«ԱԶԱՏԱԳՐՎԱԾ ՏԱՐԱԾՔՆԵՐԻ ՎԵՐԱԴԱՐՁԻ ՄԱՍԻՆ ԽՈՍՔ ԼԻՆԵԼ ՉԻ ԿԱՐՈՂ»

«Իրատես de facto»-ի հարցերին պատասխանում է ԱԺ «Ժառանգություն» խմբակցության պատգամավոր ԱՐՄԵՆ ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆԸ
-«Ժառանգության» 6-րդ համագումարը կուսակցության համար ի՞նչ նշանակություն է ունենալու` Ձեր գնահատմամբ:
-Բոլոր համագումարներն էլ որոշիչ շեշտադրումներ ունեն` համագումարների ուղենիշներով են կուսակցությունները շարունակում գործունեությունը` կանոնադրությանը և ծրագրին համապատասխան: 6-րդ համագումարը «Ժառանգության» կյանքում կարևոր քայլ էր. առաջին անգամ փորձեցինք կուսակցության ներսում տարանջատել որոշումներ ընդունողներին և կենսագործողներին: Կուսակցության մեջ պատգամավորները, փաստորեն, որոշումները կյանքի կոչողներն են և պետք է մի փոքր տարանջատված լինեն որոշում ընդունողներից` վարչությունից, որպեսզի ժողովրդավարական հակակշիռների ու զսպումների ինստիտուտը գործի:
-Այդ մեխանիզմն ինչո՞վ է արդյունավետ դարձնում կուսակցականի աշխատանքը:
-Այն անձինք, ովքեր որոշումը պիտի ի կատար ածեն` ազդեցություն չունենալով որոշում ընդունելու վրա, հնարավորություն են տալիս, որ այդ որոշումները հնարավորինս օբյեկտիվ լինեն: Պատգամավորներն ամբողջովին առանձնացված չեն կուսակցության կյանքից և գործունեության բերումով կարող են օգտակար լինել որոշումներն ընդունելիս:
-Ինձ թվում է, որ այդ մեխանիզմով պատգամավորները պարզապես օտարվում են կուսակցությունից ու ընծայվում խորհրդարանին` հայտնի չէ ինչու:
-Ոչ: Խմբակցությունը կուսակցության խմբակցությունն է, կյանքի կոչելով կուսակցության որոշումները` մենք չենք կարող օտարված լինել: Բացի այդ, վարչության նիստերին պատգամավորները, եթե խորհրդակցական ձայնի կարիքը լինի, կարող են մասնակցել: Մենք նաև նոր ինստիտուտ ենք ներդրել` վարչությանը կից խորհուրդ, որտեղ տարածքային ստորաբաժանումների ղեկավարներն են ընդգրկվում: Դա հնարավորություն կտա առավել արդյունավետ որոշումներ ընդունելու, որոնք քաղաքական կյանքում կարող են առաջընթաց ապահովել:
-Այդ մեխանիզմների հնարումն ու ներմուծումը «Ժառանգության» համար սկզբունքայի՞ն խնդիր են, թե՞ հանպատրաստից որոշումներ:
-Նախորդ համագումարում էր առաջին քայլը կատարվել, երբ կանոնադրական կետ ընդունվեց, որով ԱԺ խմբակցության ղեկավարը համարվում է վարչության անդամ: Հիմա արդեն նա ապահովում է վարչություն-խմբակցություն կապը: Հանպատրաստից որոշում չէր, իհարկե, կարծում եմ` արդյունքներն էլ դրական կլինեն:
-«Ժառանգությունը» հիմա որտե՞ղ է քաղաքական դաշտում:
-Բնականաբար` ընդդիմություն է:
-Հայաստանի ընդդիմադիր դաշտում այնպիսի բազմազանություն է, ի՞նչ ընդդիմություն է «Ժառանգությունն» իրեն համարում:
-Լիովին համաձայն եմ, ընդդիմությունն իսկապես բազմադեմ է: Մեզ մոտ միատեսակ է միայն իշխանությունը: Թեպետ անվանումները տարբեր են, տարբեր գաղափարական հենքեր են հնարվում, խնդիրը մեկն է` կերակրատաշտին մոտ լինել: Մենք գործող իշխանության եզակի ընդդիմությունն ենք, որը համարում է, որ Հայաստանում և՛ ժողովրդավարական, և՛ ազգային հարցերը միահյուսված են:
-Իսկ ո՞վ այդպես չի կարծում:
-Օրինակ` ՀԱԿ-ը հիմնականում շեշտը դնում է ժողովրդավարական հարցերի վրա և ազգային հարցերը համարում է ժողովրդավարական հարցերի ածանցյալ, ՀՅԴ-ի համար հիմնականը ազգային խնդիրներն են, պատահական չէ, որ ընդդիմություն դարձան հայ-թուրքական արձանագրությունների խնդրով և կոալիցիայից դուրս գալիս հայտարարեցին, որ իշխանության հետ ներքաղաքական հակասություններ չունեն: Միակը «Ժառանգությունն» է, որը և՛ ազգային, և՛ ժողովրդավարական հարցերը նույն հարթության մեջ է դիտարկում և նույն հարթության մեջ է տեսնում լուծումները: Ես կարծում եմ` «Ժառանգության» գործունեությունը և ուղենիշները յուրահատուկ են քաղաքական դաշտում: Մենք ընդդիմադիր դաշտը միավորելու հավակնություններ ունենք: Որքան արագ ձևավորվի միասնական ճակատ, այնքան արագ կունենանք արդյունքներ:
-Միասնական ճակատը ի՞նչ գաղափարով եք ուզում ձևավորել:
-Բարեփոխումների: Մեր հասարակության, պետության համար բարեփոխումներն առաջնահերթ են. իշխանափոխությունը բարեփոխումների քայլերից մեկն է միայն:
-Միասնական ճակատում միայն ընդդիմությա՞նն եք ուզում միավորել, թե՞ նաև իշխանությանը:
-Ժողովրդավարական հարցերում ընդդիմության միավորման անհրաժեշտությունը կա, բայց մենք նաև կլոր սեղանի գաղափարով ենք հանդես եկել. այսօր ունենք կարևորագույն ազգային խնդիրներ, որոնք պահանջում են և՛ իշխանության, և՛ ընդդիմության, և՛ սփյուռքի, և՛ Արցախի, և՛ եկեղեցու միավորումը: Այդ երկու տեսակետն էլ այսօր իր ուժը չի կորցրել, մենք միայն այդ ուղղությամբ չենք աշխատում, եթե ինչ-ինչ պատճառներով այդ միավորումը չստեղծվի, մենք սեփական այլընտրանքը կունենանք այդ հարցերի վերաբերյալ:
-Կլոր սեղանի գաղափարը վաղուց է բարձրաձայնվել, եթե ինչ-որ բան ստեղծվելու էր, արդեն ստեղծված կլիներ: Չե՞ք կարծում, որ այլընտրանքն ունենալու ժամանակն է:
-Առայժմ հույսներս չենք կորցնում: Հաշվի առնելով նախորդ ընտրությունների մեր փորձը` այդ օրվան պատրաստված կլինենք:
-Ձեր համագումարից հետո ՀՀՇ-ի համագումարն էր: Հնարավոր համարո՞ւմ եք համագործակցություն ՀՀՇ-ի հետ:
-Այո, և ոչ միայն ՀՀՇ-ի: ՀԱԿ-ում կան շատ հարգարժան քաղաքական ուժեր, որոնց հետ նախկինում ունեցել ենք լավ համագործակցություն, ապագայում ևս կարող ենք ունենալ: Ինչպես և` ՀԱԿ-ի հետ ամբողջությամբ: Առաջին հերթին պետք է հասկանալ, որ նախկինում տրված լուծումների ժամանակն անցել է, և նոր լուծումների անհրաժեշտություն է առաջացել: Լավագույն լուծումներից մեկը կլինի, եթե ամբողջ ընդդիմությունը միավորվի և փորձի բարեփոխումների ծրագիրն իրականացնել: «Ժառանգությունն» այլևս երբեք թույլ չի տա, որ 2009 թ. Երևանի ավագանու ընտրությունների նման ընտրություններ լինեն, երբ «Ժառանգությունը» հասարակության ընդդիմադիր հատվածի հիասթափությունը չհարուցելու համար ստիպված հետ քաշվեց, և այսօր Երևանի ավագանու մեջ ընդդիմադիր անդամ չկա, քանի որ ՀԱԿ-ը իր 13 տեղերից հրաժարվեց:
-ՀՀՇ համագումարում ՀԱԿ առաջնորդ Լևոն Տեր-Պետրոսյանն առաջադրեց 5 հիմնադրույթ, որոնք ինքը կարևորում է Հայաստանի ներքին և արտաքին քաղաքականության մեջ: Ընդունո՞ւմ եք այդ հիմնադրույթները:
-Հարգելով Լևոն Տեր-Պետրոսյանի կարծիքը և սկզբունքայնությունը, պետք է ասեմ, որ համաձայն չեմ: Ես կարծում եմ, որ Հայաստանում հնարավոր են և՛ տնտեսական զարգացում, և՛ անվտանգության ամրապնդում, և՛ ժողովրդագրական աճ նաև այս պայմաններում, իսկ Արցախի և հայ-թուրքական հարցի հետ կապված մենք ունենք հստակ դիրքորոշում. «Ժառանգությունը» համոզվում է, որ առաջին հերթին պետք է ճանաչել ԼՂՀ-ի անկախությունը, ինչը Րաֆֆի Հովհաննիսյանը 1991-ից մինչ այսօր ասում է, երկրորդ` մենք կարծում ենք, որ ազատագրված տարածքների վերադարձի մասին խոսք լինել չի կարող, իսկ սահմանազատման հարցերը ԼՂՀ իշխանությունների իրավասությունն են: «Ժառանգությունը», բնականաբար, կողմ է հայ-թուրքական սահմանի բացմանը և բարիդրացիական հարաբերությունների հաստատմանը, բայց առանց նախապայմանների` ոչ միայն պատմաբանների հանձնաժողովի, այլև սահմանի ճանաչման հետ կապված: Այդ երեք խնդիրների վերաբերյալ մենք կարող ենք արդյունավետ աշխատել և, տնտեսության զարգացման, անվտանգության ապահովման, ժողովրդագրական աճի դեպքում, հնարավոր է առավել արդյունավետ լուծել և՛ Արցախի հարցը, և՛ հայ-թուրքական:
-Նման տեսակետ երկար ժամանակ եղել է, բայց որևէ հարց չի լուծվել:
-Ես չեմ կարծում, որ դա իրատեսական չէ:
-Իրատեսական է, բայց չի գործում:
-Տնտեսական զարգացումը ենթադրում է տնտեսական մրցակցություն, ինչը մենք չունենք: Անվտանգությունը, բնականաբար, ենթադրում է պետության ներսում եկամուտների արդար բաշխվածություն, ինչը մենք չունենք: Ժողովրդագրական դրական դինամիկան ենթադրում է բնակչության կենսամակարդակի բարձրացում, վաղվա օրվա հավատի մեծացում, ինչը ևս չունենք: Ինչո՞ւ չունենք: Կա կառավարման համակարգի քրեաօլիգարխիկ կառուցվածք, որը տնտեսական աճը, ժողովրդագրական աճը, կենսամակարդակի բարձրացումը կանխում է, որովհետև քրեաօլիգարխիկ համակարգն ինքն իր համար է, ոչ թե պետական ծրագրերի ու ազգային նպատակների իրականացման: Այդ համակարգի քանդման և պետական կառավարման նորմալ համակարգի ձևավորման արդյունքում երեք բաղադրիչները կարող ենք ապահովել:
-Եթե այդքան հեշտ է, ինչո՞ւ այսքան տարի չի արվել: Ո՞վ կկոտրի այն աթոռը, որին նստած է:
-Նա, ով նստած չէ այդ աթոռին: Հասարակության մեծ մասը: Մենք պիտի կարողանանք իշխանությունը, պետական գործառույթները վերադարձնել քաղաքացուն: Ամենակարևորը` հստակ է, որ հասարակական պահանջը կա, և կա այդ պահանջն իրագործելու հասարակության մղումը: 2008-ի փետրվարյան և մարտյան իրադարձությունները դա ապացուցեցին: Ճիշտ բանաձև դնելու և ճիշտ իրագործելու դեպքում հնարավորություն կունենանք այդ քայլերը կատարելու և, ունենալով հզոր պետություն, կարող ենք շատ ավելի ճիշտ լուծել և՛ Արցախի հարցը, և՛ հայ-թուրքական հարաբերությունների:
-Այսինքն` Դուք կարծում եք, որ քաղաքացիական հասարակությունը Հայաստանում կայացել է, սեփական իրավունքների ու գաղափարների պաշտպանության համար բավական է ոտքի կանգնել, և իշխանությունն էլ այդ բարձր ձգտումները կհասկանա: Էլ ինչո՞ւ են արտագաղթում:
-2008-ից հետո հիասթափության մեծ ալիք առաջացավ: 2008-ին մենք տեսանք, որ քաղաքացու վրա կրակեցին, բայց նա չհեռացավ` քաղաքացին պատրաստ է պաշտպանելու իր իրավունքը: Բազմաթիվ ինքնաբուխ քաղաքացիական նախաձեռնություններ ձևավորվեցին այս ընթացքում` և Երևանի կանաչ գոտիների, և հանրապետության տարբեր մարզերի խնդիրների, մարդու իրավունքների պաշտպանության հետ կապված:
-ՈՒրեմն` ո՞րն է խնդիրը:
-Խնդիրն այն է, որ ընդդիմությունը կարողանա իսկապես կազմակերպական ու կառուցվածքային լավագույն տարբերակով պայքարի մեջ մտնել, և արդեն նախագահական ընտրություններում փոփոխությունները կտեսնենք: Քաղաքական տեխնոլոգիաների առումով ակնհայտ է, որ քաղաքացին առավել ակտիվ ներգրավվում է նախագահական ընտրություններում, խորհրդարանական ընտրություններում ակտիվությունը նվազ է: Եթե խորհրդարանական ընտրություններից առաջ ամեն ինչ ճիշտ կազմակերպվի, մենք հաղթանակ կունենանք:
-Փաստորեն, եթե մինչև հիմա Հայաստանում փոփոխություն չի եղել, պատճառը ընդդիմության անկազմակերպ պահվածքն է, և իշխանությունն էլ բոլորովին չի դիմադրել:
-Իշխանության բուռն դիմադրությունը մենք տեսանք և՛ 2004-ի ապրիլի 12-13-ի գիշերը, և՛ 2008-ի մարտի 1-ին: Եթե 2004-ին ժողովուրդը Բաղրամյան պողոտայից հեռացավ, 2008-ին Ազատության հրապարակի ջարդից հետո քաղաքացին չհեռացավ և Մյասնիկյանի արձանի մոտ էր նույնիսկ կրակոցների պարագայում: Քաղաքացին իսկապես արդեն իր կարծիքին տեր դարձավ. վերլուծել է պետք, թե ինչպես օգտագործել այս պահանջատիրությունը:
-2008-ին ակնհայտ դարձավ, որ իշխանությունը պատրաստ է ամեն ինչ անելու իր վերարտադրության համար, ընդդիմությունը պատրաստ չէ իր հռչակած հաղթանակը պաշտպանելու ամեն գնով:
-Հիշո՞ւմ եք ընդդիմության կարգախոսները: Չարդարացնելով նրանց, պետք է նշել, որ իշխանության ներկայացուցիչները վախեցան ամեն ինչ կորցնելուց: Սա առաջին խնդիրն է, երկրորդը` արդյոք ընդդիմությունը պատրա՞ստ է հասարակության պահանջը կատարելու: Իշխանությունը և ընդդիմությունն այդ պահին պիտի կարողանան կանխել բախումը, մեղմել հակասությունների սուր ծայրերը և պետության առաջնահերթ կարևորության խնդիրների շուրջ լուծումներ գտնել: 2008-ին դա տեղի չունեցավ, որովհետև իշխանությունը վախեցած էր, և գործեց անօրինական, ինքնապաշտպանական բնազդը: Բայց իշխանությունը հասկացավ, որ հասարակությունն այլևս չի նահանջելու:
-Ձեր նշած բարեփոխումների՞ց են կենսաթոշակային համակարգի բարեփոխումները, որոնք օրերս քննարկվում էին Ծաղկաձորում: Կառավարությունն ապագայի կենսաթոշակառուներին առաջարկում է ավելի լա՞վ ապրել:
-Այսօր գործող համակարգը, կառավարության կարծիքով, հետագայում չի կարող գործել: Կառավարության հիմնավորումներից էր, որ ունենալու ենք ժողովրդագրական խնդիրներ: Հետաքրքիր է, որ սկանդինավյան երկրներում, որտեղ 4 քաղաքացի 1 կամ 2 երեխա է ունենում, կարողանում է սերունդների համերաշխության սկզբունքն ապահովել: Իհարկե, այնտեղ գործում է և կուտակային համակարգը: Կառավարությունն ատամը բուժելու տարբերակ է ընտրել ատամը հեռացնելը: Ժողովրդագրական խնդիրը պետք է լուծել, փոքր ու միջին բիզնեսի պահպանության հարցը պետք է լուծել, որ միջին տարիքի մարդիկ Հայաստանից չարտագաղթեն, կառավարությունը պիտի ջանքեր գործադրի, որ հայ գործարանատերն իր գործարանը Հայաստանում չփակի ու գնա հարևան Վրաստան, որովհետև այնտեղ բիզնես միջավայրը բարենպաստ է գործունեության ու զարգացման համար: Իրապես մեծ հարգանք ունեմ կառավարության թիմի նկատմամբ, որը Ծաղկաձորում փորձում էր հիմնավորել առաջարկը, նրանք մասնագիտական տեսանկյունից փորձում էին համոզել, բայց մեզ մոտ ներկայացնողները և կյանքի կոչողները տարբեր մարդիկ են, և ամենալավ գաղափարներն էլ կարող են ձևախեղվել: Մենք ունենք ամենալավ Ընտրական օրենսգիրքը եվրոպական տարածաշրջանում, բայց ամենախայտառակ ընտրությունները։
-...որոնք, այնուամենայնիվ, միշտ մի քայլ առաջ են լինում նախորդից:
-Այո, եթե Ադրբեջանը եվրոպական տարածքում չհամարենք:
-Եթե համակարգը գործի, ո՞րն է ամենամեծ վտանգը:
-Ռիսկերը մեծ են և անցանկալի հետևանքներ կարող են ունենալ` ֆինանսական միջոցների յուրացումներ ու տարատեսակ մեքենայություններ: Այսօրվա կառավարման համակարգում սա ընդամենը քաղաքացուց հերթական անգամ իր ֆինանսական միջոցները վերցնելու մեխանիզմ է: Մենք վերջերս ականատես ենք, որ անընդհատ փորձում են քաղաքացիների ձեռքին եղած գումարները հավաքել: Նախ` սննդամթերքի, առաջին անհրաժեշտության ապրանքների մոնոպոլիաների տեսքով, հետո` պարտադիր ապահովագրության ներմուծմամբ: Կուտակային համակարգ մտցնելով: Չգիտեմ` հաջորդ ֆինանսական հնարքը որն է լինելու, բայց նպատակն ակնհայտ է: Եվ վտանգավոր է, որ բոլոր այդ դեպքերում պետությունը չկա, շահույթներն ու գերշահույթները հայտնվում են մի խումբ անձանց ձեռքում:
-Երկրի ներսո՞ւմ, թե՞ երկրից դուրս:
-Կուտակային համակարգի դեպքում որոշակի հատվածը նաև երկրից դուրս, այսինքն` խոշոր բիզնեսը, որի ձեռքում ֆինանսական հիմնական միջոցներն են, ամբողջովին փորձելու է ամեն ինչ իր ձեռքը հավաքել` շնորհիվ կառավարության տնտեսական քաղաքականության: Սա անթույլատրելի է: Պետությունը պետք է անպայման մասնակցի այդ գործընթացներին և շահույթները մասնավորին խելամիտ բաշխի` ունենալով իր մասնաբաժինը: Ապահովագրության առաջարկվող մեխանիզմի 80 տոկոսն ապահովում է պետությունը, այսինքն` եթե վաղը մեքենայությունների արդյունքում սնանկացում լինի և այդ գումարը կորչի, քաղաքացին ստիպված է լինելու երկրորդ անգամ վճարել պետության բյուջեին, որպեսզի բյուջեն փոխհատուցի կուտակային հիմնադրամին առաջին անգամ վճարված փողերի կորուստը: Սա անթույլատրելի է: «Ժառանգությունը» երկրորդ ընթերցմամբ էլ դեմ կքվեարկի կառավարության օրենսդրական նախաձեռնությանը, եթե սկզբունքային փոփոխություններ չլինեն:
-Քո դպրոցում աշակերտ չլինի, քո բանակում զինվոր չլինի, քո տարածքում քաղաքացի չլինի, որպեսզի մի քանի տասնյակ մարդ անեն իրենց ցանկացա՞ծը: Պետությունը կարո՞ղ է աբսուրդով առաջնորդվել:
-Քրեաօլիգարխիկ կառուցվածքի էությունն է պետության ռեսուրսները կուտակել իր ձեռքում և ոչինչ չտալ «օտարին»: Ամբողջ խնդիրը իրավիճակը փոխելն է, քաղցկեղի բջիջները, ի վերջո, ինքնասպանություն են գործում: Մենք ոչ հարուստ ռեսուրսներ ունենք, ոչ երկար ժամանակ: Քրեաօլիգարխիկ համակարգը պետությանը տանում է ինքնաոչնչացման ճանապարհով:
Զրույցը` Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ

Մեկնաբանություններ