին խաղացողները, և առաջին հերթին Ռուսաստանը, իրենց ազդեցությունը մեծացնելու հարցում, հաճախ օգտվում են Հայաստանում առկա հենց այդ բարիկադների գոյությունից:
Իսկ երկրորդ պատճառը, որն ինձ համար ավելի կարևոր էր, այն էր, որ չէի կարող լինել մի քաղաքական համակարգի մաս, որն սպասարկում է ռուսական շահերը, որովհետև այդ «սպասարկումը» նշանակում է էապես սահմանափակել իմ երկրի անկախությունը:
-Դուք պաշտպանում եք արևմտյա՞ն շահերը:
-Ես արևմտյան շահերը չեմ պաշտպանում: Պարզապես, այս պահին Արևմուտքից Հայաստանի անկախությանը սպառնացող վտանգ չկա: Ես ոչ էլ գենետիկ հակառուս եմ: ՈՒղղակի պարզ, ամենամակերեսային քաղաքական անալիզն իսկ ցույց է տալիս, որ Ռուսաստանի բոլոր նախաձեռնություններն ուղղված են (կոնկրետ Հայաստանի մասին է խոսքս) Հայաստանի անկախության սահմանափակմանը:
-Դա ինքնին հասկանալի է: Բայց կրկին «նամակի բուն բովանդակությունից». ի՞նչ եք կարծում` ինչո՞ւ է ՀԱԿ-ն այսպես հեշտորեն հրաժարվում իր ինտելեկտուալներից. անկյուն քշում նրանց, ահավոր անհանդուրժողականություն դրսևորում շատերի նկատմամբ:
-Բարդ հարց է: Գիտեք, ավտորիտար երկրներում ՀԱԿ-ի նման կառույցները սովորաբար ստեղծվում են կարճաժամկետ խնդիրներ լուծելու համար: Տվյալ դեպքում` իշխանափոխության համար: Եթե արագ իշխանափոխություն տեղի չի ունենում, այդ կառույցները կանգնում են երկընտրանքի առաջ. կամ վերածվել երկարաժամկետ պրոյեկտի, կամ որոնել կոնյունկտուրային լուծումներ: Ես չէի ասի, որ ՀԱԿ-ից ինտելեկտուալներն են գնում, բայց հեռանում են մարդիկ, որոնց համար սահմանափակվում է իրական քաղաքականությամբ զբաղվելու դաշտը: Ես բացասական եմ համարում այն փաստը, որ ՀԱԿ-ը չկարողացավ ձևավորել համակարգ (խոսքը բարոյական նկարագրի մասին չէ, այլ տրամաբանության), որն էապես տարբերվեր իշխանության ստեղծված համակարգից, և ինչպես արդեն ասել եմ` երկուսն էլ փակ համակարգով են գործում:
-Իսկ կարո՞ղ ենք ասել, որ ՀԱԿ-ն էլ արդեն «պրծել» է:
-ՀԱԿ-ը չի կարող սպառված լինել ամբողջովին, բայց ՀԱԿ-ը կորցրել է մի կարևոր բան` կորցրել է Հայաստանի վաղվա քաղաքացու` ազատության ձգտող քաղաքացու աջակցությունը: Դժգոհ խավի շահերը նա, այո, դեռ պաշտպանում է, սակայն այս շարժման ընթացքում առաջացել է քաղաքացիական մի այնպիսի խումբ, որի իդեալն ազատ Հայաստանն է: ՀԱԿ-ը, կարծում եմ, կորցրել է այս կարևոր խմբի աջակցությունը:
-Պարզ է, առավել քան պարզ: Իսկ ի՞նչ է անելու Սուրեն Սուրենյանցը վաղվա այդ ազատ օրվա համար. նոր կուսակցությո՞ւն է ստեղծելու, թե՞...
-Նման կարգի խնդիրներ չեն կարող լինել. ես հանդես կգամ քաղաքացիական նախաձեռնությամբ, որի հիմնական նպատակը կլինեն ազատ Հայաստանը, Հայաստանի ազատ քաղաքացին:
-Մասնակցելո՞ւ եք խորհրդարանական ընտրություններին:
-Այո:
Զրույցը` Կարմեն ԴԱՎԹՅԱՆԻ

Մեկնաբանություններ