«ԲՈԼՈՐԻՍ ՆՊԱՏԱԿԸ ՄԵԿՆ Է, ՆՊԱՏԱԿԻՆ ՀԱՍՆԵԼՈՒ ՃԱՆԱՊԱՐՀՆԵՐՆ ԵՆ ՏԱՐԲԵՐ»

«Իրատես de facto»-ի հարցերին պատասխանում է ԱԺ փոխնախագահ ԷԴՈՒԱՐԴ ՇԱՐՄԱԶԱՆՈՎԸ
-Ինչպե՞ս եք գնահատում նախընտրական շրջանը` սովորական վիճա՞կ է, թե՞ տարբերություններ կան նախորդ տարիների համեմատ:
-Կան և՛ նմանություններ, և՛ որոշ տարբերություններ, որոնց հիմքն անցած մի քանի տարիների աշխատանքն է եղել` և՛ իշխանության, և՛ ընդդիմության: 2011 թ. իշխանություն-ընդդիմություն պայքարը տեղափոխվեց կոռեկտության և՛ քաղաքական նորմալ մրցապայքարի դաշտ: Հետխորհրդային շրջանի հայտարարություններին, որոնք լի էին անձնական վիրավորանքներով, բնորոշ տոնը փոխվեց: Խորհրդարանում ևս բազմաթիվ օրինագծերի վերաբերյալ հնչել է սուր քննադատություն, որը եղել է գաղափարական պայքարի հետևանք: Քաղաքական մշակույթի մեջ սկսել է ընկալվել, որ քննադատությունն անհրաժեշտ է, ապացույց` իշխանության ու արտախորհրդարանական ընդդիմության երկխոսությունը:
-Բայց երկխոսությունը գործնականում մեռավ:
-Երկխոսությունը դադարեց, որովհետև արտախորհրդարանական ընդդիմությանը նախընտրական շրջանում չերկխոսելու առիթ էր պետք, և հիմա ունենք` ինչ ունենք: Այնուամենայնիվ, քաղաքական պայքարը կոռեկտության շրջանակներում է, և հուսով եմ` նախընտրական փուլն էլ քաղաքակիրթ կլինի: Մանավանդ, արդեն բարեփոխված է Ընտրական օրենսգիրքը:
-Ընտրական օրենսգիրքը բավարա՞ր է:
-Երկու կարևոր գործոն կա. առաջինը քաղաքական կամքն է: Իշխանությունները նախագահի գլխավորությամբ ցույց են տվել, որ մենք ունենք այդ կամքը: Մեր եվրոպացի գործընկերներն էլ են դա արձանագրել` ԵԺԿ համագումարում պարոն Մարտենսը նշեց, որ Հայաստանը կառուցում է խաղաղ ժողովրդավարություն, իսկ դա ձեռք է բերվել նախագահի վարած քաղաքականության, նաև ընդդիմության մեր գործընկերների շնորհիվ: Առաջիկա ընտրությունները շատ կարևոր են մեր պետության համար, գուցե այնքան կարևոր չէ, թե ով է հաղթելու, որքան` ինչպիսի ընտրություններ կարող ենք կազմակերպել: Այդ առումով բոլոր կողմերը պետք է ունենան պատասխանատվության զգացում: Մեզանում իշխանությունը միշտ ասել է` ես պետք է հաղթեմ, ընդդիմությունն ասել է` եթե ես չեմ հաղթել, ուրեմն ընտրությունները կեղծված են: Քաղաքական ուժերը պետք է ունենան ընտրապայքարի հավասար հնարավորություններ: Այսօր էլ որևէ ընդդիմադիր գործիչ իր տեսակետը եթերով կամ տպագիր լրատվամիջոցներով արտահայտելու հնարավորություն ունի, բազմակարծությունն ապահովված է: Երկրորդ գործոնն այն է, որ ընդդիմությունն ավելի զուսպ լինի և իրոք գնա քաղաքական մրցակցության: Հասարակությունը կորոշի` ով է ավելի մրցունակ:
-Ձեր կարծիքով` քաղաքական պայքարի կենտրոնը հիմա իշխանություն-ընդդիմություն հարթության մե՞ջ է, թե՞ իշխանության ներսում:
-Կոալիցիայում անհաղթահարելի հակասություններ չկան, կոալիցիան այսօր իրականացնում է նախագահի նախընտրական ծրագիրը: 2011 թ. կարևոր պահերից մեկն էլ նոր հայտարարությունն էր, որով կոալիցիոն 3 ուժերը հաստատեցին, որ պատրաստակամ են իրենց քայլերն իրականացնելու և 2013 թ. էլ առաջարկելու և պաշտպանելու Սերժ Սարգսյանի թեկնածությունը նախագահական ընտրություններում: Կոալիցիայի նպատակները երկարաժամկետ են, շատ կարևոր է, որ 2013 թ. կոալիցիայի բոլոր քաղաքական ուժերը համախմբված լինեն նախագահի շուրջը: Կարող են լինել ներկոալիցիոն հակասություններ տարբեր օրենքների շուրջ, դա բնական է. եթե բոլոր հարցերում մենք ունենանք նույն կարծիքը, բոլորս մեկ կուսակցության անդամ կլինեինք: Ժողովրդավարությունը նույն կուսակցության մեջ էլ տարակարծության հնարավորություն է տալիս. կուսակցության պաշտոնական դիրքորոշումը հենց այնպես չի առաջանում, այլ տարբեր կարծիքներից է ձևավորվում: Մինչև որոշում կայացնելը տարբեր կարծիքներ արտահայտելը նորմալ է, բայց երբ կայացված է որոշումը, պետք է գործի բոլորի համար: Այսօր կոալիցիան վերահաստատել է իր հավատարմությունը նախագահի նախընտրական ծրագրերում ամրագրված արժեքներին, և հազիվ թե սենսացիաների սպասելիքներն արդարանան:
-Սկզբունքային նշանակություն ունի՞` կոալիցիան միասնական ցուցակո՞վ կգնա ընտրությունների, թե՞ յուրաքանչյուր կուսակցություն իր ցուցակը կունենա:
-ՀՀԿ-ն այդ հարցը դեռևս չի քննարկել, և ես ճիշտ չեմ համարում դրան անդրադառնալը: Իր մարտավարական խնդիրները կուսակցությունը կքննարկի փետրվար-մարտ ամիսներին, համագումարից առաջ: Քանի դեռ որոշում կայացված չէ, բոլոր գնահատականները լինելու են տեսական դաշտից:
-Հետընտրական իրադարձությունները Ռուսաստանում անսպասելի՞ էին, թե՞ նախադրյալներ կային:
-Ռուսաստանում, ի տարբերություն Հայաստանի, ոչ թե ընդդիմությունն է ակտիվ, այլ քաղաքացիական հասարակությունը: Ամենաժողովրդավարական երկրներում էլ ընտրողների ինչ-որ մաս դժգոհ է լինում ընտրությունների արդյունքներից և բողոքի տարբեր ակցիաներ է իրականացնում: Մենք շահագրգռված ենք, որ Ռուսաստանում, որը մեր ռազմավարական գործընկերն է, կայունություն լինի: Ես համոզված եմ, որ վիճակը կնորմալանա, քանի որ Ռուսաստանը գնում է նախագահական ընտրությունների, և այդ ընտրություններն են վճռորոշ, թե ինչ ուղղությամբ երկիրը կգնա:
-Արաբական հեղափոխությունների հետ ռուսական հետընտրական իրավիճակը համեմատելով` Զբիգնև Բժեզինսկին ասել էր, որ Ռուսաստանում ոչ թե սոցիալական բունտ է, այլ ոտքի է կանգնել միջին դասը: Այդպե՞ս է:
-Զբիգնև Բժեզինսկին շախմատային իր տախտակն ունի, բայց չմոռանանք, որ Ռուսաստանում երկար տարիներ նույն կուսակցությունն է իշխանության: Կառավարության ղեկավար Վլադիմիր Պուտինն էլ նշեց, որ Ռուսաստանի թիվ 1 խնդիրը քաղաքական համակարգի նորացումն է, որ արդեն սկսվել է` փոխվեց Պետդումայի նախագահը, խորհրդարանում «ՄՌ» խմբակցության ղեկավարը, նոր պահանջներ են դրվում: Ռուսաստանը հզոր երկիր է, հարուստ բնական ռեսուրսներով, բայց ռուսներն էլ են անցել ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի միջով: 140-միլիոնանոց երկրում կարող են դժգոհություններ լինել, բայց արաբական տարբերակները Ռուսաստանում բացառվում են:
-Արաբական հեղափոխություններից մեկ տարի անցել է, բայց ոչ մի երկրում ժողովրդավարության առաջընթաց չկա, ապացույցը` Թահրիր հրապարակը, Լիբիան, ի՞նչ է կատարվում այդ երկրներում, և ի՞նչ վտանգ կա մեզ համար:
-Այդ երկրները, իհարկե, ընդհանրություններ ունեն, բայց յուրաքանչյուրն ունի իր առանձնահատկությունները. Եգիպտոսն այլ է, Լիբիան` այլ, Սիրիան` այլ, խնդիրները նույնականացնելը սխալ է: Աշխարհը փոխվում է, աշխարհաքաղաքական խնդիրներ կան, տնտեսական, չինական ու ռուսական կապիտալի խնդիր կա, որ դեռ Կրտսեր Բուշի խորհրդականն էր նշել: Եգիպտոսում ուժեղ էին «Մուսուլման եղբայրները», և երբ փորձեցին հենվել նաև այլ քաղաքական ուժի վրա, քաոս ստեղծվեց: Այդ իրականությունը կառավարելի քաոս են անվանում, թե որքան է դա կառավարելի և ում է անհրաժեշտ, ես չեմ կարող ասել:
-Ղազախստանում էլ է՞ կառավարելի քաոս ստեղծվում:
-Այդ տարածաշրջանը միշտ էլ անհանգիստ է եղել, բախվում են աշխարհաքաղաքական, ֆինանսատնտեսական տարբեր շահեր, կողքներին Աֆղանստանն է: Որևէ հեղափոխություն, որը կատարվում է զանգվածներին գործընթացի մեջ ներգրավելով, ավելի շատ վնաս է բերում, քան օգուտ: Քաղաքականության մեջ հաջողության հասել են այն երկրները, որտեղ հեղափոխությունը վերևից իրականացվող բարեփոխումների, իշխանության և ընդդիմության կոմպրոմիսի արդյունք է: Էյնշտեյնն ասում էր` մենք պարտավոր ենք փոխել մեր մտածողությունը, որպեսզի լուծենք այն պրոբլեմները, որոնք հին մտածողության հետևանք են: Աշխարհը շատ արագ է փոխվում, մենք ապրում ենք ինտերնետի ժամանակաշրջանում, երբ մի քանի րոպեում կարող ենք իմանալ` ինչ է կատարվում աշխարհի ցանկացած կետում: Աշխարհը մի մեծ փողոց է դարձել, ժամանակն է, որ հասարակությունն էլ փոխվի, իշխանությունն էլ, ընդդիմությունն էլ: Պրոբլեմներն առաջանում են մարդկանց դոգմատիկ մտածողության պատճառով:
-Ի՞նչ եք կարծում` Ղարաբաղի հարցում մինչև ընտրությունները քայլեր կլինե՞ն, թե՞ իրավիճակը կպահպանվի:
-Փորձը ցույց է տվել, որ նախընտրական տարին արդյունավետ չի լինում բանակցային գործընթացի համար: Նախընտրական տարում գերիշխում են նախընտրական տրամադրությունները, դա հասկանում են նաև միջնորդները` մինչև կայունություն չլինի, ընտրական գործընթացները չավարտվեն, իշխանություն չձևավորվի, դժվար է վճռական հարցեր լուծել: 2012 թ. ես բեկումնային առաջընթացի նախադրյալներ չեմ տեսնում, հիշեք, որ Ադրբեջանը ևս պատրաստվում է ընտրությունների, ընտրությունների են գնում ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի երկրները: Ես ակնկալում եմ, որ համանախագահ երկրների նախագահները կամ միջնորդները պետք է ճնշում գործադրեն Ադրբեջանի վրա: Ի վերջո` կա Դովիլի հայտարարությունը, որտեղ նշված է, որ և՛ հայկական, և՛ ադրբեջանական կողմերն իրենց հասարակություններին պետք է նախապատրաստեն ոչ թե պատերազմի, այլ խաղաղության: Հայաստանը պատրաստ լինելով պատերազմի` իր հասարակությանը նախապատրաստում է խաղաղության, Ադրբեջանի պետական քարոզչության հիմքը եղել և մնում է հակահայկականությունը: Նույնիսկ ազգությամբ հայ ռուսաստանցի պաշտոնյային երկիր չեն թողնում: Քանի դեռ խուճապի ու ռազմատենչ հայատյացության մթնոլորտն է Ադրբեջանում իշխում, շատ դժվար է ատելությամբ շնչող հասարակությանը խաղաղության տրամադրել: Ակնհայտ է, որ ալիևյան կլանն իշխանությունը պահում է հակահայկական հիստերիայի վրա: Պատերազմը մնում է պատերազմ, բայց համաշխարհային փորձը վկայում է, որ հետպատերազմյան կեցության հարցերը որոշում են դիվանագետները. այդպես է եղել Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո, այդպես է եղել Երկրորդ աշխարհամարտից հետո, այդպես է եղել և անցյալում` Անգլիան ու Ֆրանսիան 100-ամյա պատերազմից հետո էլ բանակցությունների սեղանի շուրջը նստեցին, հարյուրավոր օրինակներ կան դարերի պատմության մեջ: Եվ վերջապես, մինչև Արցախը չդառնա բանակցությունների լիարժեք կողմ, հարցը հնարավոր չէ լուծել: Արցախի հարցը ողջ հայության խնդիրն է, բայց առաջին հերթին Արցախում ապրող քաղաքացին պիտի որոշի` ինչ պայմաններում է ինքն ուզում ապրել, և նրա կարծիքը չես կարող շրջանցել, երբ որոշվում է իր ճակատագիրը: Ժողովրդավարության առանցքային սկզբունքներից մեկը ազգի ինքնորոշման իրավունքն է, մարդու ազատ ընտրության իրավունքը, եթե խոսում ենք խոսքի, խղճի, դավանանքի, սեփականության ազատությունից, մարդը նախ պետք է ապրելու ազատություն ունենա: Քանի դեռ Ադրբեջանը չի համակերպվել, որ պիտի Արցախի հետ բանակցի, խնդրի լուծմանը չենք մոտենա: 1994 թ. զինադադարի պայմանագիրը ստորագրել են երեք կողմեր` Հայաստանի, Արցախի, Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարները, և բոլորն էլ հասկանում են, որ Հայաստանը ոչ թե կոնֆլիկտի կողմ է, այլ Արցախի անվտանգության երաշխավորը:
-Հանրապետական Հռոմում սենատոր Կատոն Ավագը յուրաքանչյուր ելույթ ավարտում էր` «Կարթագենը պետք է կործանվի» բառերով: Միշտ պետք է գտնվի մի Կարթագեն, որ որպես արտաքին թշնամի ներքին համախմբման ծառայի: Դա՞ է գործում Ադրբեջանում, թե՞ պարզապես հակահայ քաղաքականությունից դուրս չգիտեն ինչ անել:
-Քաղաքագիտական բացարձակ ճշմարտություն է, որ հաջողության չեն հասնում այն պետությունները, որտեղ հասարակությունը ոչ թե հանուն գաղափարի է համախմբված, այլ ընդդեմ: Հիշում եք` ինչ եղավ Հիտլերյան Գերմանիայի, ֆաշիստական Իտալիայի հետ: Համամիտ եմ, որ Ադրբեջանը չգիտի ինչ անել, չունենալով «հանուն»-ի գաղափարը, նրանք ստեղծում են թշնամու կերպար: Արցախի հարցն ուշ թե շուտ լուծվելու է, ի՞նչ են անելու Ադրբեջանում հետո:
-2012 թ. ի՞նչ սպասելիքներ ունեք քաղաքական ու մարդկային առումով: Մոռանանք, որ ացտեկների օրացույցը 2012-ով է ավարտվում:
-Ացտեկները պարզապես անիմաստ են համարել հավերժական օրացույց կազմել` իրենց ժամանակներում 21-րդ դարը հեռավոր ապագա էր: Աստված ստեղծել է մարդկանց ապրելու համար և ասել է` ինչպես ապրել, դժվար է, բայց պետք է Աստծո պատվիրաններին հետևել: Քաղաքական առումով սպասելիքներս 2012-ից մեծ են` մտնում ենք նախընտրական փուլ, պիտի կարողանանք այնպես անել, որ հասարակությունից իսպառ վերանա թշնամությունը: Ե՛վ իշխանության, և՛ ընդդիմության մեջ կան շատ մարդիկ, որոնք, իրոք, ուզում են իրենց սերունդներն ապրեն զարգացած, ժողովրդավարական երկրում, ուստի իրար հայհոյելը վատագույն տարբերակն է: Բոլորիս նպատակը մեկն է, նպատակին հասնելու ճանապարհներն են տարբեր: Ընդդիմությունը պիտի քննադատի, դա աքսիոմ է, բայց պիտի ավելի հարգալից լինենք միմյանց նկատմամբ: Բոլորս նույն նավի վրա ենք. և՛ իմ զավակներն են այս երկրում ապրելու, և՛ ընդդիմադիր գործիչների: Պետք է երկրին օգուտ տալ, որևէ ցնցում, անօրինական ու բարոյական նորմերից դուրս քայլ օգուտ հաստատ չի բերելու: Իշխանությունը պետք է պատրաստ լինի քննադատությունը լսելու, այսօր նախագահի գլխավորությամբ մենք ունենք մի իշխանություն, որը պատրաստ է լսելու քննադատությունը և հետևություններ անելու: Մեկ ձեռքը ծափ չի տալիս, երկու ձեռք է պետք` իշխանությունը և ընդդիմությունը: Պետք է կարողանանք հասարակությանը ճիշտ ճանապարհով տանել: Մարդկային առումով ցանկանում եմ, որ սեր լինի, համերաշխություն, երջանկություն, և լինի ոչ վերացական: Ֆինանսական բարվոք վիճակ լինի, սոցիալական անարդարությունը վերանա, մարդիկ ավելի բարի լինեն: Բոլորն ուշադրության կարիք ունեն, դրական խոսքի ու հույզերի, մարդկային ջերմության ու բարության:
-Բարությունը հասարակության մեջ սկսել է ընկալվել իբրև թուլություն:
-Ոչ, իբրև քրիստոնեական արժեքներ կրող մարդ, ես համոզված եմ, որ Քրիստոսը բարի էր, որովհետև հզոր էր, որովհետև ուժեղ էր, չարություն անելու համար ոչ կամք է պետք, ոչ խելք, ոչ սիրտ: Մենք հավաքական մի օրգանիզմ ենք, որ կոչվում է Հայաստան աշխարհ, Հայաստանի Հանրապետություն, ունենք տարբեր տեսակետներ, բայց դա չի նշանակում, որ միմյանց թշնամի ենք. սոցիալիստը մտածում է, որ պետության միջամտությունը պետք է մեծ լինի, լիբերալը ազատականության կողմնակից է, պահպանողականը տնտեսության մեջ ավելի ազատական է, բայց անվտանգության խնդիրներն է կարևորում, ի՞նչն է խանգարում այս տեսակետները ոչ թե հակադրել, այլ համադրել ու միմյանց հասկանալ: Ես չեմ սիրում «հանդուրժողականություն» բառը, մենք ոչ թե պիտի հանդուրժող լինենք, այլ համերաշխ, ես համերաշխության կողմնակից եմ:
-Ի՞նչ է նշանակում համերաշխություն:
-Համերաշխություն չի նշանակում առավոտից երեկո մեկը մյուսին ծափահարել: Կարելի է լինել միասնական` պահպանելով տարբեր կարծիքների ազատությունը: Ամենակարևորը պետք է գործը լինի: Եթե յուրաքանչյուրս մեր տեղում մեր գործն անենք, կարող ենք հաջողության հասնել: Քենեդու պես հռչակավոր քաղաքական գործիչը իր նախագահական ճառում ասում էր, որ ԱՄՆ-ը կդառնա հզոր երկիր, եթե յուրաքանչյուր քաղաքացի մտածի` ի՞նչ պետք է ինքը անի իր երկրի համար, այլ ոչ թե ի՞նչ պետք է երկիրն անի իր համար:
Զրույցը` Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ

Մեկնաբանություններ